سرویس آذربایجان/خبرگزاری آران
خبرگزاری آران / سرویس آذربایجان : دیدارهای فشرده مقامات بلند پایه تركیه و جمهوری آذربایجان در سه ماه اخیر و امضای چند قرارداد كه روابط دو كشور را تا سطح همكاری راهبردی ارتقا می دهد، از دید برخی كارشناسان حركتی در واكنش به توسعه همكاری های ارمنستان با روسیه ارزیابی می شود.
جمهوری آذربایجان كه از بدو استقلال با درگیر شدن در مساله قره باغ در وضعیت جنگی مقابل ارمنستان قرار دارد، با سپری شدن قریب به دو دهه از این وضعیت، از تلاش های اروپا، آمریكا و روسیه كه تحت عنوان گروه 'مینسك' از طرف سازمان امنیت و همكاری اروپا مسئولیت حل مناقشه را بر عهده گرفته اند، ناامید شده است.
برخی از كارشناسان معتقدند كه آمریكا و فرانسه در كنار روسیه به عنوان سه كشورعضو گروه مینسك بعد از گذشت قریب به 17 سال میانجیگری در عمل كاری از پیش نبرده و ضمن طولانی كردن پروسه مناقشه، حتی در كنار ارمنستان قرار گرفته اند.
این مساله ماه گذشته با امضای قرارداد جدید میان روسیه و ارمنستان درمورد تمدید مدت اجاره پایگاه 'گیومری' در ارمنستان از سوی روسیه و تغییر كاربری آن در راستای استفاده هر دو كشور در جهت اهداف امنیتی خودشان بیشتر تشدید شد.
برخی از مقامات و كارشناسان آذری بر این اعتقادند كه روسیه با این اقدام نقش میانجی را در مناقشه از دست داده و عملا به یكی از طرف های مناقشه تبدیل شده است.
اگر چه روس ها این ادعا را قبول ندارند و قرارداد جدید را اقدامی عادی در راستای تمدید دوره اجاره این پایگاه قلمداد می كنند اما در عمل طرف آذری در این خصوص بقدر كفایت اقناع نشده است.
در سفر سه هفته قبل 'دیمتری مدودیف' رییس جمهوری روسیه به باكو نیز كه دو هفته بعد از سفر وی به ایروان انجام گرفت تلاش مقامات روسیه برای ایجاد این اقناع در مقامات و افكار عمومی جمهوری آذربایجان چندان كارساز نبود و قراردادهای امضا شده در باكو هم كه از حد تعیین خطوط مرزی و افزایش صادرات گاز فراتر نرفت، در مقایسه با قراردادهای همكاری نظامی منعقد شده در ایروان قابل توجه به حساب نمی آمد.
آذری ها در عین حال از آمریكا نیز به عنوان دیگر عضو گروه مینسك در این خصوص چندان دل خوشی ندارند و اگرچه بر زبان جاری نمی سازند، اما در عمل اعتماد زیادی به آنها ندارند.
اختلاف نظر دو كشور در اوایل سالجاری در هنگام دعوت آمریكا از رییس جمهوری ارمنستان و عدم دعوت از همتای آذری او كه به سردی در روابط دو كشور منجر شد، اگر چه با یكی دو نامه بعدی اوباما به الهام علی اف جنبه دلجویی گرفت اما در عمل آن اعتماد لازم را ایجاد نكرد.
در چنین وضعیتی دولت باكو با این احساس كه بعد از قریب به دو دهه معطلی در مسئله قره باغ اكنون نیز در مواجهه با این مساله تا حدی تنها مانده، نگاه خود را به روابط منطقه ای سوق داده و در این راستا توجه خود را به روابط با تركیه زیاد كرده است.
سفر اوایل ماه جاری عبدالله گل، رییس جمهوری تركیه به باكو كه در آستانه سفر مدودف به ایروان انجام گرفت، حركتی در این راستا بود.
این سفر با امضای دو سند در زمینه همكاری راهبردی با جمهوری آذربایجان و كمك متقابل دو كشور همراه بود كه از سوی برخی كارشناسان اقدامی متقابل و حتی پیشدستانه در انعقاد قرارداد جدید همكاری نظامی میان ارمنستان و روسیه ارزیابی شد.
قرارداد همكاری استراتژیك میان روسای جمهوری دو كشور در حالی امضا شد كه از دید برخی كارشناسان اصولا نیازی به امضای این قرارداد نبود و تركیه و جمهوری آذربایجان از ابتدای استقلال این كشور دارای قرارداد همكاری راهبردی بوده اند.
'وفا قلی زاده' كارشناس سیاسی در باكو در این خصوص می گوید: صرف نظر از اینكه انگیزه اصلی سفر عبدالله گل به باكو همین مساله بوده یا اهداف دیگری را داشته است، این سفر از نظر تلاقی زمانی در موقعیت مناسبی انجام گرفته است و می تواند واكنشی در راستای تقویت اتحاد استراتژیك و توسعه همكاری نظامی میان روسیه و ارمنستان تلقی شود.
گفته می شود كه روسیه به عنوان یكی از سه عضو گروه میانجیگر 'مینسك' در مناقشه قره باغ از تقویت موقعیت نظامی جمهوری آذربایجان در برابر ارمنستان چندان خوشایند نیست و دو عضو دیگر گروه مینسك یعنی فرانسه و آمریكا نیز در چنین موضعی با روسیه متفق القول هستند.
از دید برخی كارشناسان در باكو، اعضای گروه مینسك كه بمدت قریب به 17 سال در حل مناقشه قره باغ تاخیر و بلاتكلیفی ایجاد كرده اند، در صدد حفظ وضعیت موجود مناقشه هستند و گاهی گفته می شود كه آنان خواهان تداوم وضعیت موجود تا سه چهار دهه آینده نیز بوده و بر این اعتقادند كه بعد از اتمام منابع نفتی جمهوری آذربایجان و كاهش قدرت چانه زنی این كشور امكان حل مناقشه در وضعیت دلخواه آنان میسر خواهد شد.
یك روزنامه چاپ باكو چندی پیش با استناد به این موضوع نوشت: امضای قرارداد همكاری استراتژیك میان باكو و آنكارا و نیز قرارداد كمك متقابل در موارد لزوم در واقع یادآوری این همبستگی و در عین حال اعلام موضع در برابر تحول جدید در روابط ارمنستان و روسیه بود.
یك نماینده پارلمان ارمنستان هم در این خصوص اعلام كرده بود كه روسیه با انعقاد قرارداد جدید با ارمنستان در صدد ایجاد توازن قوا درمنطقه است تا از این طریق مانع از توسل به رویكرد نظامی برای حل مناقشه قره باغ شود و این اقدام در عین حال پاسخی به تقویت توان نظامی و افزایش بودجه نظامی جمهوری آذربایجان به شمار می رود.
برخی از كارشناسان با اشاره به اینكه در مورد مفاد قراردادهای همكاری های جدید جمهوری آذربایجان و تركیه اطلاعات زیادی منتشر نشده است، بر این اعتقادند كه این همكاری ها درسطوح تامین و تجهیز سلاح بوده و حتی ایجاد پایگاه از سوی تركیه در جمهوری آذربایجان را در برمی گیرد.
اقدامی كه بر اساس قانون جدید دكترین دفاعی جمهوری آذربایجان كه چند ماه قبل در مجلس این كشور به تصویب رسید، از زمینه لازم برای اجرا برخوردار شده است.
برخی از رسانه ها در این خصوص احتمال مبتنی بر ایجاد پایگاه ازسوی تركیه در نخجوان را نیز مطرح كرده و بر این اعتقادند كه این اقدام در عین اینكه می تواند پاسخی به تقویت حضور نظامی روسیه در ارمنستان باشد، تضمین كننده امنیت بیشتر نخجوان به عنوان یك جمهوری خودمختار جمهوری آذربایجان هم تلقی می شود كه با سرزمین اصلی این كشور ارتباط زمینی نداشته و در مقابل با ارمنستان دارای مرز مشترك است.
جمهوری آذربایجان و تركیه در ماه های اخیر در جهت گسترش ارتباطات میان جمهوری خودمختار نخجوان و تركیه قراردادهایی را در زمینه های ارتباطی و انرژی با این كشور امضا كرده اند كه احداث خط آهن میان دوطرف، ایجاد خط لوله گاز و توسعه ارتباطات زمینی و بازرگانی از آن جمله است.
این اقدامات در حالی كه از سوی ارامنه با حساسیت دنبال شده و گاهی با عنوان اقدامی از سوی تركیه در جهت تحت تاثیر قراردادن همه جانبه نخجوان قلمداد می شود، از طرف برخی از منابع آذری به عنوان واكنشی در برابر همكاری های نظامی روسیه و ارمنستان ارزیابی می شود.
پیشتر یك روزنامه چاپ باكو در مطلبی با عنوان 'تركیه می تواند پایگاه نظامی در نخجوان برقرار كند'، به نقل از مصاحبه 'آرتاك شاكاریان' یك كارشناس ارمنی نوشته بود كه تركیه در صدد است با به دست گرفتن اقتصاد جمهوری خودمختار نخجوان این منطقه را تحت الحمایه خود بگیرد و با استقرار نیرو در نخجوان، ارمنستان را برای توافق با جمهوری آذربایجان تحت فشار قرار دهد.
برخی از كارشناسان هم بر این اعتقادند كه تركیه با اتكا به پیمان موسوم به 'قارص' كه در سال 1921 میان تركیه و شوروی درخصوص تعیین مرزهای تركیه با جمهوری های قفقاز جنوبی منعقد شده، می تواند در خصوص استقرار پایگاه نظامی در نخجوان دستاویز قانونی هم داشته باشد.
جمهوری خودمختار نخجوان با حدود پنج هزار و 500 كیلومترمربع مساحت و 400 هزار نفر جمعیت از نظر جغرافیایی با سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان ارتباط نداشته و با جمهوری اسلامی ایران 163 كیلومتر مرز مشترك دارد و ضمن داشتن مرز 12 كیلومتری با كشور تركیه، با ارمنستان نیز دارای 224 كیلومتر مرز مشترك است كه این مرز به دلیل وضعیت جنگی میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بسته است.
تداوم ارتباطات مقامات جمهوری آذربایجان و تركیه كه در سال جاری حداقل با دو دیدار رییس جمهوری آذربایجان از تركیه و دیدارهای متقابل رییس جمهوری و نخست وزیر تركیه از باكو همراه بوده و در كنار تفاهم در بخش همكاری در زمینه انرژی و تعیین نرخ گاز صادراتی آذربایجان به تركیه، به قرارداد همكاری استراتژیك هم انجامیده است، هفته گذشته در سفر 'الهام علی اف' به استانبول با قرارداد همكاری جدیدی كه كامل كننده قرارداهای قبلی عنوان می شود، تداوم یافت.
این قرارداد با عنوان تشكیل 'شورای عالی همكاری راهبردی تركیه و آذربایجان' در حاشیه اجلاس سران كشورهای ترك زبان در استانبول میان رییس جمهوری آذربایجان و نخست وزیر تركیه امضا شد كه از دید كارشناسان سرآغازی برای یك دوره جدید در تحكیم روابط دو كشور محسوب می شود.
'الهام علی اف' رییس جمهوری آذربایجان امضای این قرارداد را مهر تكمیل بر روابط دوستانه دو كشور دانست و گفت كه این قرارداد تمامی زمینه های سیاسی، فرهنگی، تجارت، سرمایه گذاری های اقتصادی به ویژه در حوزه نفت و گاز و حمل و نقل را در برمی گیرد و حد و مرزی برای همكاری های مشترك بین دو كشور قائل نیست.
نخست وزیر تركیه نیز این قرارداد را زمینه ساز تشكیل كارگروه های عملیاتی برای اجرایی كردن توافق های دو كشور دانست.
پایان پیام.