آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

دکتر عطاالله عبدی، استاد دانشگاه خوارزمی

طی هفته‌های اخیر بحث حضور منافقین در خاک جمهوری آذربایجان و حمایت‌های لجستیکی و مالی این کشور از گروه‌های برانداز و ضد منافع جمهوری اسلامی ایران واکنش سخنگوی وزارت امور خارجه ایران را سبب شد. این در حالی است كه بحث در باب اقدامات ضدایرانی جمهوری آذربایجان تازگی ندارد و بارها مطرح شده و در سوی دیگر، تهران نیز رسماً به کشورهای همسایه در خصوص تبعات اقداماتی از نوع اسکان منافقین در خاک خود بر روابط دو سویه و مثبت‌شان با تهران هشدار داده است.

 اصولا" یكی از متغیرهای اصلی در شكل گیری روابط میان كشورها بر پایه عوامل جغرافیایی و ژئوپلیتیكی استوار است، امری که در یك بستر زمانی متغیرهای تاریخی و حتی فرهنگی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. ویژگی مهم نقش متغیرهای ژئوپلیتیك در شكل گیری روابط میان كشورها دیر پا بودن و ثبات آن در طول زمان است، این امر برخلاف نقش متغیرهای سیاسی است كه در طول زمان دچار تغییر و دگرگونی میشوند.

در واقع روابط مبتنی بر متغیرهای ژئوپلیتیك بر پایه جغرافیا و روابط مبتنی بر سیاست مبتنی بر عوامل ایدئولوژیك، حزبی، جناحی و گاه حتی بر پایه عناصر و اندیشههای سیاسی شكل می گیرند، لذا تفاوت عمده آنها دیرپایی اولی در برابر گذرا بودن دومی است. با توجه به این ویژگیهاست كه تنظیم روابط خارجی و برقراری روابط دوستانه میان كشورها بر مبنای مؤلفههای ژئوپلیتیك میتواند موجب صلح و ثبات پایدار در میان كشورهای همسایه شود.

همچنین تنظیم روابط خارجی بر مبنای شاخصههای سیاسی گرچه ممكن است در كوتاه مدت فصلی از روابط خوب را میان كشورها ایجاد كند، اما با توجه به ویژگی گذرا بودن این وضعیت نمیتواند تأمین كنندهی منافع كشورها در بلند مدت باشد. با وجود چنین واقعیتهای ژئوپلیتیك، طی سالهای اخیر شاهد آن بوده ایم كه كشور همسایه ایران در شمال رود ارس در تنظیم روابط خارجی خود با ایران به صورت مستقیم و غیر مستقیم به الزامات و واقعیت‌های ژئوپلیتیك توجه كافی نداشته است.

رهبران باكو برای ادارهی كشور خود در كنار ژئوپلیتیك به واقعیتهای تاریخی و جغرافیایی نیز بی توجه بوده اند. نمود بارز آن تغییر نام آران به آذربایجان در اوایل قرن بیستم بود كه جعل آشكار در زمینه تاریخ و جغرافیای منطقه بوده از سوی رهبران آن منطقه از اوایل قرن بیستم تا کنون بوده است. دركنار این امر كه خود زمینهی سوءتفاهمات زیادی را میان صاحب‌نظران ایرانی برانگیخته است دولت‌های متعددی كه در باكو بر سر كار بوده‌اند در بیشتر مواقع روند ملت‌سازی و تحكیم همبستگی میان مردم خود را به گونه‌ای در تقابل با تاریخ و همبستگی ملی ایرانی قرار دادهاند.

آنها در نظام آموزشی خود كه به نظر می رسد بخش مهمی از فرایند ملت سازی این كشور را پوشش می دهد به گونه‌ای مستقیم و غیرمستقیم به شمال غرب ایران نگاه الحاق‌گرایانه دارند، این امر چه در قالب جعل واقعیت‌های تاریخی و جغرافیایی در نظام آموزشی این کشور ادامه دارد.

همچنین این كشور به گونه‌ای ناروا شكست‌ها و ناكارآمدی‌های خود در جنگ با ارمنستان را متوجه ایران می نماید و از این امر به ایجاد احساس نفرت و بدبینی در میان مردم این کشور با ایران دامن می زنند، بدون آنكه به ریشه‌های واقعی شكست خود از ارمنستان اشاره ای داشته باشند و از اینكه چرا گروه آمونلار به آن روز گرفتار شد و اقداماتش به دلیل همكاریهایش با ایران ناكام ماند و نیز پشت پردهی وقایع خوجالی چه امری نهفته بود سكوت اختیار می كند.

مسئله بارز دیگر در این میان خبرهای مبتنی بر استقرار بخشهایی از منافقین در این كشور می باشد. منافقین كه در ایران به عنوان گروه تروریستی و وطن فروشی شناخته می شوند كه در كارنامهاش جز سیاهی رنگ دیگری وجود ندارد. در كنار این امر گسترش همكاریهای این كشور با اسرائیل است. امری كه به نظر می رسد هدف اسرائیل از آن به گونه‌ای مدل سازی از روابط ایران و لبنان است. اقدامات خصمانه اسرائیل در این كشور علیه ایران در قالب فعالیتهای تروریستی و شایعاتی مبنی بر در اختیار گرفتن پایگاههایی نظامی در كنار مرزهای ایران جوی از بدبینی در روابط دو كشور را دامن زده است.