سرویس ترکیه/خبرگزاری آران
نشریه اینترنتی «سیاست جدید»
نویسنده: سرگئی مارکدونوف
ایراس
خبرگزاری آران / سرویس آذربایجان : چندی است که در مجلس کنیسه اسراییل مسأله شناسایی رسمی قتل عام ارامنه در امپراطوری عثمانی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. هرچند برخی محافل اجتماعی و بعضی شخصیتهای دینی اسراییلی از جمله روسای جمعیت یهودیان اروپاییِ طرفدار گسترش روابط با ارمنستان بر شناسایی رسمی قتل عام ارامنه تأکید دارند و ابتکارات در این زمینه را از سال‌های ۲۰۰۸-۲۰۰۷ آغاز و طرح‌های را در این زمینه تسلیم کنیسه کرده‌اند، اما دولت و شخصیتهای رسمی اسرائیلی از تشبیه هلوکاست به قتل عام ارامنه آشکارا خودداری میکنند. برای مثال این نقطه‌نظر در سال ۲۰۰۱ توسط شیمون پرز که در آن زمان وزیر خارجه اسراییل بود، مورد تأکید قرار گرفت که این دو رویداد با هم قابل مقایسه نیست.
سیاستمداران اسراییلی بر اساس ملاحظات مختلف درباره موضوع کشتار ارامنه اظهار‌نظر میکنند. عده‌ای در این خصوص، بر اشتراک سرنوشت تاریخی یهودیان و ارامنه تأکید میکنند، اما دیگران به همکاری‌‌های گسترده نظامی و سیاسی با ترکیه و گسترش روابط اقتصادی با آذربایجان اشاره میکنند. با توجه به این که در ارمنستان جمعیت یهودی بانفوذی وجود ندارد، سیاستمداران اسرائیلی به ضرورت حفظ جانب احتیاط در گسترش روابط با این کشور تأکید دارند. اسراییل، کشورهای قفقاز جنوبی را به عنوان متحدان خود در حوزة بازدارندگی از ایران محسوب میکند.
با این ملاحظه، اسراییل، آذربایجان را «ترکیه دوم» می‌داند و بر همین اساس بر ایجاد روابط پایدار و مثبت با آن تأکید دارد. اسراییل یکی از خریداران مهم نفت آذربایجانی و افزون بر این در سایر حوزه‌های اقتصادی نیز با این کشور تعاملات گسترده‌ای دارد. به گفته ایوان دانیلین، کارشناس روس، بندر جیهان که خط لوله باکو – تفلیس- جیهان به آن منتهی می‌شود، در نزدیکی بندر حیفای اسراییل که از اسکله نفتی هم برخوردار است، قرار دارد.
در مقابل، کشورهای حاضر در قفقاز جنوبی نیز به همکاری با اسراییل علاقه‌مندند. گرجستان و آذربایجان که در ایالات متحده و اروپا لابی نیرومند قومی ندارند، سعی میکنند از طریق همکاری با اسراییل از لابی‌های یهود برای پیشبرد ملاحظات خود در امریکا استفاده کنند. از سوی دیگر، اسراییل مخالف همکاری ایران با ارمنستان و جمهوری به‌رسمیت شناخته نشدة ناگورنی قره‌باغ است. در داخل ارمنستان طرفداران نزدیکی روابط با تهران نفوذ و قدرت بیشتری دارند. ارمنی‌های ایرانی، اقلیت قومی وفاداری هستند که همیشه از حمایت مقامات تهران برخوردار بوده و هستند. همکاری اقتصادی بین تهران و ایروان نیز در پایداری روابط بین دو کشور بسیار موثر بوده است. ایران ۱۴ می ۲۰۰۹ صدور گاز به ارمنستان از طریق خط لوله‌ای را آغاز کرد که ساخت فاز دوم آن اواخر سال ۲۰۰۸ به پایان رسید. دو کشور برنامه مبادله گاز با نیروی برق را نیز در دست اجرا دارند و قرار است خط لوله انتقال نفت تبریز یراسخ با هزینه‌ای معادل ۲۵۰ میلیون دلار نیز ساخته شود.
با این وجود، در شرایط حاضر چارچوب عمومی روابط ارمنی- اسراییلی چند ویژگی اصولی دارد که نمی‌‌توان آن‌ها را نادیده گرفت به ویژه اینکه باید توجه داشت که نظریه خاورمیانه بزرگ بیش از این یک نظریه انتزاعی نیست. اولاً روابط بین ترکیه و اسراییل در طول سال‌های ۲۰۰۰ مرتباً در حال تشدید و وخامت بوده است. ثانیاً، ترکیه بیش از پیش سعی میکند در خاورمیانه سیاست چندبرداری دنبال کند که این امر باعث ناراحتی دولت یهودی اسرائیل می‌شود. تیرگی روابط بین آمریکا و ترکیه باعث می‌شود که اسراییل در روابط با ترکیه بدون توجه به مواضع آمریکا رفتار کند. نکتة شایان تأمل در این میان اینکه در ماه مارس سال جاری مسأله قتل عام ارامنه در کنگره آمریکا نیز مورد بحث و بررسی جدی قرار گرفت، که این امر واکنش منفی آنکارا را در پی داشت.
ثالثاً، بعید نیست که ارامنه در تعیین رژیم حقوقی بیت‌المقدس شرکت کنند. محله ارمنی‌نشین در قسمت قدیمی این شهر واقع شده و کلیسای ارمنی بسیاری از مقدسات این شهر را کنترل میکند. در این شرایط طرفداران شناسایی رسمی قتل عام ارامنه در اسرائیل استدلال‌‌های مکملی دریافت میکنند. البته، قطع روابط با ترکیه هم ریسک بزرگی برای تل‌آویوو است. دولت یهودی اسرائیل در شرایط فعلی منطقه خاور میانه نمی‌‌تواند به خود اجازه دهد تا بر تعداد دشمنان ژئوپلتیکی این کشور افزوده شود. با این وجود و به‌رغم موانع بسیار، اسراییل به باز کردن دروازه‌های قفقاز و گسترش روابط با هر سه کشور این منطقه علاقه‌مند است. هرچند در حال حاضر، نفوذ اسراییل در این منطقه با نفوذ روسیه، ترکیه، ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا قابل مقایسه نیست. در مقابل، دولت‌های قفقاز جنوبی نیز مایل به آنند تا مرزهای منطقه‌ای خود را گسترش داده تا از این طریق به بهترین وجه امنیت و منافع خود را تأمین کنند.
در این راستا «سیاسی کردن تاریخ» از جمله موضوع حساس و بحث‌برانگیز شناسایی کشتار ارامنه در دورة عثمانی به ابزار مهمی تبدیل می‌شود و مقامات تل‌آویوو نیز با عنایت به این حساسیت‌ها تلاش میکنند تا با بازی با این موضوع برخی منافع جانبی را برای خود تأمین و تضمین نمایند. در مقابل، این اقدام دولت اسرائیل کشورهای منطقه را با انتخاب دشواری بین ملاحظات سیاسی و علاقه‌مندی به گسترش روابط روبه‌رو میکند.
پایان پیام.