آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

پس از آنكهپایگاه اطلاع‌رسانی «یوریژا‌نت» به نقل از منبعی در فرماندهی نیروهای متحد پیمانآتلانتیك شمالی اعلام كرد كه آذربایجان در آینده نزدیك و آسان‌تر از گرجستان واوكراین می‌تواند به عضویت ناتو درآید، تحلیل‌گران این خبر را به عنوان انتشار عمدییك خبر و برنامه‌ریزی شده تلقی كردند. در آن گزارش آمده بود كه تا پیش از اینبروكسل و باكو اعتقاد داشتند كه ابتدا گرجستان عضو ناتو خواهد شد و سپس آذربایجان،اما در حال حاضر اعتقاد بر این است كه با عنایت به تغییر اوضاع منطقه‌ای وبین‌المللی ممكن است در سال آینده آذربایجان به نامزد اول عضویت در ناتو تبدیلشود.
با این ملاحظه، روابط گسترده و تاریخی- فرهنگی آذربایجان با تركیه كه ازجمله اعضاء فعال ناتو است و نیز اهمیت راهبردی آذربایجان به ویژه برای امنیت انرژیدر زمینة خطوط لولة طراحی شده ناباكو و تركیه – یونان – ایتالیا برخی دلایل وتوجیهاتی است كه برای اثبات مدعای بازگفته می‌توان به آنها اشاره كرد. این توجیهاتبه عبارتی دلایلی هستند كه باعث افزایش حمایت از آذربایجان در سال‌های آینده خواهندشد. به این اعتبار می‌توان نتیجه گرفت كه اگر باكو درخواست عضویت در ناتو را ارائهكند به احتمال زیاد این امر از بیش از درخواست تفلیس و كی‌یف مطمح‌نظر قرار خواهدگرفت. از سوی دیگر اگر بروكسل نیز تصمیم به الحاق باكو به این پیمان بگیرد، روسیهبه اندازة موارد كی‌یف و تفلیس نمی‌تواند از تحقق این امر ممانعت به عمل آورد. شایان ذكر است كه همان پایگاه اطلاع‌رسانی با اسناد به یك مقام وزارت امور خارجهآذربایجان اعلام كرد كه بروكسل و باكو مشغول «مذاكرات درباره الحاق باكو به ناتو» هستند و تركیه، رومانی، لهستان، بریتانیا و كشورهای بالتیك از این امر پشتیبانیمی‌كنند.
باید به این مهم نیز التفات داشت كه آذربایجان بر‌خلاف گرجستان واوكراین تا‌كنون هیچ وقت تمایل خود به عضویت در ناتو را به صورت آشكار ابراز نكردهاست. اما، امنتناع از این امر به واسطة «مسأله روسیه» و واكنش‌های منفی آن نیست كهبرخی كارشناسان سیاسی در باكو از آن به عنوان «مظهر سنت سلطه‌گری» یاد می‌كنند.  نخبگان سیاسی آذربایجان منافع ملی كشور خود را به خوبی درك می‌كنند كه نمونة آن رامی‌توان در رابطه با واكنش باكو به سخنان اوباما، رئیس جمهور آمریكا در قاهره موردارزیابی قرار داد. اوباما در این سخنرانی مسلمانان جهان را مخاطب قرار داد، ولیجاوید حسین‌‌وف، رئیس شورای آذربایجان- آمریكا معتقد است كه اوباما بایستی دراظهارات خود برای دولت و ملت ارمنستان توضیح داد كه تفسیری خاص از تاریخ دلیل قانعكننده‌ای برای اشغال نیست. از سوی دیگر اوباما صادقانه به یك موضوع مهم دیگر اعترافكرد و گفت؛ «تجربه كوزوو، آبخازیا و اوستیای جنوبی نشان داد كه آمریكا در زمانریاست جمهوری جرج بوش تمایل نداشت مناقشات منطقه‌ای به صورت اساسی و بر اساس برداشتحقیقی از عدالت حل شوند و فقط منافع خود را در نظر داشت. بوش این مناقشات عمدتاً بهبن‌بست رسیده را از طریق عوض كردن حكومت یكی از كشورهای طرف مناقشه حل می‌كرد». مابزودی خواهیم فهمید كه آیا قالب فكری مقامات فعلی آمریكا در رابطه با مناقشهقره‌باغ تغییر كرده یا خیر؟
در خصوص اینكه عضویت در ناتو برای باكو چه چیزی بهارمغان خواهد آورد، به چند مورد می‌توان اشاره كرد. اولاً، تیرگی روابط آذربایجانبا ایران كه نفوذ آن در «خاورمیانه بزرگ» رو به افزایش است، از پی‌آمدهای حتمی ایناقدام خواهد بود. ایران بر‌خلاف نظر مقامات و كارشناسان باكو، با ارمنستان روابطهمكاری‌جویانة خوبی برقرار كرده كه می‌توان آن را به همكاری راهبردی تعبیر كرد. نكته قابل توجه این است كه عده‌ای از شخصیت‌های رسمی ایران از سفر اخیر شیمعون پرز،رئیس جمهور اسراییل به باكو اظهار نارضایتی كردند. خانم پاشایِووا، نماینده مجلسجمهوری آذربایجان در این رابطه گفت؛ «ایران حق ندارد همبستگی اسلامی را بهآذربایجان بیاموزد. باكو برای تحقق همبستگی اسلامی تلاش‌های زیادی كرده و می‌كند،اما ملت آذربایجان مواضع ایران را در قبال اشغال اراضی ما توسط ارمنستان فراموشنكرده است». ثانیاً، آذربایجان در نقطة تقابل مستقیم ناتو و سازمان پیمان امنیت‌جمعی قرار خواهد گرفت كه قرار است در نشست شورای این سازمان كه 14 ژوئن در مسكوبرگزار خواهد شد، موافقتنامه‌ای دربارة تشكیل نیروهای واكنش سریع (عملیاتی) تدوین ونهایی شود. ثالثاً، آذربایجان زیر فشار سه‌گانه از سوی ایران در جنوب، ارمنستان درغرب و روسیه در شمال (مسكو مجبور خواهد شد به تغییرات در ساختار ژئوپلتیكی ماورایقفقاز واكنش از خود نشان دهد) قرار خواهد گرفت. ولی بدتر از همه این است كه از دستدادن قره‌باغ برای همیشه، بهائی است كه آذربایجان باید در راه عضویت در پیمانآتلانتیك شمالی بدهد.
از سوی دیگر، تحولات هفته‌ها و ماه‌های اخیر از جملهتلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط بین تركیه و ارمنستان گواه آن است كه دیپلماسی ارمنینیز در میدان سیاسی غرب بیش از همه جمهوری‌های ماورای قفقاز با اقبال مواجه شده ودر مركز توجه قرار دارد. همین امر كه گروه های فشار نیرومند ارمنی در اروپا وآمریكا «كریدور» عضویت تركیه در اتحادیه اروپا را مسدود كرده و اینكه تركیه برایاولین بار پس از دورة مصطفی كمال با مسأله حفظ تمامیت ارضی خود روبرو شده، نشانگویایی از شدت این فشارها است. با این ملاحظه، ادعاهای یون رامبرگ، سفیر نروژ درآذربایجان مبنی بر اینكه باكو می‌تواند زیر چتر امنیتی ناتو درآمده و از این طریقتوانمندی‌های اقتصادی و ضریب امنیتی خود را افزایش دهد، واجد حقیقت دانسته نمی‌شود. واهی بودن امیدهای «آرمان‌گرایانه» مقامات فعلی گرجستان به اینكه ناتو به نفع آن‌هابجنگد، حتی عدم واكنش این پیمان به جدایی اوستیای جنوبی و آبخازیا و  شناسایی رسمیاستقلال آن‌ها از سوی روسیه، گواه آن است كه نباید به وعده‌های ناتو زیاد امیدواربود.
بنا به اظهارنظر آشكار تحلیل‌گران آمریكایی، ایالات متحده باید در زمینهتقسیم‌بندی فضای خاور‌میانه بزرگ به نفع خود پیش‌دستی می‌كرد، اما روسیه با تجاوزنظامی خود گرجستان از واشنگتن در این زمینه سبقت گرفت. حالا تحلیل‌گران آمریكایی بادقت تمام افزایش نقش ژئوپلتیكی ایران در منطقه‌ای را دنبال می‌كنند كه در زمان خودامپراتوری نیرومند ایرانی را تشكیل می‌داده و عراق و افغانستان را هم در برمی‌گرفته است.  در این رابطه آمریكایی‌ها به آذربایجان هم نیم‌نگاهی دارند. غرببرای برای الحاق باكو به ناتو باید پیوندهای 300 سالة آذربایجان با روسیه را قطعكند. با همین هدف است كه غربی‌ها درصدد آنند تا چهره‌ای از دشمن از سویه برایآذربایجانی‌ها ترسیم.  این در حالی است كه خطر واقعی برای آذربایجان كه منطقهحاشیه‌ای دو امپراطوری سابق ایرانی و روسی قرار گرفته، می‌تواند از جهت دیگریسرچشمه گیرد. بنابراین، آذربایجان قبل از اینكه درباره عضویت در پیمان آتلانتیكشمالی تصمیم بگیرد، باید به خوبی در باب مزایا و مضار آن مداقه كند.