جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از کشورهایی به شمار می روند که به دلیل پیوندهای تاریخی و فرهنگی و توانمندی های ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی دارای حوزه های مشترک برای همکاری سیاسی، امنیتی و اقتصادی هستند.
آران نیوز- جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای مهم حوزه قفقاز به دلیل پیوندهای تاریخی، فرهنگی و مذهبی مشترک با جمهوری اسلامی ایران دارای نقشی کانونی و تعیین کننده است . از دیگر سو، دولت یازدهم جمهوری اسلامی ایران در چارچوب سیاست تعامل سازنده، در پی گسترش پیوندها با همسایگان در مناطق پیرامونی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است .
در این راستا، «حسن روحانی» رییس جمهوری اسلامی ایران و «الهام علی اف» رییس جمهوری آذربایجان، بهمن ماه 1392 در نشست اقتصادی «داووس» سوییس با یکدیگر دیدار کردند و پس از آن، مقام های بلندپایه 2 کشور سفرهای زیادی به کشورهای یکدیگر داشتند .
پس از سفر فروردین ماه امسال علی اف به تهران، رییس جمهوری ایران نیز آبان ماه به دعوت همتای آذربایجانی خود به باکو رفت تا گامی بزرگ در راه پیشرفت روابط برداشته شود. در این سفر تفاهمنامه های گوناگون در حوزه های سیاسی و اقتصادی به امضای رییسان جمهوری 2 طرف رسید . در بیان اهمیت این سفر و روابط جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان همین بس که دکتر حسن روحانی در نشست مشترک خبری با همتای آذربایجانی، مردم ایران و جمهوری آذربایجان را «یک روح واحد در 2 جسم و کالبد» توصیف کرد .
بیست و هفتم بهمن نیز «محمدجواد ظریف» سفری یک روزه با باکو داشت و با رییس جمهوری، نخست وزیر، رییس مجلس ملی و وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان دیدار کرد. پیگیری توافق های اقتصادی پیشین در سه حوزه تجارت، ترانزیت و انرژی، بررسی تهدیدهای امنیتی منطقه ای مانند خطر دهشت افکنی و تندروی (تروریسم و افراطی گری)، مشورت در باره یافتن راه حلی برای مناقشه قره باغ و استفاده از ظرفیت های 2 کشور در بخش های گردشگری و فرهنگی از اهداف سفر وزیر امورخارجه ایران به باکو بود .
ظریف شامگاه بیست و هفتم بهمن ماه باکو را به مقصد «مینسک» پایتخت بلاروس، ترک کرد تا درباره مسایل دوجانبه و منطقه ای با مقام های آن کشور گفت و گو کند . با شکل گیری تغییرهای منطقه ای و بین المللی، سیاست خارجی کشورها نیز در سطوح گوناگون دچار دگردیسی های مرحله ای شده است. در این قالب، منطقه گرایی به عنوان سیاست اصولی بسیاری از کشورها شناخته شده و اهمیت گسترده ای یافته است . پس از انتخابات بیست و چهارم خرداد 1392 و روی کار آمدن دولت یازدهم در ایران، سیاست خارجی با راهبرد «تعامل سازنده» با کشورهای جهان به مرحله تازه ای وارد و پیگیری منافع و اهداف ملی ایران در مناطق پیرامونی و همسایگان به یک اولویت تبدیل شد .
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از کشورهایی به شمار می روند که به دلیل پیوندهای تاریخی و فرهنگی و توانمندی های ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئواستراتژیکی دارای حوزه های مشترک برای همکاری سیاسی، امنیتی و اقتصادی هستند. با این همه، هنوز حجم روابط تجاری و اقتصادی 2 طرف از 500 میلیون دلار در سال فراتر نرفته است .
در فضای سیاسی- امنیتی امروز منطقه، جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان افزون بر گسترش روابط اقتصادی، با تهدیدها و فرصت های مشترک بسیاری روبرویند که از میان آنها می توان به طیف گسترده ای از موضوع ها مانند مناقشه قره باغ، مباحث دریای خزر، انرژی، ترانزیت، مواد مخدر، تروریسم، افراط گرایی و حتی تحولات خاورمیانه، بحران سوریه و موضوع های مهم بین المللی اشاره کرد . در این چارچوب به نظر می رسد 2 طرف از اراده لازم برای گسترش روابط برخوردارند؛ به گونه ای که طی یک سال و نیم گذشته، نزدیک به 20 مقام بلندپایه به پایتخت های یکدیگر سفر کردند و هفته آینده نیز هیاتی از جمهوری آذربایجان به تهران خواهد آمد .
در حوزه اقتصادی، امضای توافقنامه هایی در حوزه ارتباطات میان بانکی و گمرکی، تسهیلات در صدور گذرنامه، ایجاد راه های مواصلاتی و تقویت پیوند بخش خصوصی می تواند مناسبات اقتصادی 2 کشور را افزایش دهد. در این زمینه، ظریف در دیدار تازه خود با علی اف تاکید کرد: "ظرفیت های گوناگونی برای همکاری 2 کشور در حوزه های انرژی، اقتصادی، سیاسی به ویژه صنعت برق وجود دارد."ظریف همچنین با اشاره به اراده جدی جمهوری اسلامی ایران برای گسترش مناسبات با جمهوری آذربایجان گفت: "توجه بیش از پیش به توسعه زیرساخت های حمل و نقل میان 2کشور ضروری است ".
همچنین به نظر می رسد جمهوری آذربایجان از تشدید تندروی (افراط گرایی) در منطقه نگران است، به ویژه اینکه بر پایه گزارش برخی رسانه ها و مقام های جمهوری آذربایجان، طی ماه های گذشته شماری از شهروندان آذربایجانی به گروه های تکفیری پیوسته اند. یکم تیرماه خبرگزاری رسمی جمهوری آذربایجان «آپا» از کشته شدن نزدیک به یکصد شهروند این کشور در عراق و سوریه خبر داده بود . از این رو به نظر می رسد بحث افراط گرایی یک موضوع امنیتی برای هر 2 کشور به شمار می رود .
وزیر امور خارجه ایران در دیدار با همتای آذربایجانی، دهشت افکنی و تندروی را تهدیدی جدی برای منطقه خواند و با تاکید بر آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای رویارویی با این پدیده گفت: "تبیین پیام اعتدال یکی از مهمترین راه های رویارویی با افراط گرایی و تروریسم است که در پرتو آگاهی بخشی و تقویت فکری و فرهنگی عموم مردم ممکن می شود ".
جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به عنوان 2 کشور همسایه از قابلیت ها و ظرفیت های زیادی برای گسترش روابط برخوردارند. در این میان، تهران تلاش دارد در قالب سیاست تعامل سازنده، مناسبات منطقه ای خود را با کشورهای همسایه گسترش دهد. در این چارچوب بیشینه سازی سطح روابط با جمهوری آذربایجان به عنوان یکی از کشورهای مهم در حوزه پیرامونی ایران، از اولویت های دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی است؛ به گونه ای که مقام های بلندپایه 2 طرف طی یک سال و نیم گذشته، 20 سفر رسمی به کشورهای یکدیگر داشته اند .
بنابراین، در فضای تازه ایجاد شده در روابط دوجانبه، ایران و جمهوری آذربایجان قادرند با «بازتنظیم» مناسبات، خون تازه ای به رگ روابط وارد کرده و حتی مناسبات خود را تا سطح راهبردی افزایش دهند . این روند نشان می دهد ایران به قفقاز نگاه راهبردی دارد و مصمم است پیوند خود را با کشورهای این منطقه استوار سازد . در مجموع با توجه به سیاست های مثبت ایران در برابر مسایل منطقه و اراده لازم جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان برای گسترش روابط و تامین منافع متقابل، می توان سفر ظریف به باکو را نماد دیگری از سیاست تعامل سازنده ی دولت یازدهم با همسایگان و دیپلماسی برد- برد تلقی کرد .