خبرگزاری آران/سرویس آذربایجان
غدیر کشاورز
محقق و نویسنده
علل شکست حرکت های استعماری کشف حجاب در طول تاریخ
اشاره :
چندی است که در جمهوری آذربایجان به عنوان دومین کشور شیعی دنیا ،سیاست ممنوعیت حجاب در مدارس متوسطه در حال اجرا می باشد که این سیاست با مقاومت شدید دانش آموزان محجبه ،والدین آنها و نیز عموم دینداران این کشور مواجه شده است. با نگاهی به روند تاریخی این موضوع در کشورهای مختلف اسلامی نتیجه ای جز شکست برای سیاست اخیر جمهوری آذربایجان در ذهن متبادر نمی گردد. از این رو در این نوشتار سعی شده است و لو به طور اجمالی به این پرسش پاسخ داده شود که : چرا حرکت‌های گسترده‌ی کشف حجاب و حجابزدایی ، از سوی عوامل وابسته به استعمارگران ، در بعضی کشورهای اسلامی ، مثل افغانستان، ترکیه، ایران و… با شکست مواجه شده و می شود ؟
حداقل سه علّت مهم برای شکست حرکت‌های حجاب زدایی در کشورهای اسلامی میتوان ذکر کرد:
الف )فطری بودن حجاب
به نظر میرسد که عامل اصلی گرایش انسانها ، مخصوصاً زنان ، به حجاب و پوشش ، تأمین یک نیاز فطری و درونی به نام « حیا » و « شرم » است.
شرم ، یکی از صفات مخصوص انسان است ؛ و انسان تنها موجود خاکی است که اصرار دارد ، دست کم ، بعضی از اندامهای خود را بپوشاند . پروفسور اسوالد شوارتز، طبیب و روان‌شناس اتریشی ، در کتاب روان‌شناسی جنسی درباره‌ی احساس شرم در انسانها مینویسد :
« علاوه بر مردم‌شناسی ، تجزیه و تحلیل روان‌شناسی نیز ثابت میکند که احساس شرم ، یکی از صفات عمده‌ی نوع بشر است . هیچ قبیله‌ی اولیّهای ، هر قدر هم بدوی بوده باشد ، شناخته نشده است که از خود ، شرم بروز ندهد و حتّی بچّههای کوچک نیز شرم دارند . در طی دوران رشد بشر و هم‌چنین در خلال رشد افراد ، بر وسعت موضوعاتی که مورد حمایت شرم قرار میگیرند افزوده میشود . حمایت ، وظیفه‌ی مخصوصی است که به عهده‌ی شرم گذارده شده است . کاملاً معلوم است که شرم ، قبل از همه چیز از اعضای تناسلی و وظایف آنها حمایت میکند… ادعای پیش‌رفت و مدرنیزم خِرقهای بر تن بیخبری از ارزش‌های اساسی است ؛ و شرم ، نخستین قربانی این گمراهی اخلاقی است ؛ مثلاً نهضت اعتقاد به لُختی، نمونه‌ی وحشتناکی از این ادعاست » . (1)
علاوه بر مطالعات مردم‌شناسی و روان‌شناسی جنسی ، از مطالعات تاریخی نیز استفاده میشود که انسان در هیچ مقطعی بدون پوشش زندگی نکرده است ؛ و این مطلب حاکی از وجود شرم و حیای ذاتی انسان است . از آیات مربوط به خلقت حضرت آدم و حوّا علیهما السّلام نیز فطری بودن پوشش و حجاب استفاده میشود . خداوند متعال در قرآن کریم به انسانها هشدار میدهد که مواظب باشند مبادا همان گونه که فتنه و فریبِ شیطان باعث برهنگی آدم و حوّا علیهما السّلام گردید ، موجب فریب و برهنگی آنان نیز بشود:
« یا بَنِی آدَمَ لاَ یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِما ؛ ای فرزندان آدم ! شیطان شما را نفریبد ، آن گونه که پدر و مادر شما را از بهشت بیرون کرد و لباسشان را از تنشان بیرون ساخت تا عورتشان را به آنها نشان دهد » . (2)
قرآن کریم هم‌چنین از وسوسه‌ی شیطان برای برهنگی آدم و حوا خبر میدهد:
« فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّیْطانُ لِیُبْدِیَ لَهُما ما وُرِیَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما ؛ سپس شیطان آن دو را وسوسه کرد ، تا آنچه را از اندامشان پنهان بود ، آشکار سازد » . (3)
و بالاخره قرآن کریم از کارایی وسوسه‌ی شیطان نسبت به آدم و حوّا علیهما السّلام و خوردن از شجره‌ی ممنوعه و در نتیجه ، آشکار شدن زشتیهای آدم و حوّا علیهما السّلام و اقدام آن دو به پوشاندن بدن خود با برگ درختان خبر میدهد :
« فَدَلاَّهُما بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُما سَوْآتُهُما وَ طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ؛ پس به این ترتیب ، آنها را با فریب ( از مقامشان ) فرود آورد . و هنگامی که از آن درخت چشیدند ، اندامشان [ = عورتشان ] بر آنها آشکار شد ، و شروع کردند به قرار دادن برگهای ( درختان ) بهشتی بر خود . (4)
از تعابیر « یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما » و « لِیُبْدِیَ لَهُما ما وُرِیَ عَنْهُما مِنْ سَوْآتِهِما » در آیات فوق به روشنی استفاده میشود که انسان قبل از ارتکاب خطا در بهشت دارای پوشش بوده است ؛ هم‌چنین ازتعبیر «طَفِقا یَخْصِفانِ عَلَیْهِما مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ» نیز استفاده میشود که به دلیل برخورداری آدم و حوّا علیهما السّلام از حیا و شرم فطری ، پس از برهنه شدن ، فوراً بدن خود را با برگ درختان پوشاندند .
البته ، علاوه بر عامل فطری که در پیدایش اصل پوشش دخالت اساسی داشته است ، عوامل دیگری ، مثل محفوظ ماندن بدن از سرما و گرما ، گرایش به تجمّل و زیبایی ، شرایط محیطی ، جغرافیایی ، قومی و… در پیدایش تعدّد و تنوع و مدل‌های مختلف پوشش مؤثر بودهاند .
ب)دینی بودن حجاب
حجاب یکی از احکام مسّلم دین اسلام است که اصل آن از ضروریّات میباشد و آیات و روایات فراوانی بر آن دلالت دارد (5) بنابراین ، به دلیل شدّت وضوح دینی و شرعی بودن حجاب و پوشش ، نیازی به بحث درباره‌ی آن نیست . (6) همین دینی بودن حجاب باعث شده تا در تاریخِ مبارزه با حرکت‌های حجابزدایی ، روحانیّت و عالمان دینی ، در صف نخست این گونه مبارزات قرار داشته باشند . در قضّیه‌ی کشف حجاب به وسیله‌ی رضاخان در کشور بزرگ ایران که از دی ماه سال 1314 شمسی به طور رسمی بخشنامه گردید ، عالمان دینی و حوزههای علمیّه ، به دو صورت علمی و عملی با آن مبارزه نمودند . مواجهه‌ی علمی عالمان دینی در نگارش مقالات ، رسالهها و کتاب‌های علمی در تبیین حجاب و فلسفه و فواید آن تبلور یافت . و مواجهه‌ی عملی عالمان دینی نیز در تحمّل زندانها ، شکنجهها و تبعیدها تحقّق یافت که یکی از نقطههای اوج آن ، قصّه‌ی غمانگیز مسجد گوهرشاد مشهد مقدّس به روز 21 تیر ماه سال 1314 شمسی است .
ج)آگاهی زنان و دختران مسلمان از فواید حجاب
بدون تردید ، بین آگاهی و اعتقاد بیشتر و عمیقتر زنان نسبت به فواید حجاب و پوشش ، و رعایت بیشتر حجاب توسط آنها ، رابطه‌ی مستقیمی وجود دارد که نمونه‌ی بارز آن را در حجاب حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام الله علیها و دیگر زنان اهل بیت علیهم السّلام و اصرار آنان بر حفظ حجاب در شرایط سخت اسارت و اعتراضهای افشاگرانهی آنها در مقابل هتاکیهای مخالفان اهل بیت علیهم السّلام میتوان مشاهده نمود. ( 7 )
نقش آگاهی زنان نسبت به فواید و فلسفه‌ی حجاب ، در مقابله با نقشههای حجابزدایی استعمارگران در مبارزه‌ی مردم الجزایر با دولت استعمارگر فرانسه و هم‌چنین مقاومت دانشجویان دختر محجّبه در مقابل مقرّرات ضد حجاب حکومت لائیک ترکیه و نیز اخیراً عکس العمل هوشمندانه ی مردم دیندار جمهوری آذربایجان با مسأله ی حجاب ستیزی دولت حاکم به بهانه ی یونیفورم متّحد الشکل مدارس ، قابل توجّه است .
جلوهی دیگر تأثیر آگاهی زنان بر علیه بیحجابی ، قیام زنان آگاه ایرانی در مقابل کشف حجاب رضا خان است. امام خمینی رحمة الله علیه در این باره فرمودهاند:« زنهای ایرانی هم قیام کردند بر ضدش و تودهنی به او زدند که ما نمیخواهیم این طور چیزی (کشف حجاب) را» . ( 8 )
البته مقاومت زنان آگاه و عفیف ایرانی در مقابل نقشههای استعمارگران ، حتی قبل از واقعه‌ی کشف حجاب رضاخان نیز سابقه داشته است . یکی از نویسندگان خارجی در تمجید از ایستادگی زنان با حجاب ایرانی در
مقابل استعمارگران نوشته است:
« درود و عزّت بی‌حد ، به زنان روبسته‌ی ایران باد » .
وی به عزم ثابت سیصد زن شجاع اشاره میکند که با چادر سیاه و نقاب سفید ، در حالی که بسیاری از آنان در
زیر لباس طپانچه داشتند ، به مجلس رفتند تا نمایندگان از تسلیم کشور به بیگانگان احتراز نمایند . به اعتراف این نویسنده‌ی آمریکایی ، آن بانوان شجاع اعلام داشتند که اگر وکلای مجلس بخواهند در حفظ شرف و عزّت ایران تسامح به خرج دهند و یا تردید نمایند ، هم آنان و هم شوهران و فرزندان خویش را خواهند کشت ، تا لااقل اجسادشان گواهی بر شرف ایرانی باشد . ( 9 )
یک نویسنده ی دیگر نیز درباره‌ی رابطه‌ی حجاب و آگاهی زنان و نقش آن در خنثی کردن توطئههای استعمار غربی مینویسد:
« حجاب مال نسل آگاهی است که به پوشش اسلامی بر میگردد ، این نسلی است که با این پوشش اسلامی میخواهد به استعمار غربی و به فرهنگ اروپایی بگوید : پنجاه سال کلک زدی ، کارکردی ، نقشه کشیدی که مرا فرنگی مآب کنی ، من با این لباس به تو میگویم نه ، و به تمام پنجاه سال کارت فاتحه میخوانم » . [12]
پی نوشت ها :
1) به نقل از غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، ص 68 .
2) سوره‌ی اعراف (7)، آیه‌ی 27 .
3) سوره‌ی اعراف (7)، آیه‌ی 20 .
4) سوره‌ی اعراف (7)، آیه‌ی 22 .
5) جهت تیین بیشتر مسأله رجوع کنید به تفسیر آیات 30 و 31 از سوره ی مبارکه ی نور و آیه ی 59 از سوره ی مبارکه ی احزاب .
6) به رغم این که دینی و شرعی بودن حجاب از واضحات دین مقدّس اسلام می باشد ، برخی که خود کارشناس دینی نیز نبوده بلکه حداقلّ معلوماتی نیز در حوزه ی دین ندارند در دینی بودن آن شبهه کردهاند که خود جای تأمّل بسیار دارد .
7) به کلام حضرت زینب سلام الله علیها خطاب به یزید ملعون توجه کنید :
« أ من العدل یا ابن الطلقاء تخدیرک حرایرک و امائک و سوقک بنات رسول الله صلی الله علیه و آله سبایا قد هتکت ستورهن و ابدیت وجوههن ؛ ای پسر آن مردی که جد من اسیرشان کرد و پس از آن آزادشان فرمود ، آیا عادلانه است که تو زنان و کنیزان خود را پشت پرده نشانی و دختران رسول صلی الله علیه و آله را اسیر به این سوی و آن سوی کشانی ؛ پوشش آنها را بدری ، روی آنان را بگشایی ؟! » شیخ عباس قمی، نفس المهموم ، ص 254.
(8امام خمینی رحمة الله علیه ، صحیفه‌ی نور ، ج 2 ، ص 30 .
(9غلامرضا گلی زواره ، «استعمار و استبداد و هجوم به فرهنگ عفاف و حجاب» ، به نقل از: مورگان شوستر، اختناق ایران ، ترجمه‌ی اسماعیل رایین ، ص 241 .
علی شریعتی ، مجله‌ی زن روز ، ش 1659 ، ص 77 (10