آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

آران نیوز- انتخابات سرنوشت‌ساز پارلمانی ترکیه روز يکشنبه هفتم ژوئن (۱۷ خرداد)، برگزار شد. این انتخابات با یک اتفاق بزرگ به پایان رسید و حزب عدالت و توسعه که از رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور حمایت می‌کند پس از 13 سال اکثریت خود در پارلمان ترکیه را از دست داد و برای تشکیل دولت مجبور به ائتلاف با یکی از سه حزب رقیب خود خواهد شد.

نویسنده: حمید قدسی آذر

نتايج اين دوره انتخابات پارلمانی برای رجب طيب اردوغان  و حزب حاکم عدالت و توسعه سرنوشت‌ساز بود چرا که این حزب با برنامه تغییر قانون اساسی قرار بود اختیارات رئیس‌جمهور را در حکومت ترکیه افزایش دهد و این کشور را به یک نظام «ریاستی» تبدیل کند که در آن اختیارات اصلی اجرایی با شخص رئیس‌جمهور باشد. در صورتی که حزب عدالت و توسعه می‌توانست حداقل ۳۳۰ کرسی را به دست بياورد، آنگاه قادر بود با برگزاری رفراندوم تغييرات مدنظر خود در قانون اساسی را تصويب کند و اگر این حزب دست‌کم ۳۶۷ کرسی را که معادل دو سوم کرسی‌های مجلس است به دست می‌آورد، می‌توانست اين تغييرات را بدون برگزاری رفراندوم و تنها با تصويب مجلس اعمال کند. با توجه به نتایج به دست آمده، اردوغان ناچار خواهد شد که برنامه تغییر قانون اساسی را کنار بگذارد.
از دیگر نتایج انتخابات ترکیه می‌توان به غلبه گفتمان قومی - ملی و قطبی‌تر شدن جامعه این کشور اشاره کرد. دو حزبی که آرایششان نسبت به گذشته افزایش چشمگیر نشان داده، دو قطب ملی‌گرا – قومیت‌گرای ترک و کرد که دو سوی چپ و راست طیف سیاسی را در مجلس قانون‌گذاری آینده نمایندگی می‌کنند.
حزب چپ‌ دموکراتیک خلق‌ها (HPD ) که از حمایت کردها برخوردار است، حدود ۱۳ درصد آرا را به دست آورده و برای اولین بار به پارلمان راه می‌یابد. در طرف مقابل، حزب حرکت ملی (MHP ) هم موفقیت چشمگیری کسب کرده و شمار کرسی‌هایش در مجلس از پنجاه و دو به هشتاد کرسی افزایش یافته است. این حزب، جریان راست‌گرا و محافظه‌کار ملی‌گرای ترک را نمایندگی می‌کند.
پی گرفتن روند حل «مسئله کرد» از دستاوردهای مهم رجب طیب اردوغان بود که می‌توانست برگ برنده مؤثری برای پیروزی در انتخابات پارلمانی باشد اما به‌عکس، همان کسانی شکست او را رقم زدند که از حل این «مسئله» سود می‌بردند. چنین شکستی  نتیجه مستقیم سیاست اردوغان در سوریه است. اردوغان با دخالت مستقیم در همسایه جنوبی خود، هدف سرنگونی بشار اسد را برگزید اما نتیجه این دخالت همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد نه‌تنها او را به چنین هدفی نرساند بلکه باعث قدرت گرفتن کردها و تبدیل آن‌ها به نیرویی در مقابل خود او شد و ماجرای کوبانی را رقم زد که شمارش معکوس شکست او از همان‌جا آغاز شد.

نتایج انتخابات پارلمانی ترکیه بدین ترتیب می‌باشد:

حزب عدالت و توسعه 40.9 درصد آراء، 258 نماینده
حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه 25 درصد آراء، 132 نماینده
حزب حرکت ملی ترکیه 16.3 درصد آراء، 80 نماینده
حزب دموکراتیک خلق‌ها 13.1 درصد آراء، 80 نماینده
سایر احزاب 4.7 درصد آراء، بدون نماینده

بدین ترتیب، حزب عدالت و توسعه توانست 258 نماینده به پارلمان ترکیه بفرستد. این در حالی است که برای تشکیل حکومت تک‌حزبی در پارلمان ترکیه حداقل 276 نماینده مورد نیاز است. حال با توجه به این موضوع حکومت ترکیه بعد از سال‌ها اقتدار مطلق حزب عدالت و توسعه در پارلمان این کشور، ائتلافی خواهد شد. مسئله مهم چگونگی و سناریوهای احتمالی این ائتلاف در داخل پارلمان ترکیه است که در اینجا سعی خواهد شد به آنان پرداخته شود.

سناریو شماره 1

ائتلاف حزب عدالت و توسعه (AKP )  با حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه (CHP ):
ائتلاف حزب اول و دوم ترکیه هر چقدر هم در محافل سیاسی این کشور از آن با عنوان بزرگ‌ترین ائتلاف سیاسی یاد می‌شود به همان اندازه نیز دور از انتظار می‌باشد. دو حزبی که نه‌تنها هیچ وجه مشترکی ندارند در بسیاری از مواقع نیز متضاد باهم در حرکت بودند. حزبی چپ‌گرا با اندیشه‌های سکولار – ملی‌گرای مصطفی کمال آتاتورک در مقابل حزبی اسلام‌گرا با اندیشه‌های اسلام سنی به هیچ عنوان نخواهند توانست بر سر یک حکومت باهم به توافق رسیده و ائتلاف صورت دهند.

سناریو شماره 2

ائتلاف حزب عدالت و توسعه (AKP ) با حزب حرکت ملی ترکیه (MHP ):
روند تبلیغات انتخابات پارلمان ترکیه به نوعی در حال پیگیری بود که به نظر می‌رسید حزب عدالت و توسعه خود پذیرفته که دیگر نخواهد توانست به‌تنهایی حکومت تشکیل دهد. به همین دلیل دنبال بهترین گزینه برای تشکیل حکومت ائتلافی در ترکیه بود. وقتی به این موضوع اظهارات اخیر رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در خصوص مسئله کردها و روند مذاکرات صلح کرد – ترک را نیز اضافه کنیم تکه‌های پازل ائتلاف حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی ترکیه را تمام شده می‌بینیم. تغییر 180 درجه‌ای مواضع اردوغان در مواجهه با مسئله کردها درواقع تلاشی است برای به دست آوردن دل ملی‌گراهای ترکیه. از طرف دیگر نیز حزب حرکت ملی سال‌هاست از وضعیتی که در آن به سر می برد به ستوه آمده است و دیگر خواهان تبدیل شدن به حکومت در ترکیه است. شکست‌های پی‌درپی دولت باغچلی در عرصه‌های انتخاباتی – سیاسی ترکیه باعث شده است این حزب مواضع سابق خود در ترکیه را از دست بدهد.
بنابراین حزب حرکت ملی ترکیه به این ائتلاف، گرم نگاه خواهد کرد و حزب عدالت و توسعه به‌خوبی می‌داند که متقاعد کردن حزب حرکت ملی ترکیه در راستای تغییر سیستم حکومت‌داری از پارلمانی به ریاست جمهوری بسیار راحت‌تر از دو حزب دیگر (حزب دموکراتیک خلق‌ها و حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه) خواهد بود. همچنین برخلاف سناریوی شماره 1، در این ائتلاف برخی زمینه‌های مشترک ایدئولوژیکی و اندیشه‌ای نیز وجود دارد که خواهد توانست این ائتلاف را محتمل‌تر از ائتلاف شماره 1 نشان بدهد. از جمله خواستگاه‌های تاریخی – اسلامی مشترک در بین این دو حزب باعث خواهد شد تا طرفداران هر دو حزب در خصوص این ائتلاف متقاعد شوند.

سناریوی شماره 3

ائتلاف حزب عدالت و توسعه (AKP ) – حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP ):
حزب دموکراتیک خلق‌ها با کسب حدنصاب 10 درصد انتخابات توانست 80 نماینده به مجلس ترکیه بفرستد؛ 80 نماینده‌ای که هم رؤیاهای حزب عدالت و توسعه را نقش بر آب کرد و هم کلیدی شد برای خواسته‌های حزب عدالت و توسعه در پارلمان ترکیه. محتمل‌ترین و در عین حال منطقی‌ترین حکومت ائتلافی که امکان دارد به وجود آید با توجه به تحولات چند سال اخیر ترکیه، ائتلاف حزب عدالت و توسعه با حزب دموکراتیک خلق‌ها است. حزب عدالت و توسعه در طول دوران حاکمیت 13 ساله خود همواره داعیه آن را داشته است که در جهت بهبود وضعیت کردهای ترکیه اقدامات فراوانی انجام داده و نماینده کردهای ترکیه بوده است. از سال 2005 روندی موسوم به روند مذاکرات صلح کرد – ترک آغاز شده است که با حزب دموکراتیک خلق‌ها به‌عنوان نماینده جامعه کردهای ترکیه مذاکرات فراوانی صورت گرفته است.
اگرچه در طول این سال‌ها این روند با موانع جدی روبه‌رو شده است ولی حزب دموکراتیک خلق‌ها و حزب عدالت و توسعه همواره تأکید کرده‌اند که این روند را نیمه‌کاره رها نخواهند کرد. روندی که به گفته مسئولین هر دو حزب نه‌تنها برای ترکیه بلکه برای آینده خاورمیانه نیز حائز اهمیت فراوانی است و به قول رجب طیب اردوغان «به خاطر این روند کودتاها را نیز به جان خریده‌اند». آیا این روند پتانسیل این را نخواهد داشت که در مجلس ترکیه این دو حزب را به سمت حکومت ائتلافی بکشاند؟ اظهاراتی که تاکنون از حزب دموکراتیک خلق‌ها در خصوص این ائتلاف صادر شده است همواره تأکید بر این موضوع داشته است که ما خود را برای ایفای نقش حزب اپوزیسیون آماده کرده‌ایم و به هیچ عنوان وارد ائتلاف با حزبی نخواهیم شد. ولی زمانی که آینده کردها در میان باشد و بازیگر میانه‌رو دیگری مانند «عبدالله اوجالان» رهبر دربند پ.ک.ک مطرح باشد این اظهارات تا چه اندازه خواهد توانست دوام داشته باشد؟
عبدالله اوجالان از آغاز روند مذاکرات همواره به‌عنوان یک بازیگر میانه‌رو حلقه واسط حزب دموکراتیک خلق‌ها و حکومت ترکیه بوده است. اظهارات وی تاکنون برای حزب دموکراتیک خلق‌ها حکم دستور را داشته است. تا جایی که ورود حزب دموکراتیک خلق‌ها به‌صورت حزبی به انتخابات پارلمان ترکیه نیز به خواسته وی انجام پذیرفت. علاوه بر این تغییر قانون اساسی ترکیه بیش از هر حزبی خواسته حزب دموکراتیک خلق‌ها و حزب عدالت و توسعه است. قانون اساسی که همواره به‌عنوان سند دشمنی با کردهای ترکیه معرفی شده است در آستانه تغییر بزرگی قرار گرفته است. ائتلاف این دو حزب خواهد توانست این تغییر را به‌طوری‌که خواسته‌های هر دو حزب در آن اتخاذ شده باشد عملی سازد. تمام این گزاره‌ها این احتمال را به وجود می‌آورد که حزب دموکراتیک خلق‌ها برای آینده کردهای ترکیه مواضع کنونی خود را ترک کرده و وارد حکومت ائتلافی با حزب عدالت و توسعه شود.

سناریوی شماره 4

ائتلاف حزب دموکراتیک خلق‌ها (HDP ) – حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه (CHP ) – حزب حرکت ملی ترکیه (MHP ):
ائتلافی عجیب، با یک دشمن مشترک، بهترین نامی که می‌توان به این سناریو داد شاید همین باشد. آیا وجود دشمن مشترکی به نام حزب عدالت و توسعه خواهد توانست سه حزب اپوزیسیون متضاد، مخالف و متناقض از هم را زیر یک چتر متحد کند؟ آیا حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه خواهد توانست نقش واسطه در ائتلاف حزب دموکراتیک خلق‌ها و حزب حرکت ملی ترکیه را بازی کند؟ محافل سیاسی ترکیه با اظهارات کمال قلیچدار اوغلو، رئیس حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه نظر خود را به این ائتلاف معطوف کردند. اظهاراتی که جرقه‌ای بود بر یک بحث داغ سیاسی در ترکیه. رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه در 17 آوریل 2015 در اظهاراتی خاطرنشان کرده بود «حزب دموکراتیک خلق‌ها باید در پارلمان ترکیه حضور داشته باشد. ما از حضور این حزب در مجلس ترکیه حمایت خواهیم کرد. حزب دموکراتیک خلق‌ها و حزب حرکت ملی ترکیه در پارلمان ترکیه می‌تواند یک آلترناتیو ائتلاف جدید باشند» در واقع ائتلاف حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه با حزب حرکت ملی ترکیه پدیده جدیدی نیست.
این دو حزب در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه بر سر اکمل‌الدین احسان اوغلو نامزد انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در مقابل حزب عدالت و توسعه و نامزدی رجب طیب اردوغان وارد ائتلاف شده بودند. ولی با توجه به آراء و ارقام موجود در انتخابات پارلمان ترکیه ائتلاف این دو حزب برای تشکیل حکومت ائتلافی کافی نخواهد بود و این ائتلاف پای دیگری را به میان می‌کشد که آن را سخت و سخت‌تر می‌کند. حزب دموکراتیک خلق‌ها به‌عنوان نماینده جامعه کردهای ترکیه در مقابل حزب حرکت ملی ترکیه به‌عنوان نماینده ملی‌گراهای ترک نقطه انفصال این ائتلاف خواهند بود. این ائتلاف تا چه اندازه خواهد توانست حکومتی قدرتمند در ترکیه به وجود آورد؟ آیا وجود دشمن مشترک در عرصه حکومت‌داری برای پیشبرد اهداف سه حزب متضاد باهم کافی خواهد بود؟ وجود دشمن مشترک اگرچه پتانسیل آن را دارد که این احزاب را زیر یک سقف جمع کند ولی در ادامه چگونه اندیشه‌های ضدونقیض این احزاب خواهد توانست چرخ حکومت را بچرخاند؟ علامت سؤال‌هایی که این ائتلاف را وارد مجهولات بسیاری خواهد کرد، همان اندازه نیز احتمال آن را کاهش خواهد داد.

منبع: تبریز بیدار