آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

خبرگزاری آران/سرویس ایران

کارشناس اندیشکده کارنگی، طی اظهاراتی در برابر نمایندگان مجلس آمریکا، ایران را تهدیدی جدی در منطقه قفقاز جنوبی خواند.

به گزارش آران نیوز به نقل ازخبرگزاری تسنیم ، آریال کوهن در نطق خود در میان نمایندگان کمیته امور خارجی مجلس نمایندگان آمریکا گفت که ایران با گسترش نفوذ خود در منطقه قفقاز جنوبی، مانع گسترش منافع سیاسی، اقتصادی، استراتژیک و فرهنگی آمریکا و غرب در این منطقه شده است.

جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یکی از مهمترین بازیگران منطقه خاور میانه، متحدین عرب آمریکا در خاورمیانه را با همراهی متحدین خود در لبنان، سوریه و عراق، در معرض تهدید قرار داده است. تنفر دائمی ایران از اسرائیل و تلاش خستگی ناپذیر آن برای از میان بردن دولت یهود از روی نقشه، از کسی پوشیده نیست. آنچه که کمتر بدان پرداخته شده است، نفوذ رو به گسترش جمهوری اسلامی ایران در جنوب قفقاز است.

قفقاز جنوبی بین دریای سیاه و دریای خزر قرار گرفته است، از شرق با آسیای مرکزی، از جنوب با خاور میانه (ایران و ترکیه) و از غرب با اروپای شرقی همسایه است و بنابراین اروپا و آسیا را به هم متصل می‌کند. همچنین در متصل کردن آسیای مرکزی از طریق بنادر دریای سیاه و مدیترانه به دیگر نقاط جهان نقشی کلیدی ایفا می‌کند. تمدن‌های بسیاری کهنی را در خود جای داده و مردم مسیحی، مسلمان و یهودی در آن سکونت گزیده‌اند و می‌توان قفقاز جنوبی را منطقه‌ای دانست که روسیه، ایران و ترکیه در آن با یکدیگر مرتبط می‌شوند.

آمریکا طی بیست سال اخیر تمام تلاش خود را به کار گرفته است تا در این منطقه که به لحاظ استراتژیک بسیار اهمیت دارد نفوذ خود را بیشتر کند. از جمله منافع آمریکا در این منطقه می‌توان به منافع امنیتی، انرژی، اقتصادی و سیاسی اشاره کرد. بنابراین، تا کنون، سابقه ما در دست یابی به این اهداف بسیار در هم تنیده و ناآشکار است. تلاش ایران برای دور زدن تحریم‌ها باعث افزایش نفوذ ایران در این منطقه شده و منافع امنیتی آمریکا را در معرض تهدید قرار داده است. از زمان فروپاشی شوروی، واشنگتن تلاش کرده است مانع بازسازی استیلای روسیه و ایران در این منطقه شود، به ویژه با توجه به امنیت روز افزون منابع انرژی دریای خزر.

هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه در سفر خود به این منطقه در سال 2010 در مورد اهمیت این منطقه چنین اظهار نظر کرد: «با در نظر گرفتن حضور روس‌ها، ایرانی‌ها و ترک‌ها در این منطقه، ذی نفع بودن آمریکا (به عنوان یک قدرت جهانی) در این منطقه، اجتناب ناپذیر است.»

استراتژی بلند مدت آمریکا این بوده است که از استقلال آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در این منطقه اطمینان حاصل کند و به گسترش بازار ایشان کمک کرده و همزمان افزایش دامنه دموکراسی و ثبات منطقه‌ای را ممکن سازد.

ایران به منظور حمایت از حامیان خود در لبنان و فلسطین، دور زدن تحریم‌ها، ایجاد رخنه در منطقه از طریق به کار گرفتن قدر نرم و برقراری ارتباط نزدیک با ارمنستان به منظور بر هم زدن ثبات و توسعه نفوذ آمریکا در آذربایجان، این استراتژی آمریکا را در معرض خطر قرار داده است.

دستور کار ضد اسرائیلی ایران

این واقعیت که سازمان‌های اطلاعاتی ایران اهداف اسرائیلی در آذربایجان را در صدر اولویت‌های اطلاعاتی خود قرار داده‌اند، می‌تواند به این معنا باشد که روابط نزدیک آذربایجان ـ اسرائیل، به هیچ وجه مطلوب تهران نیست. در گذشته ایران تلاش‌های دیپلماتیک بسیاری را به کار گرفت تا به دولت آذربایجان نشان دهد که از ارتباط عمیق آن با اسرائیل ناراضی است.

از نگاه دولت ایران، آذربایجانی که جمعیت شیعه بسیاری را در خود جای می‌دهد، بیش از حد سکولار، غرب‌گرا و حامی اسرائیل است. آذربایجان سکولار مدل حکومتی نیست که ایران حضور آن را در مرزهای شمالی خود برتابد: کشور صاحب صادرات گسترده انرژی، غرب‌گرا و دوست اسرائیل که اغلب مردم آن مسلمان هستند. از این رو سیاست‌های ایران در قبال این کشور چندان به مزاج رهبران آذربایجانی خوش نمی‌آید. بنده هم بر این عقیده هستم که این سیاست‌ها برای سیاستگذاران خارجی آمریکا نیز نباید چندان مطلوب و خوشایند باشد.

دور زدن تحریم‌ها

ایران می‌کوشد با بهره برداری از فرصت‌ها این منطقه تحریم‌هایی را که سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا علیه آن وضع کرده‌اند، دور بزند. هر سه کشور این منطقه با ایران روابط تجاری گسترده‌ای دارند. اما ارمنستان، نزدیک‌ترین کشور این منطقه به ایران، مهمترین دغدغه سیاستمداران، قانون گذاران و جامعه اطلاعاتی آمریکا است.

یکی از مهمترین همکاری‌های ایران و ارمنستان، که تحریم‌ها را بر هم زده، نیروگاه برقی ـ آبی مقری در محل عبور رودخانه ارس، یعنی مرز میان این دو کشور است. در 8 نوامبر سال 2012، ارمنستان قراردادی به ارزش 330 میلیون دلار برای تأسیس یک نیروگاه برق 130 مگاواتی با ایران امضا کرد و ایران به مدت 15 سال از برق تولیدی در این نیروگاه استفاده خواهد کرد. پس از این مدت مالکیت نیروگاه به ارمنستان انتقال داده خواهد شد. در سال 2011، ارمنستان و ایران قرارداد نفتی امضا کردند که بر اساس آن خط نفتی از تبریز به مرزهای ارمنستان کشیده می‌شود و ارمنستان از منابع انرژی ایران بهرمند خواهد شد.

دور زدن تحریم‌های بانکی و دست یافتن به تکنولوژی‌های پیشرفته

در ماه آگوست گذشته، خبرگزاری‌های متعدد گزارش کردند که ایران می‌کوشد روابط بانکی خود را با ارمنستان گستردش داده و از این طریق مکان امنی برای عبور از تحریم‌ها برای خود ایجاد کند. بانک ملت، یکی از سازمان‌های مالی مهم ایران، که توسط بانک‌های آمریکایی و انگلیسی تحریم شده است، شعبه‌ای را در ایروان ایجاد کرده است. دیگر بانک‌های ایران نیز به منظور عبور از تحریم‌ها و دور زدن اهرم‌های بین‌المللی، برای فعالیت در ارمنستان تلاش می‌کنند.

ریچارد گیرگوسیان، مدیر مرکز مطالعات منطقه‌ای ایروان معتقد است که ایران قفقاز جنوبی را منطقه‌ای می‌داند که از طریق آن می‌تواند «عناصر حیاتی» برای فعالیت‌های هسته‌ای خود را که تحریم‌ها مانع دست یافتن به آنها می‌شوند، تهیه کند. اکنون این نگرانی وجود دارد که ارمنستان، گرجستان و دیگر کشورهای منطقه، به سمت این تلاش‌های ایران جذب شوند.

سیطره بر دریای خزر

نفوذ ایران در دریای خزر، توسعه و صادرات انرژی از این دریا را به شدت دچار مشکل کرده است. ایران با جلوگیری از تقسیم بندی دریای خزر و ممانعت از ساخت زیرساخت‌های لازم برای ایجاد خطوط لوله نفتی، که توسط آمریکا پیشنهاد شده است، مانع صادرات گسترده انرژی از آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان می‌شود. ایران بر این باور است که باید صادرات نفت و گاز دریای خزر به بازارهای اروپایی و غربی محدود شود.

ترکمنستان نیز تحت تأثیر نفوذ ایران، از امضای توافقنامه ایجاد یک رژیم ملی برای دریای خزر خود داری کرد. در صورت عدم استقرار چنین رژیمی، ایجاد خطوط نفتی زیر دریایی غیر ممکن است. ترکمنستان می‌توانست با ارسال گاز خود از طریق آذربایجان، گاز خود را به ترکیه و اروپا صادر کند. با این حال، در نتیجه نفوذ ایران، ترکمنستان تقریباً تمام گاز خود را به چین و قزاقستان صادر می‌کند.

نفوذ نظامی ایران در این دریاچه همچنین مانع گسترش تحقیقات کشتی‌های تحقیقاتی غربی در این دریاچه شده است و در نتیجه سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی ایشان را فلج کرده است.

رقابت در عرصه قدرت نرم

نفوذ فرهنگ غربی در آذربایجان و گرجستان در سال‌های اخیر بسیار افزایش یافته است. حضور خواننده‌های غربی بسیار در این منطقه و برگزاری جشنواره انتخاب زیباترین زن سال در این منطقه، مهمترین اقدامات فرهنگی غرب در این کشورها بوده است.

در مقابل ایران نیز اقدامات بسیار مهم و اثر گذاری را ترتیب داده است. حضور روحانیون آموزش دیده در روستاها و شهرهای مرزی از جمله این اقدامات است. ایشان خانواده‌ها منطقه را ترغیب به سبک زندگی اسلامی کرده و از آنها می‌خواهند مانع برخورد اعضای خانواده با مظاهر فرهنگ غربی شوند، اسباب ازدواج زود و راحت جوانان را فراهم کنند و آنها را با آموزه‌های اسلامی و مدارس اسلامی آشنا کنند. مقامات دولت آذربایجان کراراً از سیل تبلیغاتی ایران شکایت کرده و اعلام کرده‌اند که این تبلیغات در حال تضعیف دولت سکولار این کشور است.

نتیجه‌گیری

در مجموع آمریکا منافع استراتژیک و اقتصادی بسیار مهمی در دریای خزر و قفقاز جنوبی دارد. بدون حضور گرجستان و آذربایجان، شبکه توزیع شمالی، که نیروهای آمریکا و ناتو را در افغانستان تغذیه می‌کند، فاقد حمایت لازم خواهند بود. همکاری آمریکا با آذربایجان نیازمندی آمریکا برای حضور در قفقاز جنوبی و منطقه دریای خزر و منزوی کردن ایران را برآورده خواهد کرد؛ البته به شرط برطرف ساخت معضل‌های مذکور./ع

پایان پیام