آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

نویسنده: مسعود احمدی‌نیا

در حالی که گفتگوها میان مقامات روسیه و مسئولین جمهوری آذربایجان در خصوص تمدید و یا عدم تمدید اجاره‌ی ایستگاه راداری" قبله" ادامه دارد، با نزدیکتر شدن به موعد انقضای قرارداد کنونی اجاره‌ی این ایستگاه، هرروز نظرات و گمانه‌زنی‌های بیشتری در این خصوص توسط کارشناسان و مقامات مختلف ارائه می‌شوند. 
پایگاه راداری قَبَله‌ واقع در نواحی شمالی جمهوری آذربایجان که در زمان شوروی ساخته و وارد فاز بهره‌برداری شد، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر نیز سال‌هاست که در اجاره‌ی روسیه قرار داشته است. این پایگاه که به‌منظور رصد پرتاب هرگونه موشک بالستیک زمین‌به‌زمین یا دریا‌به‌زمین با توانایی حمل کلاهک هسته‌ای و همچنین رصد دائمی تحرکات فضایی (در محدوده‌ی برد آن) طراحی شده است، این قابلیت را دارد که ظرف چندثانیه پس از پرتاب موشک، نسبت به رهگیری و محاسبه‌ی مسیر پروازی آن اقدام نموده و اطلاعات لازم را جهت مقابله‌ی پدافندی با آن در نقطه‌ی مورد نظر پروسس نماید.
 همچنین گفته می‌شود که این ایستگاه می‌تواند قلمرو چندین کشور آسیایی و آفریقایی منجمله ترکیه، هند، ایران، پاکستان، چین (بخشی از خاک آن) و ... را تحت پوشش رصدی خود قرار دهد و هرگونه پرتاب موشک‌های بالستیک قاره‌پیما در نیم‌کره‌ی جنوبی منجمله موشک‌هایی که قابلیت شلیک از زیردریایی‌های آمریکایی مستقر در اقیانوس هند را دارند، ثبت نماید. 
طی مدت اجاره‌ی این پایگاه راداری توسط روس‌ها، مبالغ اجاره ‌بهایی که مسئولین جمهوری آذربایجان برای آن طلب کرده‌اند، دست‌کم ۷ میلیون دلار در سال و در بیشینه‌ترین حالت، ۳۰۰ میلیون دلار سالیانه (مربوط به همین اواخر) بوده است. ۲۴ دسامبر سال جاری، تاریخ سررسید قرارداد فعلی اجاره‌ی این پایگاه راداری است که در سال ۲۰۰۲ میان روسیه و جمهوری آذربایجان منعقد شده بود.
 هم‌اکنون مذاکرات میان مقامات روسی و مسئولین جمهوری آذربایجان در خصوص تمدید اجاره‌ی این ایستگاه تا سال ۲۰۲۵ ادامه دارد. بر اساس قرارداد فعلی، درصورت خواست طرف اجاره‌کننده برای تمدید قرارداد، قرارداد مجدد حداکثر باید تا فاصله‌ی زمانی ‌شش‌ماه مانده به انقضای قرارداد کنونی متعقد گردد. به‌همین خاطر مقامات روس به‌دنبال آن هستند که گفتگوهای کنونی حداکثر تا پایان ژوئن به‌نتیجه برسد. 
هرچند که در همین اواخر اعلام شده بود که به‌زعم مسئولان وزارت دفاع روسیه، مواضع جمهوری آذربایجان در خصوص تمدید اجاره‌ی این پایگاه ناامیدکننده است ، اما المار ممدیاراف وزیر خارجه‌ی جمهوری آذربایجان در روز پنجشنبه‌ی هفته‌ی گذشته و در جریان نشست رسانه‌ای مشترک خود با پاول پارتوش همتای پرتقالی خویش، ضمن تأکید بر ادامه‌ی روند گفتگوهای کشورش و روسیه در این رابطه که به‌صورتی دقیق و جزء‌به‌جزء صورت می‌پذیرند، اظهار امیدواری کرده بود که این مذاکرات تا پایان سال جاری میلادی به‌نتیجه برسند.
 جدای از پیش‌بینی زمان پایان مذاکرات و صرفنظر از نتیجه‌بخش و یا بی‌نتیجه بودن آن، به‌طور مشخص مهم‌ترین دلیل به‌طول انجامیدن این گفتگوها، مبلغ بالایی بوده است که مقامات جمهوری آذربایجان برای تمدید مهلت قرارداد از روس‌ها طلب کرده‌اند. مسئولین این جمهوری مهم‌ترین دلیل خود برای افزایش قیمت درخواستی برای این ایستگاه راداری را در همخوانی نداشتن منافعی که روس‌ها از در اختیار داشتن این پایگاه به‌دست می‌آورند با هزینه‌ای که برای آن می‌پردازند و همچنین عدم تناسب مضرات و خطراتی که طرف آذری متقبل می‌شود با مبلغ پیشنهادی پایین طرف روسی، اعلام می‌نمایند. 
البته در این میان واضح است که روس‌ها نظر دیگری دارند و برای مثال، یک منبع آگاه و نزدیک به وزارت دفاع روسیه در مصاحبه‌ای با خبرگزاری‌های اینترفاکس و ریانواستی، در خصوص مبلغ پیشنهادی جدید مسئولین جمهوری آذربایجان به روس‌ها به‌منظور تمدید اجاره‌ی این ایستگاه، آن را با هزینه‌ی ساخت کامل دو ایستگاه راداری مشابه در خاک خود روسیه مقایسه نموده است.
وی همچنین افزوده است که از آنجایی که تجهیزات پایگاه قبله کاملاً نیاز به نوسازی دارند که این نیز خود مستنلزم صرف هزینه‌های بسیار است، مقامات وزارت دفاع روسیه تمایل دارند که قرارداد اجاره را دست‌کم برای ۱۰ الی ۱۵ سال تمدید کنند تا هزینه‌های صرف‌شده برای تعمیرات و نوسازی، [سرشکن و] مقرون‌به‌صرفه شود. 
هرچند که برخی از روس‌ها و به‌خصوص نظامیان این کشور سعی در القاء این معنی دارند، از دست دادن این ایستگاه راداری ضرر چندانی را به ‌منافع روسیه وارد نمی‌آورد، اما ژنرال ویکتور بانداریف فرمانده‌ی نیروی هوایی روسیه در مصاحبه‌اش با سایت آپا علیرغم ابراز اطمینان در خصوص نتیجه‌بخش بودن مذاکرات، اذعان کرده بود در صورتی که روسیه این پایگاه راداری را از دست بدهد، نیروهای نظامی این کشور برای مدتی یعنی تا زمانی که دیگر پایگاه‌های راداری مشابه و دردست‌ساخت در روسیه تکمیل شده و به‌مرحله‌ی بهره‌برداری برسند، از به‌دست آوردن بخشی از اطلاعات مورد نیاز خود محروم خواهد ماند.
این در حالی است که چندی پیش از این اظهارنظر وی، آلگ آستاپنکو سرفرماندهی نیروهای پدافند هوا-فضای روسی در گفتگو با خبرنگاران گفته بود که در صورت امتناع روسیه از اجاره‌ی مجدد این ایستگاه، هیچ ضرری متوجه توان دفاعی کشورش نخواهد گردید. وی همچنین افزوده بود که در چنین صورتی، وظایف ایستگاه راداری قبله به ایستگاه راداری جدید تیپ وارونژ مستقر در آرماویر روسیه (واقع در ناحیه‌ی کراسنودار) که دارای دقتی در حد متر و دسی‌متر (۱۰ سانتیمتر) است محول خواهد شد. 
اما با این‌وجود و علیرغم اطمینان ‌خاطرهای کم‌و‌بیش داده‌شده از سوی نظامیان روسی، آناتولی لوکات نماینده‌ی مجلس روسیه از حزب کمونیست در مصاحبه‌ای با سرویس خبری این حزب، مدعی شده است که «روسیه باید هرآنچه در توان دارد بگذارد تا باز هم این ایستگاه راداری را در خدمت خود داشته باشد، زیرا این کشور زمان آن را که بخواهد یک ایستگاه راداری جدید تأسیس نماید در اختیار ندارد. باید توجه داشت که این ایستگاه، گستره‌ای را تحت‌پوشش خود قرار داده است که ناتو نیز از تحرکات موشکی آن کاملاً بیمناک است.
 به‌علاوه باید توجه داشت که یکی از گستره‌های تحت رصد این سامانه، اقیانوس هند است که از یک‌سو، روسیه عملاً هیچ حضوری در آن ندارد و از سوی دیگر، آمریکایی‌ها در آن پایگاه نظامی دارند. 
همین مسئله باعث می‌شود که ایستگاه راداری قبله، کارکرد بسیار خطیری در تهیه‌ی اطلاعات از این منطقه داشته باشد. توسعه‌ی چنین سامانه‌ای با این برد بلند، امر ارزشمندی است که به صرف مبالغ کلان، سازماندهی عظیم و از همه‌مهم‌تر، زمان بسیار نیاز دارد؛ زمانی که ممکن است به بیش از یک‌سال بالغ گردد.» 
مشخص است که بیشتر این نظرات و گمانه‌زنی‌ها از دیدگاه توانایی یا عدم توانایی روسیه برای جایگزینی سامانه‌ی راداری قبله با سامانه‌ای دیگر صورت پذیرفته است و اهمیت راهبردی این ایستگاه صرفاً از منظر منافع فنی و تکنیکی آن بررسی شده است. اما دراین‌میان آنچه که به نظر می‌رسد حتی به‌طور تعمدی از آن غفلت شده است این است که روسیه در صورت سرباززدن از پذیرش شرایط تحمیل‌شده از سوی جمهوری آذربایجان، تنها یک ایستگاه راداری را از دست نمی‌دهد و ابعاد خسارات و ضرور و زیان‌های وارده به آن، صرفاً در چهارچوب تعاریف فنی محدود نخواهد شد.
 بر اساس واقعیات امروز جمهوری آذربایجان، کاملاً محتمل است که پس از خروج روس‌ها، پای یک طرف ثالث علی‌الخصوص آمریکا به‌عنوان متقاضی جدید اجاره‌ی این ایستگاه به‌این ماجرا باز شود و درنتیجه، مشکلات روس‌ها به پیدا کردن جایگزینی مناسب برای ایستگاه قبله خلاصه نشود. 
البته طبیعی است که در موقعیت فعلی، اظهارنگرانی‌های مقامات و خصوصاً نظامیان روس، به ابعاد فنی ماجرا ختم شود و به‌خاطر حفظ پرستیژ‌های معمول نظامی، حرفی از آمریکا به‌میان نیاید. اما آنچه مسلم است این است که از نقطه‌نظر روس‌ها، اهمیت راهبردی و ژئواستراتژیک سامانه‌ی راداری قبله بسیار بیش از اهمیت فنی-نظامی آن است و ایشان صرفنظر از ژست‌هایی که ممکن است در مجامع خبری به‌خود بگیرند، به‌هیچ روی حاضر نخواهند بود که با واگذاری بالقوه‌ی این نقطه‌ی راهبردی به حریف، در جایگاه جاده ‌صاف‌کن مقامات جمهوری آذربایجان برای همگرایی بیشتر با غرب و به‌خصوص آمریکا و ناتو ظاهر شوند.

منبع:ایراس