آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

حجم مبادلات تجاری ایران و جمهوری آذربایجان در سالهای اخیر از 500 میلیون دلار در سال بیشتر نشده است در حالی كه برخی از كشورهای منطقه تلاش می كنند در بخش های مختلف اقتصادی این كشور نوپای آسیای میانه ، فعالیتهای تجاری خود را بیش از پیش افزایش دهند.
بر اساس آمارهای موجود سال گذشته حجم مبادلات تجاری ایران و جمهوری آذربایجان در مجموع به 482 میلیون دلار رسید كه از این میزان 370 میلیون دلار مربوط به صادرات ایران به این كشور و 112میلیون دلار واردات كشورمان از جمهوری آذربایجان بود كه تراز بازرگانی مثبت 258 میلیون دلاری برای ایران داشت.
این در حالی است كه در سال 88 میزان واردات جمهوری آذربایجان از ایران حدود 272 میلیون دلار و میزان صادرات این كشور نیز حدود 171 میلیون دلار بود كه این رقم توازن مثبت 201 میلیون دلاری به نفع جمهوری اسلامی ایران در بر داشت.
با توجه به حسن همجواری و مرزهای مشترك بیش از 600 كیلومتری بین ایران و جمهوری آذربایجان و با توجه به توانمندیهای اقتصادی ایران ، دست اندركاران اقتصادی كشورمان می توانند با برنامه ریزی های مناسب، به تدریج صادرات خود را به این كشور همسایه ، رونق بیشتری دهند.
چندی پیش كمیته دولتی آمار جمهوری آذربایجان در گزارش خود اعلام كرد در شش ماهه نخست سال جاری میلادی حجم مبادلات تجاری این كشور به 17میلیارد و 400 میلیون دلار رسید كه 13 میلیارد و 100 میلیون دلار آن مربوط به صادرات و چهار میلیارد و 300 میلیون دلار آن را واردات انواع كالا تشكیل داد و مازاد تجاری این كشور در این مدت هفت میلیارد و 700 میلیون دلار اعلام شد.
بر اساس این گزارش ، 80 درصد مبادلات تجاری جمهوری آذربایجان با كشورهای انگلیس، ایتالیا ،فرانسه، امریكا، روسیه، اوكراین، تركیه ،مالزی ،اندونزی، بلاروس ،آلمان، هند، چین و رژیم صهیونیستی بوده است و از ایران در این فهرست نامی برده نشده است.
به اعتقاد برخی از كارشناسان اقتصادی ، عضویت ایران و جمهوری آذربایجان در سازمانهای منطقه ای و بین المللی از جمله اكو و سازمان كنفرانس اسلامی، زمینه های مناسبی برای توسعه روابط اقتصادی بین دو كشور را فراهم می كند ، اما تاكنون طرفین از این ظرفیت ها به نحو مناسبی استفاده نكرده اند.
'محمد باقر بهرامی' سفیر جمهوری اسلامی ایران در باكو معتقد است: با توجه به اشتراكات دینی، فرهنگی ، سیاسی و تاریخی بین دو كشور در حال حاضر این حجم مبادلات تجاری بین دو كشور قانع كننده نیست.
وی تاكید كرده است: بر اساس برنامه ریزیهای انجام شده افزایش حجم مبادلات تجاری بین دو كشور در یك دوره سه ساله باید به حدود پنج میلیارد دلار و در مرحله بعدی به 10 میلیارد دلار در سال افزایش یابد.
از طرفی' جوانشیر آخوندف' سفیر جمهوری آذربایجان در تهران می گوید: ما همواره به دنبال گسترش روابط تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان هستیم، زیرا دو كشور از ظرفیت های لازم برای افزایش حجم مبادلات تجاری 600 میلیون دلاری به بیش از 10 میلیارد دلار در سال را دارند.
از حدود 500 میلون دلار حجم مبادلات تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان 350 میلیون دلار آن مربوط به صادرات ایران به این كشور و 150 میلیون دلار صادرات جمهوری آذربایجان به ایران است و علیرغم برگزاری هفتمین كمیسیون اقتصادی دو كشور به ریاست وزرای امورخارجه ایران و جمهوری آذربایجان در سال 87 در باكو، مناسبات تجاری دو كشور در پایین ترین سطح باقی مانده است.
هم اكنون پلاستیك، سیب زمینی، پیاز، محصولات كشاورزی، مصالح ساختمانی و كاشی از جمله كالاهایی است كه از ایران به جمهوری آذربایجان صادر می شود و واردات كشورمان را از جمهوری آذربایجان آهن آلات و چوب تشكیل می دهد.
با این حال افزایش سفر اتباع دو كشور در سالهای اخیر در توسعه اقتصادی دو كشور نیز بی تاثیر بوده است به طوری كه در سال گذشته بیش از یك میلیون و 500 هزار مسافر از مرزهای زمینی بیله سوار و آستارا تردد كردند اما این موضوع در گسترش مناسبات تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان آنچنان تاثیر مثبتی نداشته است.
بررسی های انجام شده نشان می دهد در مقایسه با ایران قیمت بسیاری از كالاها از جمله مواد غذایی در جمهوری آذربایجان بالا است و با لغو رژیم روادید از طرف ایران بسیاری از آذری ها برای خرید كالاهای ایرانی از شهرهای بیله سوار و آستارا به ایران سفر می كنند اما با اعمال محدویت های زیادی، مقامات گمركی این كشور طی چند ماه گذشته از ورود كالاهای ایرانی به همراه مسافر از این شهرها به این كشور جلوگیری كرده اند.
با این حال انتظار می رفت با سفر' شمس الدین حسینی' وزیر امور اقتصادی و دارایی جمهوری اسلامی ایران و 'علی آقا محمدی' معاون هماهنگی های اقتصادی ریاست جمهوری اسلامی به باكو در طول دو سال گذشته مناسبات تجاری دو كشور توسعه یابد اما تاكنون در این زمینه پیشرفت قابل توجهی، حاصل نشده است.
آقامحمدی در پایان دیدار سه روزه هیات اقتصادی ایران از جمهوری آذربایجان، مذاكرات انجام شده با مقامات اقتصادی این كشور را موفق ارزیابی كرد اما سفرهای سال گذشته مقامات ایرانی و تلاشهای معاون هماهنگی اقتصادی ریاست جمهوری نیز تاكنون بر توسعه روابط تجاری دو كشور آنچنان تاثیر مثبتی نگذاشته است.
وی كه با هیاتی متشكل از نمایندگان وزارتخانه های اقتصادی، بانكی و صنعتی بخش های دولتی و خصوصی كشورمان به باكو سفر كرده بود در خصوص توسعه روابط تجاری بین دو كشور با مقامات عالی رتبه جمهوری آذربایجان از جمله رییس جمهوری ، نخست وزیر و وزرای صنایع وانرژی ، حمل ونقل ، دارایی ، توسعه اقتصادی، رییس كل بانك مركزی و وزیر امورخارجه این كشور دیدار و گفتگو كرد اما در این زمینه ها نیز تاكنون موفقیتی به دست نیامده است.
در ادامه سفر مقامات اقتصادی ایران به جمهوری آذربایجان و با سفر 'محمد نهاوندیان' رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران به باكو در سال 88 ، توانمندیهای شركت های ایرانی در بخش های مختلف اقتصادی باردیگر با مقامات اقتصادی بخش خصوصی جمهوری آذربایجان مورد بحث وبررسی قرار گرفت.
نهاوندیان تاكید كرد: چنانچه اتاق بازرگانی جمهوری آذربایجان با جدیت توسعه روابط تجاری دو كشور را دنبال كند اتاق ایران آمادگی دارد با راه اندازی دفتر تجاری بین دو كشور در رفع مشكلات توسعه تجارت بین تهران و باكو گام های اساسی بردارد.
وی در این سفر كلنگ احداث مركز تجاری و نمایشگاه دایمی ایران را در باكو بر زمین زد اما از آن زمان تاكنون، در خصوص احداث این مركز نمایشگاهی عرضه كالاهای 30 استان ایران در جمهوری آذربایجان هیچ اقدام قابل توجهی انجان نشده است.
با تاسیس این مركز نمایشگاهی انتظار می رفت گام های اساسی برای گسترش مناسبات تجاری ایران و جمهوری آذربایجان برداشته شود اما تاكنون اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران در این زمینه هیچ اقدامی به عمل نیاورده و دلیل آن را نامناسب بودن مكان این مركز نمایشگاهی در منطقه یاسامال باكو اعلام می كنند.
در ادامه همكاری اتاق های بازرگانی ایران و جمهوری آذربایجان مقرر بود ، اتاق مشترك بازرگانی بین دو كشور راه اندازی شود اما در این خصوص نیز متاسفانه هیچ اقدامی موثر صورت نگرفته و همچنان در این بخش شاهد خلاهای زیاد همكاری های تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان هستیم.
تركیه در سالهای اخیر فعالیت های تجاری خود در جمهوری آذربایجان در سطح بسیار گسترده ای توسعه داده است به طوری هم اكنون در بیشتر فروشگاه های عرضه مواد غذایی این كشور محصولات تركیه به قیمت بسیار بالاتری نسبت به ایران به وفور عرضه می شود و فروشگاه ها و رستوران های این كشور در تمام سطح شهر باكو و برخی از شهرهای این كشور فعال هستند.
آمارهای تجاری نشان می دهد كه در سالهای اخیر تركیه به عنوان بازار هدف در بخش های مختلف اقتصادی جمهوری آذربایجان بیش از دو میلیارد دلار سرمایه گذاری كرده است و بیش از هزار و 300 شركت تركیه ای در این كشور به ثبت رسیده است.
پیش بینی می شود حجم مبادلات تجاری تركیه و جمهوری آذربایجان در پایان سال جاری به بیش از سه میلیارد دلار افزایش یابد در حالی كه روابط تجاری این كشور همسایه با ایران در حداقل ها باقی مانده است.
با توجه به نیاز های جمهوری آذربایجان در بخش های مختلف اقتصادی در سال جاری به طور مستمر هر ماه یك نمایشگاه بین المللی در مركز دایمی نمایشگاه های بین المللی اكسپو باكو برگزار شده است اما حضور شركت های دولتی و خصوصی ایران در این نمایشگاه ها بسیار كم رنگ بوده و یا اینكه از ایران هیچ شركتی در این نمایشگاه ها شركت نكردند.
جمهوری آذربایجان با جمعیت 9 میلیون نفری و مشتركات فراوان فرهنگی، دینی ، تاریخی می تواند به عنوان یكی از دروازه های ورود به بازارهای هدف در منطقه قفقاز شمالی مورد توجه صادركنندگان بخش های دولتی و خصوصی ایران قرار گیرد.
پس از فروپاشی شوروی سابق متاسفانه پس از سالها كه از استقلال جمهوری آذربایجان می گذرد شركت های بزرگ توانمند ایران در این كشور حضور نیافتند تا با برنامه ریزی و شناخت بازار جمهوری آذربایجان كالاهای ایرانی را به این كشور صادر كنند.
هرچند كه رفت و آمد مقامات دو كشور به تهران و باكو در سالهای اخیر بیشتر شده است اما مناسبات تجاری و بازرگانی ایران و جمهوری آذربایجان متناسب با آن از روند مناسبی برخوردار نبوده و تلاش های مقامات اقتصادی ایران در این بخش نتیجه كمتری داشته است.
'كاظم دلخوش 'عضو كمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا ، گفت: حجم مبادلات تجاری 300 تا 400 میلیون دلاری سالانه بین ایران و جمهوری آذربایجان با توجه به ظرفیت های اقتصادی دو كشور، بسیار اندك دانست و باید این رقم به پنج تا شش برابر رقم فعلی افزایش یابد.
'فرشید كیوان' یك تولید كننده ایرانی در جمهوری آذربایجان معتقد است: بزرگترین مانع ورود كالای ایرانی به جمهوری آذربایجان دریافت هزینه های غیر متعارف گمركی از صادر كنندگان است كه این عامل سبب شده قیمت تمام شده كالای ایرانی نسبت به كالاهای تركیه و روسیه در هر تن بین 100 تا 200 دلار افزایش یابد.
به گفته این تولید كننده ایرانی، پایین بودن نرخ دلار نیز در ایران سبب شده قیمت كالای ایرانی در مقایسه با كالای تركیه افزایش یابد به طوری كه با یك دلار در تركیه می توان دو كیلوگرم كالا خریداری كرد اما در ایران با یك دلار حدود یك كیلوگرم كالا خریداری می شود.
وی یاد آورشد: این دو عامل سبب شده تاجر ایرانی برای كاهش هزینه های خود از عرضه كالاهای كیفی در جمهوری آذربایجان خودداری كند و طی 10 سال گذشته این روند به تدریج بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.
كیوان اظهارداشت: چون به تدریج كیفیت كالاهای ایرانی كاهش یافته ، كم كم تقاضا نیز در بازار جمهوری آذربایجان نسبت به كالای ایرانی كمتر شده به طوری كه هم اكنون كالای ایرانی در بازار این كشور خریداران كمتری دارد.
از طرفی برخی از كارشناسان اقتصادی عدم كیفیت كالاهای ایرانی ، ضعف ساختارهای اقتصادی برای هدایت تجار ایرانی ، نامناسب بودن بسته بندی كالاهای ایرانی، عدم وجود مراودات بانكی بین دو كشور و كمبود منابع مالی را در عدم توسعه مناسبات تجاری بین ایران و جمهوری آذربایجان تاثیرگذار می دانند.
همچنین شرایط سخت قوانین و مقررات در دو طرف و وجود رشوه و رانت خواری در بخش های مختلف جمهوری آذربایجان مانع دیگری در توسعه اقتصادی بین ایران و جمهوری آذربایجان است ضمن آنكه ضعف سیستم بانكی، نبود حمایت های مشخص از صادر كنندگان كالا به این كشور و طولانی بودن بوروكراسی صادرات و واردات از دیگر موانع توسعه اقتصادی بین دو كشور است.
نبود اراده سیاسی مقامات جمهوری آذربایجان برای واردات كالا از ایران نیز در طول سالهای اخیر به یكی از موانع توسعه تجارت بین دو كشور تبدیل شده زیرا مقامات این كشور علیرغم اینكه اعلام می كنند كه باید روابط دو كشور توسعه یابد اما در این زمینه تمایلی از خود نشان نمی دهند.
جمهوری آذربایجان امروز به یكی از مهمترین صادر كنندگان نفت و گاز به كشور های غربی تبدیل شده است و شركت های بزرگ نفتی در مجموع با انجام بیش از 50 میلیارد دلار در بخش های نفت و گاز این كشور درصدد تسهیل صادرات نفت و گاز جمهوری آذربایجان به اروپا هستند.
بر اساس آمارهای موجود جمهوری آذربایجان سال گذشته 51 میلیون تن نفت و 27 میلیارد متر مكعب گاز تولید كرد كه بیش از دو سوم آن را صادر كرده است و این نشان می دهد این كشور به عنوان یكی از مهمترین بازارهای هدف برای صنایع مختلف ایرانی از جمله خودروسازی و مصالح ساختمانی باید مورد توجه جدی دست اندركاران بخش های مختلف اقتصادی كشورمان قرار گیرد.
هم اكنون بیش از یك میلیون دستگاه خودرو در این كشور تردد می كنند و ماهانه حدود پنج هزار دستگاه انواع خودرو وارد این كشور می شود اما عرضه خودروهای ایرانی در این كشور با مشكلات اساسی مواجه است و صنایع خودروسازی كشورمان به راحتی این بازار مناسب را در همسایگی خود از دست داده اند.
صنایع خودروسازی كشورمان می توانند با عرضه قیمت مناسب خودرو، استقرار نمایشگاه دایمی و خدمات پس از فروش به سهولت به بازار خودرو این كشور دسترسی پیدا كنند در حالی كه این كشور هم اكنون از تمام كشورهای جهان از جمله ژاپن ، اروپا ، كره جنوبی ، روسیه، تركیه و چین خودروهای مورد نیاز خود را وارد می كند.
راه اندازی خط تولید سمند ایران خودرو در منطقه شاماخی جمهوری آذربایجان شرایط مناسبی را برای عرضه این خودرو ایرانی را در این كشور به وجود آورد ولی این كارخانه مونتاژ پس از تولید سه هزار دستگاه سمند ال ایكس به علت بدهی كه قابل توجه نیز نبود، تعطیل شد تا عملا حضور شركت های ایرانی در این كشور منتفی شود.
در سالهای اخیر ساخت و ساز پروژه های بزرگ مسكونی، تجاری و راهسازی در جمهوری آذربایجان رونق زیادی گرفته و ضروری است صادركنندگان مصالح ساختمانی تلاش كنند تا بخشی از مصالح مازاد ایران را به جمهوری آذربایجان صادر كنند.