آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

خبرگزاری آران / سرویس خزر : كارشناسان آسیای مركزی تاكید مجدد بر حل و فصل مسائل این دریا از سوی پنج كشور ساحلی را دستاورد مهم این نشست دانسته و به باور آنان، امضای موافقتنامه همكاری‌های امنیتی در دریای خزر و بیانیه مشترك سران، این كشورها را برای دستیابی به توافق در مورد وضع حقوقی خزر نزدیكتر كرد.

به گزارش فارس، سومین نشست سران كشورهای ساحلی خزر كه روز پنجشنبه در باكو پایتخت آذربایجان با امضای موافقتنامه همكاری‌های امنیتی در دریای خزر و بیانیه سران به پایان رسید، مورد توجه كارشناسان قرار گرفته است.

كارشناسان تاكید مجدد بر حل و فصل مسائل این دریا از سوی پنج كشور ساحلی را دستاورد مهم این نشست دانستند.

به باور آنان، امضای موافقتنامه همكاری‌های امنیتی در دریای خزر و بیانیه مشترك سران، این كشورها را برای دستیابی به توافق در مورد وضع حقوقی خزر نزدیكتر كرد.

حتی "دیمیتری میدویدیف " رئیس جمهوری روسیه كه كشورش در سال آینده میزبان نشست سران خزر می‌باشد، در پایان اجلاس باكو به احتمال امضای موافقتنامه رژیم حقوقی خزر در نشست آتی سران اشاره كرد.

این امر و همچنین پیشنهاد رئیس جمهور ایران برای تعیین وضع حقوقی دریای خزر تا سال 2011 نشان می‌دهد كه كشورهای ساحلی در باكو موفق به نزدیكی مواضع خود شده‌اند.

كارشناسان مسائل منطقه بر این باورند كه طولانی شدن بیش از این بحث تعیین وضع حقوقی خزر موجب افزایش میزان بی‌اعتمادی میان كشورهای این حوزه خواهد شد، هرچند رئیس جمهوری آذربایجان در نشست باكو اعلام كرد كه تداوم این شرایط نمی‌تواند بر سطح همكاری كشورهای منطقه تاثیر منفی بر جای بگذارد.

مشكل حقوقی دریای خزر از حدود 2 دهه قبل ایجاد شده و رایزنی‌های متعدد كارشناسی و اجلاس‌های سران تا هنوز منجر به نتایج نهایی و مورد تائید پنج كشور ساحلی نشده است. جدی‌ترین بحث در این مورد تعیین سهم كشورهای ساحلی می‌باشد كه روی میزان آن و نحوه بهره‌برداری از منابع این دریا اختلافاتی دارند.

البته روسیه، قزاقستان و آذربایجان طی توافقاتی موفق به تقسیم بخش شمالی این دریا شدند، هرچند در اجلاس باكو رئیس جمهور آذربایجان این توافقات را به عنوان الگو برای حل مشكل حقوقی خزر معرفی كرد ولی به باور كارشناسان بدون در نظر گرفتن منافع همه كشورهای ساحلی، نائل شدن به نتایج مثبت كه بتواند به تحكیم فضای حسن اعتماد و همكاری در منطقه كمك كند، امر ساده‌ای نخواهد بود.

قبل از نشست باكو، سران كشورهای ساحلی در عشق‌آباد و تهران نیز 2 دیدار برگزار كردند كه از نظر ایجاد مكانیسم گفت‌وگو میان كشورها حائز اهمیت بود و این امر زمینه را برای آشنایی بیشتر طرف‌ها از نظرات یكدیگر فراهم كرد.

از این نطر شاید بتوان اجلاس باكو را گامی جدید به سوی دست یافتن به توافق تعیین وضع حقوقی این دریا دانست.

"الكساندر كنیازف " كارشناس روس در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار فارس با اشاره به اهمیت امضای موافقتنامه همكاری‌های امنیتی در دریای خزر در اجلاس باكو، تصریح كرد: بحث امنیت در خزر ابعاد بسیار وسیعی دارد كه توجه كشورهای منطقه به این موضوع به سود منافع ملی این كشورها در عرصه‌های امنیتی، اقتصادی و اكولوژی خواهد بود ولی نكته مهم این است كه از راه تقویت اعتماد در عرصه‌های امنیتی، این كشورها می‌توانند به تحكیم صلح و ثبات در منطقه بیشتر كمك كنند.

وی در ادامه این بحث افزود: حضور طرف‌های ثالث در زمینه‌های امنیتی و نظامی، اعتماد در این فضا را به چالش خواهد كشید كه در نهایت به سود هیچ یك از كشورهای ساحلی خزر نخواهد بود.

كنیازف در رابطه با نتایج نشست سران خزر گفت: هر نوع مداخله بیگانگان به امور منطقه خزر موجب تقویت بی‌اعتمادی در میان این كشورها خواهد شد. بنابر این كشورهای ساحلی خزر در كنار تداوم مذاكرات 2 جانبه برای حل و فصل مسائل مربوط به سهم خود، به طور جدی به فكر حل و فصل جامع موضوع خزر باشند كه امضای توافقنامه همكاری‌های امنیتی در این دریا گام مثبتی در این راستا خواهد بود.

"نعمت نعمت‌زاده " كارشناس مسائل منطقه‌ای در تاجیكستان نیز آمادگی سران خزر برای دستیابی به توافق مربوط به تعیین وضع حقوقی این دریا در نشست باكو را ارزشمند دانسته و خاطرنشان كرد: طی چند سال اخیر آمریكا و ناتو با توجه به مبهم بودن وضع حقوقی خزر اقدام به همكاری‌های نزدیك نظامی و امنیتی با برخی كشورهای منطقه و به خصوص آذربایجان و قزاقستان در این دریا را كردند كه نمی‌تواند موجب نگرانی كشورهایی نظیر ایران و روسیه نباشد، بنا بر این تهران و مسكو باید بیش از هر كشور دیگر این حوزه علاقه‌مند تقویت همكاری‌ها برای جلوگیری از ورود طرف‌های ثالث به این فضا باشند.

وی با اشاره به تهدیدهای مكرر آمریكا و رژیم صهیونیستی در رابطه با حمله احتمالی به ایران، تاكید كرد: در این شرایط همكاری‌های آشكار و پنهان نظامی كشورهای ساحلی خزر و به خصوص قزاقستان و آذربایجان گامیمبتنی بر حسن نیت در برابر همسایه معتمدی چون ایران نخواهد بود و به طور كلی منطقه را به سوی بی اعتمادی و نظامی‌گری سوق خواهد داد.

"حسین اسوبعلی‌اف " صاحب‌نظر مسائل سیاسی منطقه در قرقیزستان نیز ضمن در نظر گرفتن وضع حساس حوزه استراتژیك خزر و برخورد منافع روسیه، ایران، ناتو و آمریكا در این حوزه، گفت: با امضای سند همكاری‌های امنیتی میان كشورهای ساحلی باید آنها از اقدامات یكجانبه در زمینه‌های مختلف اقتصادی، انرژی، اكولوژی و به خصوص امنیتی و نظامی پرهیز كنند و خزر را تبدیل به حوزه چالش نكنند و چنانچه تحولات در مسیر حسن اعتماد پیش برود دست یافتن این كشورها به نتایج مثبت و مورد قبول كلی در مسائل مربوط به تعیین وضع حقوقی خزر نیز كاملا امكان‌پذیر خواهد بود.

ولی عده‌ای از تحلیلگران به دلیل عدم پایبندی روسیه به توافقات خود در برابر ایران كه در گذشته در موضوع خزر رخ داده و آخرین نمونه آن در این اواخر در رابطه با تحویل سیستم‌های ضدهوایی موشكی "اس 300 " در پی حمایت مسكو از تحریم‌های آمریكا در شورای امنیت علیه ایران مشاهده شد، همكاری‌های نزدیك امنیتی این 2 كشور دست كم در دورنمای نزدیك را دشوار می‌دانند.

به طور مثال "عاقل‌بیك صالح‌اف " مدیر مركز مطالعات استراتژیك دانشگاه مشترك اسلاویانی قرقیزستان و روسیه معتقد است كه اقدامات یادشده روسیه به جایگاه این كشور در میان جامعه ایران تاثیر بسیار منفی گذاشته و به نحوی آنها را نسبت به روسیه بی اعتماد كرده است.

این كارشناس مسائل سیاسی منطقه در صحبتی كه پیرامون این موضوع با فارس داشت، اذعان كرد: روسیه نباید فكر كند كه در درازمدت معاملات با غرب بر سر ایران به سود آن كشور تمام می‌شود زیرا ایران از نزدیكترین همسایه‌های روسیه بوده و می‌تواند بر فضای ماورای قفقاز و آسیای مركزی كه حوزه منافع استراتژیك و نفوذ سنتی مسكو به شمار می‌رود، تاثبر بسیار جدی داشته باشد ولی ایران به طور عمده به مصالح مشترك كشورهای منطقه اندیشده است.

صالح‌اف ملاقات روسای جمهوری اسلامی ایران و روسیه در حاشیه نشست سران كشورهای ساحلی خزر در باكو را مهم دانست و تصریح كرد: در كنار بحث و بررسی مسائل مربوط به خزر، این دیدار فرصت مغتنمی برای تبادل نظر پیرامون مسائل حساس مربوط به روابط 2 كشور بود كه محمود احمدی نژاد و دیمیتری میدویدیف حتما از این فرصت استفاده كردند.

"سرگی میخی‌اف " مدیر كل موسسه همكاری‌های خزر در مسكو نیز بحث امنیت در دریای خزر را بسیار مهم برشمرده و معتقد است كه در صورت حمله آمریكا به ایران حوزه دریای خزر به اصطلاح به تئاتر و صحنه جنگ تبدیل خواهد شد و این در حالی است كه همین اكنون نیز منطقه به بمب زمانی شباهت دارد.

به نظر وی كشورهای غربی در حوزه خزر به دنبال حل و فصل مسائل خود هستند كه ایجاد خطوط مختلف لوله نفت و گاز نمونه‌ای از آن است و آمریكایی‌ها از طریق این خطوط می‌خواهند رژیم‌های وفادار به خود در این منطقه را مستقر كنند.

به باور این كارشناس مشهور روسی، مسائل خزر باید فقط در چارچوب "پنجگانه " پیگیری شده و كشورهای ساحلی نباید تنها به فكر مسائل و منافع خود باشند زیرا این امر می‌تواند منجر به رویارویی آنها در این منطقه حساس شود.

"كنستانتین سریاژكین " معاون رئیس مركز مطالعات استراتژیك وابسته به ریاست جمهوری قزاقستان ضمن شركت در میزگردی كه در آستانه نشست سران خزر در روسیه برگزار شد، متفاوت بودن مواضع برخی از كشورها در رابطه با بحث رژیم حقوقی خزر را یكی از موانع جدی دانست و در این رابطه به مواضع مخالف ایران و آذربایجان اشاره كرد.

به نظر وی ایران نباید روی موضوع سهم برابر كشورهای ساحلی خزر پافشاری كند و بهتر است چنانچه چهار كشور شوروی سابق یعنی روسیه، قزاقستان، آذربایجان و تركمنستان میان خود به نتیجه برسند و سپس با داشتن موضع مشترك با ایران وارد بحث شوند.

ولی به باور بیشتر كارشناسان، تلاش برای رسیدن به نتیجه با حضور برخی كشورها و سپس تحمیل این توافقات به دیگران روش منطقی و قابل قبولی نخواهد بود و به صورت طبیعی هر نوع تصمیم نهایی باید با اجماع پنج كشور ساحلی گرفته شود، به خصوص اینكه منافع ایران به عنوان طرف قراردادهای سال‌های 1921 و 1940 كه هنوز هم مبنای حقوقی خزر شناخته می‌شود، در معرض خطر قرار گرفته است.

از سوی دیگر برخی نمایندگان روسیه با توجه به پیامدهای سنگین زیست محیطی احداث خطوط لوله در این دریا، خواستار پرهیز كشورهای ساحلی از این نوع پروژه‌ها می‌باشند اما در مقابل عده‌ای از كارشناسان آذری و تركمنی تهدیدهای اكولوژی برای خزر را جدی نگرفته تأكید می‌كنند كه در حالی روسیه از خطرات اكولوژی در خزر صحبت می‌كند كه خود در دریای بالتیك و دریای سیاه مشغول احداث خطوط لوله می‌باشد.

"سیمور علی‌اف " معاون مدیر موسسه اقتصادی "ترند كاپیتال " همكاری آذربایجان با بازیكنان غیرمنطقه‌ای را یك امر طبیعی می‌داند و معتقد است كه استفاده از فناوری‌های پیشرفته غرب در زمینه استخراج نفت با حفظ استقلال این كشور هیچ منافاتی با مذاكره با سایر كشورهای ساحلی خزر ندارد.

در مقابل نعمت‌زاده كارشناس تاجیك با اشاره به این موضوع می‌گوید: بهره برداری از تكنولوژی پیشرفته صرف نظر از محل تولید آن حق طبیعی هر كشوری است و به توان مالی آن كشور برمی‌گردد و فكر نمی‌كنم كه با این امر بتوان مخالفت كرد، ولی بحث اصلی این است كه در كنار این فناوری‌ها نباید تجهیزات نظامی و امنیتی كشورهای بیگانه و به ویژه ناتو و آمریكا وارد این دریا شود و زمینه‌ای برای اختلاف كشورهای این حوزه را فراهم كند.

صالح‌اف مدیر مركز مطالعات استراتژیك دانشگاه مشترك اسلاویانی قرقیزستان و روسیه تصمیم سران در باكو برای برگزاری نشست‌های سالانه را گامی مثبت دانست و گفت: فرصت دیدارهای سالانه سران چهار كشور شوروی سابق با رئیس جمهور ایران پیرامون دریای خزر منجر به نزدیكی مواضع این كشورها و درك مسئولیت بیشتر آنها برای حفظ ثبات و امنیت در این منطقه و بهره‌برداری مشترك از ذخائر و امكانات گسترده این حوزه برای توسعه منطقه‌ای خواهد شد.

پایان پیام.