سرویس قفقاز/خبرگزاری آران
عارف واحد ناوان
خبرگزاری آران / سرویس قفقاز : تركیه و جمهوری ارمنستان عزمشان را جزم كرده‌اند تا پس از گذشت نزدیك یك قرن دشمنی، روابط تازه‌ای را آغاز كنند
دو كشور بر این اساس 2پروتكل به پارلمان‌های خود داده‌اند تا موضوع بازگشایی مرزها را مورد بررسی قراردهند. آنكارا و ایروان اما در این راه با مشكلاتی روبه‌رو هستند كه مسئله قره باغ برای ارمنستان و موضوع نسل كشی ارامنه در سال 1915 به‌وسیله تركان عثمانی برای تركیه مهم‌ترین آن است. گفته می‌شود طرف ارمنی پذیرفته است كه برای روشن شدن موضوع كشتار ارامنه در سال‌های 1915 تا1917 كمیته‌ای از مورخان دو كشور تشكیل و از بین‌المللی‌شدن بحران جلوگیری شود. در مقابل تركیه هم از گنجاندن بحث قره باغ در گفت‌وگو‌های آینده صرف‌نظر كرده است.
تصمیم ارمنستان و تركیه برای برقراری رابطه موجب ایجاد مشكلاتی برای حامیان از سرگیری روابط در هر دو كشور شده است. احزاب ملی‌گرا در هر دو كشور از هم‌اكنون ندای اعتراض و مخالفت سر داده‌اند. حزب میراث ارمنستان ضمن مخالفت با برقراری رابطه با تركیه خواستار برگزاری همه پرسی شد.حزب داشناكسون هم با انتقاد شدید از سیاست خارجی ارمنستان از ائتلاف با حزب حاكم خارج شد.
رهبر این حزب می‌گوید تركیه همه شرایطش را به ما تحمیل كرده است. البته در تركیه نیز چنین دیدگاه‌های مشابهی وجود دارد. احزاب ملی گرا از اینكه تركیه موضوع قره باغ را از فهرست پیش شرط‌هایش حذف كرده است خشمگین هستند. رهبر حزب جمهوریت معتقد است ارمنستان همچنان دشمن اول تركیه است. با این اوصاف در رهبران دو كشور اراده‌هایی به چشم می‌خورد كه می‌تواند یخ‌های روابط سال‌های طولانی را آب كند.
فشار جهانی برای آشتی
كشور سوئیس عهده دار میانجی‌گری شده است. اگر پاسخ‌های پارلمان‌های دو كشور مثبت باشد مفاد 2سند به اجرا در می‌آید؛ سند نخست استقرار رابطه سیاسی و مبادله دیپلمات و سفیر میان آنكارا و ایروان است و سند دوم بر گسترش این روابط تاكید می‌كند.
فشارهای جهانی نیز برای برقراری رابطه میان دو كشور تشدید شده است. اتحادیه اروپا و آمریكا بیشترین فشارها را به دو طرف وارد می‌كنند. ادوارد نعلبندیان، وزیر امور خارجه جمهوری ارمنستان می‌گوید هر دو كشور تحت فشارهای شدید بین‌المللی هستند. تمام جهان می‌خواهد تركیه و ارمنستان باهم رابطه داشته باشند. اگر یكی مقاومت كند در واقع در برابر كل جهان ایستاده است. شبكه تلویزیونی سی‌ان‌ان نیز از فشارهای جهانی بر دوكشور پرده برداشت. در چنین وضعیتی و به‌رغم پاره‌ای مخالفت‌ها آشتی میان دو كشور دور از ذهن نیست.
تشدید فعالیت برای حل بحران قره باغ
موضوع بسیار مهم دیگری كه در این بین مطرح است افزایش فعالیت‌ها برای حل بحران قره‌باغ است. در راستای این هدف هیأت نمایندگی وزارت امور خارجه آمریكا، به سرپرستی ویلیام برنز ، معاون وزیر امور خارجه در امور سیاسی، و تینا كایدان ، معاون مشاور وزیر امور خارجه آمریكا در امور اوراسیا، در تدارك سفر به تركیه هستند. این هیأت كه به نمایندگی از طرف وزارت امور خارجه آمریكا قرار است به آنكارا سفر كند در نظر دارد درخصوص مسائلی همچون آشتی تركیه با ارمنستان و همچنین مناقشه قره‌باغ با مقامات این كشور مذاكره كند.
اگر چه تگران بالایان ، سخنگوی وزارت امور خارجه ارمنستان به صراحت اعلام كرد: مسئله قره باغ را به غیر از جمهوری آذربایجان با هیچ كشور دیگری به مذاكره نخواهیم گذاشت. ما هیچ وقت درباره مسئله قره باغ با آنكارا مذاكره نكردیم و از این پس نیز نخواهیم كرد اما واشنگتن می‌كوشد هم از قدرت نفوذ تركیه بر دولت باكو و احتمال در پیش گرفتن سیاست نزدیكی جمهوری آذربایجان به روسیه جلوگیری كند وهم به نوعی آنكارا را در بازی صلح قره‌باغ مشاركت دهد.
در واقع آمریكایی‌ها هم از این موضع برگشت‌ناپذیر دولت ایروان در مورد عدم‌گفت‌وگو با تركیه در مورد قره باغ آگاهند اما یك واقعیت مهم را نباید انكار كرد وآن اهمیت انرژی خزر برای آمریكا و اتحادیه اروپاست. ترس رهبران كاخ سفید از غلتیدن جمهوری آذربایجان به دامان روسیه است.
از همین رو دولت آمریكا واتحادیه اروپا هم به‌صورت مستقل و هم در قالب گروه مینسك بر تلاش‌های خود جهت حل و فصل بحران قره‌باغ افزوده‌اند.
مارك گراسمن، دستیار و مشاور سیاسی پیشین وزیر امور خارجه آمریكا در نشست فراخوان دیپلماتیك قرن بیست ویكم در باكو می‌گوید، اروپا به انرژی دریای خزر نیاز دارد بنابراین استخراج و انتقال این حجم بزرگ از انرژی باید در شرایطی امن صورت گیرد كه لازمه آن حل سریع مناقشه قره‌باغ است. پیرو این سیاست خانم تینا كایدان اوا آمریكایی به‌عنوان رئیس گروه مینسك سازمان امنیت و همكاری اروپا برگزیده می‌شود. از سوی دیگر آمریكایی‌ها موضع شفافی در برابر ناگورنا قره‌باغ می‌گیرند و از به رسمیت شناختن استقلال این منطقه خودداری می‌كنند.این سیاست آمریكایی‌ها دادن نوعی اطمینان خاطر به دولتمردان آذری است. با این وجود رهبران جمهوری آذربایجان نگرانند.
دولت باكو معتقد است اگر تركیه با جمهوری ارمنستان آشتی كند این جمهوری دیگر تن به شرایط صلح نمی‌دهد.از همین رو آنها آرایش سیاست خارجی خود را تغییر داده‌اند. این روزها باكو در حال نزدیكی به مسكو است تا متحد قدرتمندی در برابر ارمنستان بیابد.
روس‌ها هم كه در پی چنین فرصتی بودند در تلاشند بیشترین سود را از این آشفته‌بازار ببرند. كرملین از نیات آمریكایی‌ها در یكپارچه كردن قفقاز به خوبی آگاه است. اگر سیاست یكپارچه كردن قفقاز عملیاتی شود آمریكایی‌ها حاكم مطلق منطقه می‌شوند و روس‌ها وداع تلخی با قفقاز خواهند داشت. در واقع اگر دولت باكو از آشتی میان تركیه و ارمنستان به خاطر تنهاماندن در برابر رقیب دیرینه‌‌اش و از دست دادن یك چهارم خاكش(منطقه قره باغ) نگران است در مقابل مسكو نگرانی بیشتری دارد و آن بیم رهبران كرملین از رانده شدن از كل قفقاز كه حیاط خلوت آنها محسوب می‌شود، است.
پیچیدگی‌های اوضاع قفقاز
به هرحال اوضاع قفقار این روزها پیچ در پیچ شده است. از یك طرف رهبران تركیه و ارمنستان تحت فشارهای جهانی و به‌رغم برخی مخالفت‌ها در تلاش برای باز گشایی مرزهای خود هستند و از سوی دیگر روسیه و به‌ویژه جمهوری آذربایجان نگران از تغییرات آینده‌اند.
صرف‌نظر از منافعی كه قدرت‌های خارجی در قفقاز جست‌وجو می‌كنند درصورت تحقق روند آشتی میان آنكارا و ایروان دو كشور به منافعی در سطح ملی و منطقه‌ای می‌رسند.
جمهوری ارمنستان علاوه برخروج از انزوای منطقه‌ای از وابستگی شدیدی كه به روسیه دارد رها می‌شود. همچنین تحقق روند آشتی می‌تواند پیوند تاریخی تركیه و جمهوری آذربایجان را به سود ارمنستان سست كند.
این درحالی است كه تركیه در جست‌وجوی ایفای نقش فعال در منطقه قفقاز است. قطع رابطه با ارمنستان به‌عنوان یكی از 3 جمهوری منطقه سد راه مهمی در این سیاست بلندپروازانه ترك‌ها بود. با از میان رفتن این سد، زمینه برای مانورهای این كشور در منطقه فراهم می‌شود. از دیگر سو برقراری رابطه با ارمنستان شرایط ورود این كشور به اتحادیه اروپا را آسان می‌كند. لابی ارامنه در غرب دیگر در راه پیوستن تركیه به اتحادیه اروپا سنگ اندازی نخواهد كرد.
با در نظر گرفتن مجموعه تحولات منطقه، تركیه و جمهوری ارمنستان در نهایت مرزهای خود را به روی همدیگر باز می‌كنند اما باید اعتراف كرد كه صلح و ثبات واقعی در قفقاز در گرو حل و فصل بحران قره‌باغ است.
پایان پیام.