آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

منطقه قفقاز از دیر باز كانون توجه تمامی ابرقدرت ها و دارای شاخصه های خاص ژئوپولتیك بوده است. در این بین كشور جمهوری آذربایجان به لحاظ بافت مذهبی و درصد بالای مسلمان نیز مورد توجه جهان اسلام و بخصوص جهان تشیع است. آذربایجان با  99درصد مسلمان و بیش از 85 درصد شیعه بعد از ایران بزرگترین كشور شیعه محسوب شده و انتظار می‌رفت با توجه به پیوندهای مذهبی و تاریخی و قومی، پس از فروپاشی شوروی تعاملات دوستانه‌ای با ایران برقرار كرده و بافت مذهبی آن تاثیرگذاری بیشتری در ساختار سیاسی كشور باشند.  با این وجود، دولت باكو با مدعای سكولار بودن، وضع قوانین سرسختانه در امور مذهبی  را در دستور قرار داده و به اندك تحركات مذهبی كه ظن دخالت در امور سیاسی را داشته باشد را با محدودیت مواجه می‌كند.

در این بین، عاشورا نیز به عنوان مهم‌ترین پارامتر سیاسی شیعه، نگرانی دولت‌مردان باكو را چندان كرده است. این در حالی است كه قاطبة شیعیان این كشور محرم و فلسفه قیام عاشورا را یكی از مهم‌ترین مبانی اعتقادی- اجتماعی خود می‌دانند. بازداشت منسوبین فعالین دینی، ممنوعیت حجاب، اتخاذ مجازات حبس برای عزاداران حسینی، ممنوعیت استفاده از وسایل نقلیه به منظور تبلیغ ماه محرم، بازداشت مرثیه‌سرایان و روضه خوانان، ممنوعیت سخنرانی روحانیونی كه در خارج از كشور (ایران) تحصیل كرده باشند، ممنوعیت عزاداری در خیابان ها، ممنوعیت سیاه پوش كردن شهر، ممنوعیت زنجیرزنی و عدم تعطیلی رسمی اعلام كردن تاسوعا و عاشورا و ده‌ها مورد مشابه اخباری است كه با نزدیكی ماه محرم مخصوصا تاسوعا و عاشورا از سرزمین آران به گوش می‌رسد. نگارنده برای تحقیق بیشتر در این زمینه و مشاهدات میدانی در این خصوص تاسوعا و عاشورا امسال با سفر به شهر نخجوانِ جمهوری آذربایجان سعی در ثبت وقایع داشت. آنچه می‌خوانید ماحصل این سفر است.

هر چند مردم جمهوری آذربایجان و به تبع آن نخجوان وامدار فرهنگ غنی و اصیل اسلامی – ایرانی هستند كه آن را می‌توان حتی در نوع عزاداری ها و نوحه‌ها، سبك‌های مرثیه‌ثرایی و ... به وضوح دید، اما سیاست‌های خشن و سكولار حكومت تاثیر بسیاری بر نحوه انجام این آئین‌ها گذاشته است. در نگاه اول شهرها حال و هوای محرم ندارند و مردم به زندگی عادی خود مشغولند. نه از سیاه پوش كردن معابر و مساجد خبری است و نه از صدای نوحه و مراسم عزاداری. اما آنچه را كه نمی‌توان با قوانین و مجازات مهار كرد فرهنگ است. فرهنگی كه با گذشت چندین نسل از ممنوعیت برگزاری مراسم عاشورا همچنان سینه به سینه در بین مردم نخجوان محفوظ است.
روز تاسوعا و عاشورا تعطیل رسمی نیست و مردم در مساجد از ترس برخورد نیروهای امنیتی بسیار آرام سینه زده و یا ترجیح می‌دهند با دست بروی پای خود بزنند. جمله معروف رهبر كبیر انقلاب امام خمینی (ره) مبنی بر اینكه محرم و صفر است كه اسلام را زنده نگه داشته را می‌توان به وضوح در نخجوان احساس كرد. با نزدیك شدن عاشورای حسینی تعداد مامورین یونیفرم پوش و لباس شخصی در شهر به صورت محسوسی افزایش یافته و شهر حالتی امنیتی به خود می‌گیرد.
رفت و آمد به مساجد كاملا مورد بررسی امنیتی قرار می‌گیرید و كوچكترین تحركی با عكس‌العمل پلیسی همراه است. ولی گویا مردم با این موضوع انس گرفته و بی‌اعتنا به آن به عزاداری و سایر مراسم خود مشغولند. اوج اوضاع امنیتی در شب عاشورا و روز عاشورا است. البته سایر روستاها و شهرهای دیگر نخجوان از این قاعده مستثنی نیستند و چشم‌های امنیتی – پلیسی حكومت در همه جا حضور دارد. مردم شهر نخجوان از بیم افزایش فشارها و تهدیدها حتی درون مساجد را نیز سیاه پوش نمی‌كنند و در این باره می‌گویند كه به سیاه پوش كردن مساجد و زدن بیرق و پرچم اعتقادی ندارند.
روضه‌خوانان و منبری‌ها حق انتقاد از سیاست‌های دولت را ندارند و از اسرائیل و آمریكا نباید صحبتی به میان بیاید و صرفا روایتی داستان گونه و حزن‌آلود از واقعه عاشورا برای مردم بازگو می‌شود. مسجد حضرت زهرا (س) كه اهالی نخجوان به آن مسجد ایرانیان نیز می‌گویند نیز در این میان نقش مهمی ایفا می‌كند. مسجدی نسبتا بزرگ كه به همت ایران ساخته شده است. بیش از 70 درصد مسجد را خانم‌ها پر كرده‌اند و تنها 5 یا 6 صف را آقایان به خود اختصاص می‌دهند. خانم ها با همان حجاب داخل شهر، برخی آنها با سر برهنه و دامن پوش‌های كوتاه و آرایش های غربی در مسجد حاضر می شوند و در بین خود احسان (نذری) پخش می‌كنند. در این بین حضور جوانان بسیار جالب توجه است و نوحه‌ها و مرثیه‌ها از حفظ خوانده می‌شود.
در پایان باید اشاره كرد كه مردم محدوده آران با گذشت سال‌ها دوری از اسلام و آموزه‌های ناب بی‌شك بسیاری از راه را بدون راهنما و چراغ حركت كرده‌اند چراغی كه تنها، و بر اثر فشارهای دولتی در دل‌های آنها روشن مانده است. از این‌ رو در بررسی و مشاهدات میدانی از آئین و رسوم‌های مذهبی، گمراهی‌ها و كج‌‌روی‌های دیده می‌شود كه با چهره اسلام ناسازگار و مرهون سال‌ها اسلام‌ستیزی و ایران‌هراسی دولت‌های منطقه و فرا منطقه‌ای است.

منابع
- خبرگزاری آران، چهارشنبه ۹آذر 1390، http://www.arannews.ir
- خبرگزاری اسلام‌‌تایمز، جمعه 11 آذر 1390، http://www.islamtimes.org