آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

خبرگزاری آران/ سرویس تركیه

به گزارش خبرگزاری آران به نقل از فارس، در اوایل ماه مارس سال جاری تلویزیون دولتی ازبكستان، با پخش فیلم مستندی با نام "كورنمك‌لیك " (ناسپاس‌ها)، از فعالیت اقتصادی غیرقانونی تعدادی از موسسات تركی و اهداف بلند مدت آنان در زمینه تغییر فضای سیاسی و فرهنگی این كشور خبر داد.

پیش از این نیز تاشكند بارها اقدام به مسدود و یا محدود كردن فعالیت نهادهای تركی در ازبكستان كرده بود، به طوری كه رسانه‌های محلی، از اخراج نمایندگان بیش از 50 موسسه و شركت تركی در 2 سال اخیر از ازبكستان خبر دادند.

در فیلم مستند یادشده، گفته شده است كه موسسات و شركت‌های تركی، قطع نظر از زمینه فعالیت خود، نه تنها با استفاده از شیوه‌های مختلف از پرداخت عوارض و مالیات گمركی اجتناب می‌ورزیدند، بلكه بیشتر آنان با پوشش اقدامات خیریه، از برخی از جریانات افراطی مذهبی نظیر "نورچولر "، "بازكورت " و "رفاه " حمایت‌ مالی می‌كردند.

به اطلاع برخی از نهادهای دولتی ازبكستان، تعداد قابل توجهی از موسسات تركی كه طی سال‌های اخیر در این كشور فعال بوده‌اند، متعلق به جنبش "فتح الله گولن " بوده و برخلاف اهداف و منافع ملی تاشكند حركت و فعالیت می‌كردند.

در حال حاضر ده‌ها نفر اتباع از ازبكستان كه در گذشته در موسسات آموزشی تركی تحصیل كرده‌اند به اتهام همكاری با گروه‌های افراطی مورد حمایت گولن بازداشت، محاكمه و زندانی شده‌اند.

البته ازبكستان از سال 1999، فعالیت تمام موسسات آموزشی تركیه در قلمرو خود را ممنوع كرد، و این در حالی است كه این قبیل مدارس، در سایر كشورهای منطقه همچنان فعال هستند.

بر اساس تحلیل‌های موجود، مدارس تركی منطقه، عمدتاً از سوی شركت‌های تركی "شلاله "، "فضا "، "ثبات "، "فضالر "، "سلم " و "سمن یالو " حمایت مالی می‌شوند.

* روسیه از تقویت حضور تركیه در منطقه، نگران است

دادگاه عالی مسكو، یك سال پیش، فعالیت سازمان "نورچیلر " در قلمرو روسیه را غیرقانونی اعلام كرد. به نظر تحلیلگران روس، این سازمان افراط‌گرای مذهبی كه در برخی از كشورهای شوروی سابق، با نام‌های مختلف فعالیت می‌كند، زیر نظر جنبش فتح الله گولن بوده و با پوشش شعارهای اجتماعی و فرهنگی، اهداف بلند مدت سیاسی را دنبال می‌كند. درباره با فعالیت سازمان نورچیلر در رسانه‌های روسی، مطالب فراوانی منتشر شده كه در بیشتر آنها، به وابستگی فتح الله گولن و نهادهای زیر نظر وی، به سرویس‌های اطلاعاتی غربی و به خصوص سازمان سیا اشاره شده است.

كارشناسان روس معتقدند: موسسات وابسته به گولن قطع نظر از زمینه فعالیتشان در روسیه، در كنار تاثیرگذاری بر اذهان و افكار عمومی مردم و به خصوص نسل نوجوان از طریق برنامه‌های آموزشی مدارس خود، به جمع آوری اطلاعات مورد نیاز سرویس‌های خدمات امنیتی آمریكایی نیز مشغول بوده‌اند.

از جمله روزنامه معروف روسی "ایزویستیا " با انتشار گزارشی در باره فعالیت اطلاعاتی موسسات آموزشی تركیه در روسیه و آسیای‌مركزی، با استناد به كتاب "شاهد مستقیم هرج و مرج و انقلاب‌ها "، نوشته "عثمان نوری گوندش " افسر سابق سازمان اطلاعات تركیه، تصریح كرده است: این موسسات در كشورهای شوروی سابق با سازمان سیا همكاری می‌كنند.

گوندش سال‌های طولانی در سازمان ملی اطلاعات تركیه فعالیت كرده و مدتی نیز مسئولیت مشاور دولت كشورش در بخش اطلاعات و امنیت را عهده‌دار بود. وی اعلام كرده است كه دفتر مركزی "نورچیلر " در ایالت پنسیلوانیای آمریكا قرار دارد و سازمان "سیا" (CIA) از آن، در كشورهای شوروی سابق و به خصوص آسیای‌مركزی، به عنوان پوشش استفاده می‌كند. این افسر سابق اطلاعات تركیه مدعی است كه چند سال پیش حدود 130 تن از كارمندان سیا در لباس معلمان مدارس تركی در قرقیزستان و ازبكستان حضور یافته و در اصل به فعالیت‌های خاص خود مشغول بودند. به تائید وی، بیشتر معلمان زبان انگلیسی این موسسات آموزشی، تابعیت آمریكا و گذرنامه‌های سیاسی در اختیار داشته و دارای مصونیت قضایی بودند.

نكته و سوال بسیار مهم و جالب درباره فعالیت این مدارس این است كه چرا با توجه به این كه فعالیت مدارس تركی در كشورهای آسیای‌مركزی كاملاً قانونی بوده و تمام هماهنگی‌های لازم با وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و آموزش عالی این كشورها به عمل آمده است، همچنان باید تعدادی از معلمان این مدارس، از مصونیت قضایی برخوردار باشند؟ در حالی كه در طی دوران استقلال كشورهای شوروی سابق، برای هیچ یك از موسسات آموزشی خارجی چنین امتیازی در نظر گرفته نشده است و نكته مهم این كه، سكوت آنكارا در برابر ادعاهای گوندش و همچنین عدم واكنش تركیه به اتهامات جدید مسكو و تاشكند، حكایت از وجود به اصطلاح كاسه‌ای زیر نیم‌كاسه فعالیت‌های تركیه در منطقه دارد.

روسیه ضمن ممنوع اعلام كردن فعالیت موسسات آموزشی تركیه وابسته به جریان "نورچیلر "، هدف از این اقدام و تصمیم خود را جلوگیری و مقابله با فعالیت‌های خرابكارنه سازمان‌های اطلاعاتی آمریكا با استفاده از این موسسات در منطقه عنوان كرده است. هر چند به سختی می‌توان پذیرفت كه نهادهای اطلاعاتی تركیه، از فضای مدارس تركی كه منتسب به دولت این كشور هستند، اطلاع نداشته باشد.

براساس شواهد موجود مسلم است كه آمریكا از وجود سازمان نورچیلر برای اعمال نفوذ هرچه بیشتر خود در مناطق مهم جهان و از جمله كشورهای شوروی سابق استفاده می‌كند.

* گولن و نورچیلر در تاجیكستان

تاكنون مطالب زیادی درباره فعالیت سازمان نورچیلر وابسته به گولن در تاجیكستان منتشر شده و در سپتامبر سال گذشته (2010) قرار بود همایشی درباره بررسی فعالیت گولن در تاجیكستان برگذار شود و حتی آكادمی علوم تاجیكستان كمیته برگزاری این همایش را نیز ایجاد كرده بود، اما در نهایت به دلایل نامعلومی، این همایش برگزار نشد.

در حال حاضر در تاجیكستان در كنار هفت موسسه آموزشی تركی، سازمان "دیالوگ اوراسیا " نیز فعال است كه از حمایت‌های فكری و مالی گولن برخوردار بوده و توانسته‌اند همكاری تعدادی از شخصیت‌های سرشناس سیاسی و فرهنگی این جمهوری را جلب كنند.

طبق اطلاعات موجود، نمایندگی سازمان دیالوگ اوراسیا در شهر دوشنبه، با حضور نمایندگانی از اقشار مختلف جامعه تاجیك و به ویژه فرهنگیان، محققان و دانشجویان، هفته‌ای پنج جلسه برگذار كرده و درباره مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، بحث و تبادل نظر می‌كنند.

برخی از صاحب‌نظران تاجیك، نگران گسترش حضور مدارس تركی در تاجیكستان و همچنین تاثیر فعالیت‌های فرهنگی تركیه بر اقشار مختلف مردم، بویژه جوانان كشور فارسی‌زبان تاجیكستان در آسیای‌مركزی هستند زیرا این امر می تواند امنیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تاجیكستان را با چالش‌های جدی مواجه كند.

در همین راستا بود كه گولن در سال 1998 سازمان "دیالوگ اوراسیا " را در تركیه ایجاد كرد كه مهمترین هدف آن گسترش نفوذ فرهنگی تركیه در مناطق مختلف دنیا است كه در این میان كشورهای قفقاز، روسیه و آسیای‌مركزی مورد توجه خاص این سازمان قرار گرفته‌اند. این سازمان امروز توانسته است به استثنای ازبكستان، دفاتر خود را در سایر كشورهای منطقه دایر كند.

این سازمان در سال 2007 نمایندگی خود را در تاجیكستان دایر كرد و تعدادی از شخصیت‌های مهم سیاسی، اجتماعی و فرهنگی این كشور به عضویت هیئت مدیره این دفتر درآمدند.

به اعتقاد تحلیلگران، حضور شخصیت‌ها و چهره‌های سرشناس و با نفوذ فرهنگی و سیاسی در هیئت مدیره این سازمان، از یك سو به قانونمند كردن فعالیت این سازمان كمك می‌كند، كه این امر زمینه‌های لازم را برای دستیابی تركیه به اهداف مورد نظرش در تاجیكستان كه مهمترین آن تعمیق نفوذ فرهنگی در این جمهوری است، فراهم می‌كند.

البته آشنایی نمایندگان اقشار مختلف جامعه تاجیك و به خصوص جوانان دانشجوی این كشور با افكار گولن، از محورهای اصلی فعالیت این سازمان در تاجیكستان است. در همین راستا در سال گذشته قرار بود همایشی درباره شخصیت گولن در تاجیكستان برگزار شود كه این سازمان در دفتر خود در شهر دوشنبه، چندین نشست با حضور شخصیت‌های فرهنگی و دانشجویان تاجیك، دایر كرد و در آنها به بررسی ابعاد مختلف فعالیت‌های فرهنگی گولن پرداخت.

البته به دلایل خاصی سفر گولن به تاجیكستان برگزار نشد، و همین امر بهانه‌ای شد برای سازمان دیالوگ اوراسیا، تا موضوع شخصیت و اهداف به اصطلاح بشردوستانه گولن را برای مدتی طولانی، به عنوان یكی از موضوعات نشست‌های بعدی خود از آن استفاده كند.

نكته جالب اینجاست كه این سازمان ترجیح می‌دهد تا جلسات خود با حضور دانشمندان بخش فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، تاریخ و ادبیات تاجیك در دفتر دوشنبه را، بدون اطلاع رسانی به رسانه‌های محلی برگزار كند و این موضوع باعث ایجاد حدس و گمان‌هایی در رابطه با اهداف واقعی این سازمان در میان صاحب‌نظران و رسانه‌های تاجیك شده است.

*همسویی با منافع آمریكا

كارشناسان معتقدند كه هدف سازمان گولن از ایجاد شبكه‌های آموزشی و فرهنگی گولن در مناطق مختلف دنیا و به خصوص كشورهای مسلمان، فراهم كردن فضای فرهنگی و فكری همسو با آمریكا و غرب در این مناطق است كه از آن در برخی از كشورها به عنوان "اسلام میانه رو " یاد می‌شود. البته به دلیل حساسیت‌های دولت‌های آسیای‌مركزی در قبال مسائل مذهبی، نهادهای وابسته مربوط به گولن ترجیح می‌دهند تا از طرح مستقیم موضوعات دینی فاصله بگیرند، ولی شكی نیست كه هدف اصلی و درازمدت این سازمان، سمت و سو دادن به اندیشه‌های دینی و مذهبی مردم منطقه، متناسب با نیازها و اهداف تركیه، در راستای تامین منافع غرب است.

به همین دلیل واضح است كه موسسات آموزشی و فرهنگی تركی فعال در آسیای مركزی، با مساعد دانستن شرایط، به دنبال تعمیق نفوذ در بین مسلمانان این منطقه از جهان هستند تا افكار عمومی مردم منطقه را برای پذیرش ساختار حكومتی تركیه، به عنوان الگویی از یك كشور اسلامی آماده كنند كه در این زمینه از حمایت آمریكا و غرب نیز برخوردارند.

به نظر كارشناسان، حساسیت گولن در قبال مناسبات حسنه آنكارا با تهران و همچنین انتقاد وی از عملكرد تركیه در مورد قضیه كشتی "آزادی " و حساسیت وی به موضع ایران در قبال تحولات كشورهای خاورمیانه، به صراحت حكایت از توجه و وابستگی این جنبش به اصطلاح غیر سیاسی، به آمریكا و غرب دارد.

به تائید رسانه‌های منطقه، در آسیای‌مركزی، نه تنها موسسات آموزشی و فرهنگی، بلكه بیشتر شركت‌های تركی فعال در عرصه‌های تجاری، مهندسی، صنایع تبدیلی، مواد غذایی و ... نیز متعلق به جنبش گولن هستند. در نخستین دهه استقلال كشورهای منطقه، این شركت‌ها به دنبال وارد كردن ادبیات و اندیشه‌های "سید نورسی " و "فتح الله گولن " به آسیای‌مركزی بودند. به همین دلیل در این دهه تعداد زیادی نمایشگاه‌ و فروشگاه‌های كتاب در برخی از كشورهای آسیای‌مركزی دایر كردند و از این طریق مطالب زیادی را در قالب نوشتار، نوارهای كاست، ویدئو و لوح‌های فشرده به زبان‌های تركی، انگلیسی، روسی، قزاقی، قرقیزی، ازبكی و تركمنی در اختیار مردم قرار می‌دادند.

شركت‌های متعلق به جنبش گولن علاوه بر حمایت مالی از موسسات آموزشی تركی در آسیای مركزی، فعالیت‌های این موسسات را تحت كنترل و نظارت دقیق خودد دارند. در این موسسات غالباً تعداد زیادی از كودكان مستعد كشورهای منطقه تحصیل می‌كنند كه تعداد قابل توجهی از آنان، از فرزندان نخبگان سیاسی و فرهنگی منطقه هستند.

به تائید كارشناسان مسائل سیاسی و امنیتی، معلمان این موسسات برای هر دانش آموز پرونده جداگانه‌ای تهیه كرده و جزئی ترین اطلاعات مربوط به وی را در آن تثبت و ضبط می‌كنند و پس از پایان تحصیل، دانش آموزان مستعد و پایبند به ارزش‌های مورد نظر سازمان را برای ادامه تحصیل، به تركیه و یا كشورهای مربوطه خارجی اعزام می‌كنند.

بیشتر این جوانان پس از بازگشت به كشورهای خود، در راستای اهداف جنبش گولن گام بر می‌دارند. بر اساس اطلاع رسانه‌های منطقه‌ای، در حال حاضر تعدادی از شاگردان فارغ‌التحصیل مدارس و مراكز آموزشی عالی تركیه، در نهادهای مختلف دولتی كشورهای آسیای‌مركزی، از جمله در وزارتخانه‌های امور خارجه، دفاع، كشور، دادگستری، فرهنگ، دارایی و ... حضور یافته‌اند.

* مراكز آموزشی تركیه در قزاقستان

با حمایت بنیاد تركی "كاتیف "، 28 موسسه آموزشی وابسته به تركیه در قزاقستان فعال است كه حدود 10 هزار دانش آموز به صورت تمام وقت و یا پاره وقت در آنها تحصیل می‌كنند. در ماه مارس سال 2008 كمیته امنیت ملی قزاقستان ضمن بررسی فعالیت یكی از مدارس تركی در شهر "چیمكنت "، به این نتیجه رسید كه معلمان مدارس تركی، به تبلیغ افكار گولن در میان دانش آموزان مشغول بوده‌اند. همچنین تا سال 2010 بیش از 2500 نفر از دانشجویان قزاقی در دانشگاه‌های تركیه تحصیل كرده‌اند.

* مراكز آموزشی تركیه در قرقیزستان

در قرقیزستان نیز با حمایت موسسه آموزشی "ثبات "، 21 موسسه و مدرسه تركی فعال است كه در آنها نیز حدود 8500 دانش آموز قرقیزی در حال تحصیل هستند. همچنین تاكنون بیش از هشت هزار دانش آموز قرقیزی از این مدارس فارغ‌التحصیل شده‌اند. با آنكه در قرقیزستان 2 دانشگاه مشترك قرقیزی-تركی موسوم به "مناس " و "آته ترك " وجود دارد و بیشتر دانشجویان آن از شاگردان مدارس تركی این كشورند، ولی با این وجود، طی دوران استقلال قرقیزستان از شوروی سابق، حدود 3 هزار نفر از جوانان قرقیزی در دانشگاه‌های تركیه تحصیل كرده‌اند.

* مراكز آموزشی تركیه در تركمنستان

طبق اطلاع رسانه‌های منطقه، از سال 1993 تاكنون با حمایت موسسه آموزشی "بشكنت "، 18 مدرسه تركی در تركمنستان فعال شده‌اند كه حدود 300 نفر از معلمان ترك در آنها در حال تدریس به دانش‌آموزان برگزیده تركمن هستند. در پاییز سال گذشته، رئیس جمهور تركمنستان اعلام كرد كه 2260 دانشجوی این كشور، در حال تحصیل در دانشگاه‌های تركیه هستند.

در مورد تركمنستان نیز همانند قزاقستان، قرقیزستان و تاجیكستان، سازمان مذهبی نورچیلر وابسته به جنبش گولن، از این موسسات و مراكز آموزشی حمایت مالی و فكری می‌كند.

براین اساس، در حال حاضر ده‌ها هزار تن از نوجوانان و جوانان آسیای مركزی در مدارس وابسته به تركیه در حال تحصیل هستند كه از هسته‌ها و حلقه‌های اصلی مدیریت كلان این كشورها در آینده نه چندان دور خواهند بود.

پایان پیام.