سرویس آذربایجان/خبرگزاری آران
خبرگزاری آران / سرویس آذربایجان :
حسن گلی – کارشناس قفقاز
مقدمه :
ماه ر مضان از جمله ماههای مبارکی است که در آن مسلمانان به نوعی تحول درونی دست می یابند؛درنتیجه این تحول درونی فضای زندگی مسلمانان با تفاوتهای محسوس و مثبتی مواجه می گردند که گویای واقعیتهای زیادی می باشند.به طور معمول در این ماه عموم مسلمانان حساسیت زیادی نسبت به رعایت واجبات دینی و ترک منکرات دارند که به میزان حساسیت آنان ، از میزان ناهنجاریها ی اجتماعی و فرهنگی و مشکلات ناشی از آن کاسته می شود. این مطلب گویای این مهم است که اسلام دین همه جانبه ای است که سعادت دنیوی و اخروی انسان را تامین می کند ومیزان برخورداری از این سعادت در ارتباط مستقیم با میزان عمل به احکام اسلام دارد. نتیجه سخن اینکه اگر امروزه در برخی جوامع اسلامی بعضی مشکلات و ناهنجاریها ی فرهنگی و اجتماعی دیده می شود ناشی از کنار گذاشته شدن تمام و یا بخشی از احکام نورانی اسلام می باشد؛از جمله کشورهای اسلامی که به دلیل فاصله گرفتن دولتمردانش از احکام اسلامی و نیز به دلیل عدم شناخت مردم از اسلام حقیقی مشکلات زیادی را تحمل می نماید جمهوری آذربایجان می باشد. مصداق بارز مشکلات این کشور در اشغال بودن حدود 20 درصد از خاک جمهوری آذربایجان طی سالهای متوالی گذشته می باشد؛ چنانچه دولتمردان جمهوری آذربایجان زمینه شناخت اسلام حقیقی برای مسلمانان این کشور را مهیا می نمودند؛ قطعا مردم آذربایجان در سایه آموزه های دینی از قبیل غیرت دینی ،شهادت و... سرنوشت دیگری را برای قره باغ و سایر مناطق اشغالی کشورشان رقم می زدند.
نظر به آنچه گفته شد در این نوشتار قصد بر اینست فضای جمهوری آذربایجان به عنوان دومین کشور شیعی دنیا در ماه مبارک رمضان ،مورد اشاره قرار گیرد.
ماه رمضان در جمهوری آذربایجان قبل از استقلال
مردم منطقه ای که امروزه جمهوری آذربایجان نامیده می شود پس از جدایی از ایران؛ سالهای متمادی تحت استیلای تزارها و کمونیستها بودند که سالهای 1918تا 1920 حائل بین تسلط تزارها و کمونیستها بر این منطقه می باشد با این توضیح که در دو سال فوق حزب مساوات دولتی به ظاهر مستقل در منطقه تاریخی آران بنیان نهاد و نام حکومت خود را از روی برخی مطامع سیاسی و... آذربایجان نامید ؛ مردم این منطقه در زمان استیلای روسها ( اعم از تزارها و کمونیستها ) سالهای سخت و طاقت فرسایی را پشت سر گذاشتند . این مردم بر سر اعتقادات خود چه کشته ها که نداده اند و چه شکنجه هایی که ندیدده اند؟! علیرغم همه مقاومتها و ایستادگی های مردان و زنان مومن این منطقه روسها توانستند تا حدود زیادی اعتقادات دینی مردم را از بین ببرند و احکام اسلامی را یکی پس از دیگری تعطیل نمایند . در سالهای حاكمیت كمونیست‌ها اگرچه دینداران غیرتمند و باتعصب آذربایجان به‌صورت پنهانی و در خلوت خود با خدایشان به انجام فریضه روزه اهتمام می‌كردند، ولی از آنجا كه مساجد تعطیل بوده و به‌جای آوردن آداب و آئین‌های دینی هم ممنوعیت داشت، ماه رمضان به فریضه‌ای تعطیل شده مبدل شده بود به گونه ای که در این جمهوری تفاوت محسوسی بین ماه رمضان و سایر ماههای سال احساس نمی شد.
ماه رمضان در جمهوری آذربایجان بعد از استقلال
پس از استقلال جمهوری آذربایجان از اتحاد جماهیر شوروی ؛ علیرغم میل باطنی دولتمردان این جمهوری ؛ صدها مسجد در روستاها و شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان احیا و یا احداث گردیده است که این موضوع زمینه مناسبی برای از انزوا درآوردن و تكریم ماه رمضان به‌وجود آورده است.
امروزه جمع کثیری از مردم جمهوری آذربایجان که در نتیجه سیاستهای دوران استیلای روسها و نیز سیاستهای دین زدایی دوران پس از استقلال ؛ با معارف حقیقی اسلام فرسنگها فاصله دارند به دلیل اینکه فریضه روزه را سینه به سینه از نیاکان خود به ارث برده اند با اشتیاق تمام نسبت به انجام آن مبادرت می ورزند لیکن در خصوص شناخت سایر احکام اسلامی از قبیل موضوع حجاب ، نماز ، حج و... با مشکلات زیادی مواجه هستند . اهتمام مردم مسلمان جمهوری آذربایجان در بزرگداشت ماه رمضان علاقه قلبی و فطری آنان به دین اسلام را نشان می دهد لیکن عدم شناخت واقعی اکثر مردم این جمهوری از بسیاری از احکام اسلام ضرورت معرفی اسلام واقعی برای آنان رابیش از پیش مشخص می سازد؛ موضوعی که در کنار جدیت و تلاش مردم جمهوری آذربایجان برای شناخت احکام اسلامی ؛ اقدام عملی همه علما و دانشگاهیان برای شناساندن احکام نورانی اسلام به مردم مسلمان دومین کشور شیعی جهان را مشخص می نماید .
در سالهای اخیر مردم مسلمان آذربایجان به ویژه دینداران و مومنین این جمهوری گامهای بلندی برای شناساندن اسلام حقیقی و زدودن تحریفات و خرافات از دامان پاک و آسمانی دین اسلام برداشته اند لیکن عدم همراهی دولت با آنان ؛ تلاشهای آنان را تا حدودی کمرنگ نموده است . دولتمردان جمهوری آذربایجان با استناد به قانون اساسی این کشور که بر پایه دو اصل لائیسم و سکولاریسم تدوین شده است به انحاء مختلف بر سر راه گروههای اسلامی موانع زیادی ایجاد می نمایند بطوری که اقلیت 5 درصدی سایر ادیان و نیز گرووهای لائیک از آزادی عمل بیشتری نسبت به اکثریت 95 درصدی مردم آذربایجان برخوردارند .
علیرغم آنچه گفته شد امروزه در جمهوری آذربایجان با حلول ماه مبارک رمضان تفاوتهای چشمگیری با ماههای دیگر سال دیده می شود. در این ماه اکثر رستورانها به حالت تعطیل در آمده و افرادی که به عنوان خواننده در این رستورانها برنامه موسیقی اجرا می نمایند به احترام ماه مبارک رمضان برنامه های خود را تعطیل می کنند و حتی برخی از این خواننده ها اعم از زن و مرد خود نیز روزه می گیرند . در این ماه در اکثر مساجد سفره احسان بر پا می گردد؛ به طور کلی مساجد در این ماه از ازدحام بیشتری نسبت به ماههای دیگر برخوردار است، به‌ویژه مساجد بزرگ كه مسلمانان جمهوری آذربایجان نماز را در این مساجد باشكوه به جماعت بجای می‌آورند. در این ماه علاوه بر مساجد، مقبره برخی امامزادگان نسبت به ماههای قبل زائران بیشتری دارند و در این محلها نیز افراد ثروتمند با انجام قربانی و... به نیازمندان کمک می کنند .
استقبال قابل توجه مردم جمهوری آذربایجان از برنامه های شبکه جهانی سحر می تواند دلیل خوبی برای اهتمام مردم مسلمان جمهوری آذربایجان در بزرگداشت ماه مبار رمضان باشد . سال گذشته خبرگزاری قرآنی ایران(ایكنا) در باكو ، نتیجه نظرسنجی از مردم داخل این كشور پیرامون میزان تماشای برنامه‌های مذهبی ویژه رمضان شبكه سحر را در میان بینندگان تلویزیون در آذربایجان به میزان 42 درصد اعلام نمود که این موضوع حاکی از اشتیاق این مردم برای کسب معارف اسلامی می باشد. .
در ارتباط با رسانه های جمهوری آذربایجان در ماه مبارک رمضان بایستی اذعان داشت که محتوای بسیاری ازبرنامه های تلویزیونی جمهوری آذربایجان به گونه ای است که گویا مخاطبان این برنامه ها عموما افراد بی دین و لائیک هستند . بعضی فیلمها و سریالهای مبتذلی که از شبکه های تلویزیونی جمهوری آذربایجان پخش می گردد گوی سبقت را از شبکه های غربی ربوده اند که به طور طبیعی پیامدهای منفی اخلاقی و فرهنگی این برنامه ها دامنگیر جوانان مسلمان جمهوری آذربایجان می گردد. به نوشته روزنامه غربگرای ینی مساوات در اغلب شبکه های تلویزیونی جمهوری آذربایجان نه تنها خبری از برنامه های ویژه ماه مبارک نیست بلکه برخی شبکه ها مانند شبکه آ. ت . و آینس و... در مواقع افطار و سحری صحنه های زشت و غیر اخلاقی را به نمایش می گذارند .
از جمله موارد قابل تامل اینکه برخی زنان جمهوری آذربایجان که حجاب اسلامی ندارند نیز نسبت به گرفتن روزه اهتمام می ورزند و همچنین افرادی هستند که روزه می گیرند لیکن نماز بجا نمی آورند ؛ این مسائل و موارد شبیه آن به نوبه خود حاکی از علاقه مردم آذربایجان به دین اسلام می باشد که متاسفانه به دلایل پیش گفته نتوانسته اند احکام اسلامی را به طور دقیق آموزش بینند .
در این ماه اكثر دینداران روزه‌دار آذربایجانی، با توجه به اینكه شیعه دوازده امامی هستند به انجام فرایض دینی می‌پردازند و به دستورالعمل‌های شرعی توجه دارند و در تلاشند آنچه را كه شارع مقدس گفته و احكام و آموزه‌های دینی برجای مانده از سیره اهل بیت(ع) موید آنست، عمل كنند.
مناسبتهای ماه مبارک رمضان در جمهوری آذربایجان
از مهمترین مناسبتهایی که در این ماه قرار دارد شیهای لیالی قدر ، روز جهانی قدس و عید فطر می باشد . مردم جمهوری آذربایجان در شبهای قدر با اشتیاق زیادی در مساجد و تکایا به احیا و راز و نیاز با معبود خویش می پردازند . حسینیه ایرانیان باکو در این شبها مملو از خیل مشتاقان آذری است که برای بهره گیری از سخنرانی و مراسم عزاداری در این محل جمع می شوند و خیلی اوقات به دلیل محدودیت جا در محوطه بیرونی حسینیه از مراسم احیاء استفاده می نمایند . مردم جمهوری بیش از هر زمان دیگری در این ماهها خود را نیازمند معارف قرآنی می بیننند و از اینکه نمی توانند متن اصلی قرآن را بخوانند ابراز تاسف شدید می نمایند؛همچنین تقریبا در همه قصبه های جمهوری آذربایجان به ویژه در مناطق جنوبی این جمهوری مراسم شبهای قدر در نهایت شکوه برگزار می گردند.
از دیگر مناسبتهایی که جلوه ای دیگر از عشق و علاقه قلبی مردم جمهوری آذربایجان به دین اسلام را به نمایش می گذارد روز جهانی قدس است . این روز گرچه در جمهور ی آذربایجان روز کاری است اما جمع کثیری از مردم این کشور در مساجد جمع می شوند و با سردادن شعارهای مرگ بر اسراییل ، مرگ بر آمریکا و مرگ بر اشغالگران صهیونیست و ارمنی خواستار اتحاد کل جهان اسلام برای آزاد سازی اراضی اشغالی مسلمانان و قدس شریف می شوند .
لازم به توضیح است معمولا طی سالهای اخیر به رغم ممنوعیت‌های دولتی؛ روز جهانی قدس در جمهوری آذربایجان گسترده تر از سالهای قبل بر گزار گردیده است. به گونه ای که مردم علاوه بر تجمع در مساجد؛در شهرک نارداران،خیابان شهدای باکو،مقابل سفارت رژیم صهیونیستی در باکو،قبرستان شهدای باکو و برخی مکانهای دیگر و همچنین در اکثر شهرها و قصبه های این جمهوری به راهپیمایی پرداخته و خواستار آزادی قدس شریف می گردند.
شبکه های تلویزیونی جمهوری آذربایجان مراسم روزجهانی قدس را با سکوت کامل خبری برگزار می نمایند این شبکه ها که در مواقع دلخواه خود از تجمع گروهکهای چندنفری در مقابل سفارت جمهوری اسلامی ایران گزارشهای طولانی و مصاحبه پخش می کنند در روز جهانی قدس نه تنها از پوشش خبری تظاهرات میلیونی مردم ایران و سایر کشورهای اسلامی در حمایت از مردم مظلوم فلسطین خودداری می نمایند بلکه به تجمعات اعتراض آمیز در مقابل سفارت رژیم صهیونیستی در باکو نیز کاملا بی اعتنایی می کنند .
عید فطر نیز در نزد مردم مسلمان جمهوری آذربایجان از بزرگترین اعیاد محسوب می گردد و طی چند سال گذشته دولت باکو با فشار گروههای اسلامی دو روز را به مناسبت عید فطر تعطیل اعلام کرده است. در این روز مسلمانان آذربایجان به دیدار هم می روند و در اکثر زیارتگاهها و اماکن مذهبی سفره های احسان گسترده می گردد.
سخن آخر :
1)ماه مبارک رمضان و برخی مناسبتهای آن از قبیل شبهای قدر ، روز جهانی قدس و عید فطر از جمله ایامی است که می توان به طور همزمان به دو موضوع مهم در جمهوری آذربایجان پی برد. این ماه از یک سو علاقه فطری و قلبی مردم آذربایجان به دین اسلام را مشخص می نماید واز سوی دیگر برداشتهای سطحی مسلمانان این جمهوری از برخی احکام اسلامی وعدم شناخت و آگاهی آنان ازدیگر تعالیم این دین آسمانی را آشکار می کند . به عبارت دیگر مردم شیعه جمهوری آذربایجان در این ماه بیش از هر زمانی دیگری آمادگی خود را برای آموزش واقعی آموزه های دینی و بازگشت به هویت اصیل ایرانی – اسلامی فریاد می زنند و با این اقدام خود رسالت همه علمای شیعی و نیز دانشگاهیان را برای کمک معنوی به آنان سنگین تر می نمایند .
2) بزرگداشت ماه مبارک رمضان در جمهوری آذربایجان گویای این واقعیت مکرر است که چراغ روشنی بخش آخرین دین خدا علیرغم همه تلاشهای آشکار و پنهان دشمنان خدا خاموش ناشدنی است . مرور اقدامات بلشویکها در دوران تسلط خود که با کوچکترین نماد دینی مبارزه می کردند و عالمان دینی و مردم معتقد به احکام الهی را به نقاط دور دست تبعید نموده و یا به طرز فجیعی مانند غرق نمودن در دریا و... به شهادت می رساند از یک طرف و مشاهده افزایش روز افزون روحیه دین داری در بین مردم جمهوری آذربایجان از طرف دیگر بیانگر این مهم است که اقدامات ضد دینی گرچه مشکلاتی را فراروی مسلمانان قرار می دهد اما توان از بین بردن آئین خدا را ندارد.