آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

سفیر ایران در مسکو گفت که تهران در انتظار پاسخ طرف روسی به پیشنهادش برای پس گرفتن شکایتش در صورتی که روسیه به تعهدات قراردادی‌اش عمل کند، است. در این حال آیا اگر ایران ببیند که روسیه موضعش در قبال تحویل اس-۳۰۰ را تغییر داده است، از شكایت منصرف خواهد شد؟ 
قرارداد فروس سامانه اس ۳۰۰ از سال ۲۰۰۷ بین ایران و روسیه مطرح شد و طی سال‌ها مكررا این موضوع بین ایران و روسیه مطرح بوده است كه چرا این سامانه تحویل ایران داده نمی‌شود. اما بعد از قطعنامه ۱۹۲۰ بر ضد ایران كه روسیه هم به آن رای مثبت داد آقای مدودف، رئیس‌جمهور وقت روسیه در ماه سپتامبر ۲۰۱۰ طی فرمانی تحویل سیستم‌های اس ـ ۳۰۰، تجهیزات زرهی و هواپیما، بالگرد و ناوهای جنگی به ایران را ممنوع کرد و اعلام شد فروش اس ۳۰۰ هم شامل تحریم‌ها است. لذا از فروش اس ۳۰۰ به ایران خودداری شد. 
البته همان زمان هم تعدادی از كارشناسان معتقد بودند كه این امر تفسیری موسع از قطعنامه ۱۹۲۹ است و روس‌ها بر اساس این قطعنامه ملزم به عدم تحویل اس ۳۰۰ به ایران نبودند. یعنی این امر از نگاه بسیاری نوعی همراهی سیاسی روس‌ها با امریكایی‌ها تلقی شد. در این راستا و در چارچوب روابط امریكا و روسیه خودداری روس‌ها از ارسال اس ۳۰۰ قابل بررسی بود. بعد از این نیز راه پیش روی جمهوری اسلامی ایران آن بوده است كه این مساله را به دادگاه بین‌المللی ببرد و آن را تبدیل به مساله‌ای حقوقی كند كه از آن زمان نیز این مساله به دادگاه رفته است و هنوز هم تحت بررسی است. به هر حال این امر متضمن آن است كه یا باید روسیه این سامانه را به ایران واگذار كند و یا اینكه خسارت مالی بابت این امر كه تا ۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود را به ایران پرداخت كند. ایران بر این امر تاكید دارد كه روسیه قرارداد را اجرا كند و تنها در صورت اجرایی شدن قرارداد شكایت خود را پس می‌گیرد. در این مدت‌ روسیه پیشنهادهایی دیگری در عوض عدم ارسال اس ۳۰۰ داده كه تاكنون مورد توافق ایران قرار نگرفته است. 
با وجود آنكه سرگی چمیزوف، رییس شرکت دولتی روستخ، اظهار کرده بود که امکان برنده شدن روسیه در دادگاه رسیدگی به شکایت ایران در خصوص اجرایی نکردن قرارداد فروش اس ۳۰۰ اندک است، مدیر سازمان فدرال همکاری‌های نظامی ـ فنی روسیه اعلام کرد روسیه به خاطر عدم تحویل سیستم‌های موشکی پدافند هوایی اس ـ ۳۰۰ به ایران صدها میلیون‌ها دلار از دست داد. به علاوه اسناد جدید که از سوی سایت «ویکی لیکس» منتشر شده، نشان می‌دهد هدف روسیه از ‌تحویل ندادن این موشک‌ها، معامله با آمریکا و اسرائیل در مسائل منطقه‌ای و جهانی بوده است. 

علل رویكرد كنونی روس‌ها در مورد ارسال اس ۳۰۰‌ها چیست؟ 
این رخداد در زمان مدودف رخ داد. در آن دوران سیاست‌خارجی روسیه بر این مدار قرار گرفته بود كه بیشتر با غرب همكاری و تعامل داشته باشد. یعنی هر چند رقابت استراتژیك امریكا و روسیه بر جای خود باقی بود ولی نوع گرایش مدودف در مقایسه با پوتین در این راستا قرار داشت. مدودف بیشتر از پوتین گرایش همكاری با غرب داشت. اكنون نیز در دوره پوتین برخی از كارشناسان روسیه عدم ارسال اس ۳۰۰ را به گردن مدودف و فرمان وی می‌اندازند و معتقدند كه این فرمان ریاست‌جمهوری هر چند اكنون خیلی مورد تایید نیست اما در آن زمان صادر شده است. یعنی روس‌ها بیشتر با دستاویز قراردادن و به بهانه انجام آن در دوران گذشته از ارسال اس ۳۰۰ صرف نظر می‌كنند. چرا كه اكنون پوتین هم اگر بخواهد به ارسال اس ۳۰۰ به ایران دست زند در وضعیتی خاص قرار می‌گیرد. یعنی در حالی كه از قبل معتقد بودند كه ارسال این سامانه به تحریم‌های سازمان‌ملل ربط دارد و در چارچوب قطعنامه ۱۹۲۰ است، در شرایط كنونی نیز نمی‌تواند برگشتی از این امر داشته باشند. به عبارت دیگر هر چند این امر پیامدی منفی برای روس‌ها دارد و غیر قابل قبول است اما رئیس‌جمهور كنونی روسیه نمی‌تواند دستور رئیس‌جمهور پیشین كه اكنون نیز نخست‌وزیر است را نفی كند. در این نگاه پوتین نیز ناگزیر است همان مسیر را ادامه دهد. گذشته از آن روس‌ها نمی‌خواهند این موضوع باعث خدشه بر روابط كلی ایران و روسیه گردد و به نحوی تلاش می‌كنند این مساله را حل‌و‌فصل كنند. 

برخی عدم ارسال اس ۳۰۰ به ایران را به نوع تعهدات مسكو به اسرائیل پیوند می‌زنند. آیا عدم تحویل و یا تحویل اس ۳۰۰ به ایران تعهدات مالی و حقوقی برای مسكو دارد؟ 
عدم تحویل اس ۳۰۰ به ایران پیامد حقوقی‌ای برای روسیه نخواهد داشت، اما باید گفت اعتبار بین‌المللی روسیه در مورد اینكه رئیس‌جمهوری سخن رئیس‌جمهور دیگری را نقض می‌كند موجب شده است روس‌ها مایل به انجام آن نباشند. ولی در مورد مداخله اسرائیل و غرب در مورد عدم ارسال اس ۳۰۰ به ایران مشخص است روس‌ها تلاش كرده‌اند از ابزارهای استراتژیكی كه در اختیار داشته‌اند در شرایط مختلف بهره گیرند و به عنوان كارت‌های بازی خود نگه دارند. اكنون نیز مساله واگذاری اس ۳۰۰ به سوریه‌ای كه در حال جنگ است مطرح شده است. این امر از نگاه روس‌ها به این دلیل است تا فضا را به نفع خود در محیط استراتژیكی تغییر دهند و از این راه بر فشارهای بین‌المللی حامیان مخالف اسد تاثیر گذار باشند. طبیعتا روس‌ها با توجه به پیشینه خود از ابزارهای استراتژیك خود بیشترین بهره را می‌برند. از یك سو به دلیل نیاز صنایع موشكی خود برای فروش بیشتر قرادادهایی را منعقد می‌كنند اما از سوی دیگر بعد از انعقاد آن این امر را وارد بازی‌های استراتژیكی می‌كنند و قیمت سیاسی كالایی كه ارائه می‌دهند را بالا می‌برند و له یا علیه كشوری از این ابزارها استفاده می‌كنند. به عبارتی اكنون اس ۳۰۰ وارد بازی‌های استراتژیكی روسیه، ایران، غرب و اسرائیل شده است. 

سیستم‌های اس-۳۰۰ ویژه دفاع از موسسات صنعتی، نهادهای دولتی، پایگاه‌های نظامی و مقرهای فرماندهی در برابر حملات هوایی و فضایی دشمن است. تازه‌ترین مدل سیستم اس-۳۰۰ می‌تواند هواپیماهای دشمن را در فاصله ۱۵۰ کیلومتری و ارتفاع ۲۷ کیلومتری نابود کند. آیا ایران حاضر خواهد شد در برابر خواست روسیه سیستم جایگزینی همچون "تور" را از روسیه دریافت كند؟ 
در واقع سیستم "تور" سیستمی كوتاه برد است و قابل مقایسه با سیستم دوربرد اس ۳۰۰ نیست. همچنین سیستم "تور" نیازهای دفاعی ایران را جواب نمی‌دهد. قبلا قرار بود سیستم تور در سال ۲۰۰۵ به ایران واگذار گردد ولی با توجه به نیارهای دفاعی ایران تصمیم گرفته شد كه اس ۳۰۰ خریداری گردد. من بعید می‌دانم با توجه به توانایی‌های بومی دفاعی و داخلی ایران سامانه "تور ام وان" بتواند نیازهای دفاعی ایران را به منظور مقابله به تهاجم‌های موشكی جواب دهد. 

وزارت دفاع و سازمان صنایع هوافضای ایران قبلا شکایتی را بر ضد شرکت صادرات اسلحه روسیه در دادگاه بین‌المللی ژنو مطرح کرده‌ است. بر اساس اعلام مقام‌های رسمی ایران، تهران تنها در صورتی از شکایت خود بر ضد روسیه منصرف خواهد شد که مسکو به کلیه تعهدات اولیه خود عمل کند. آیا ایران برنده این شكایت حقوقی خواهد شد؟ 
در واقع مساله اس ۳۰۰ به دادگاه بین‌المللی داوری سپرده شده است و عملا روسیه گریزی از آن ندارند. در چارچوب این قراداد مشخص شده است كه اگر دو طرف تخلفی در قرارداد انجام داده باشند به چه شكلی مورد رسیدگی و حل و فصل گردد. بنابراین روسیه مجبور است كه به دادگاه تن دهد. تاكنون نیز آنچه از طرف روسیه شنیده شده است آن است كه حضور آنها در این پرونده و دادگاه نفعی برای آنان نخواهد داشت و عملا بازنده این مساله حقوقی هستند و روسیه مجبور است خسارت زیادی را به ایران بپردازد. همچنین حقوق‌دانان و كارشناسان بر این نظر هستند كه پیروزی ایران در این پرونده تقریبا قطعی است ولی باید گفت با توجه به نوع روابط سیاسی ایران و روسیه انتظار می‌رود تا زمان دادگاه و نتیجه اعلام رای مساله به نوعی مدیریت گردد و راه‌حلی دیگری برای این مساله پیدا گردد. 

یعنی ممكن است نوعی توافق سیاسی در مورد اس ۳۰۰ انجام گیرد؟ 
بله.در نهایت ممكن است نوعی توافق سیاسی انجام گیرد و روسیه به نحو دیگری تلاش كند به نوعی كه به نفع ایران باشد این قضیه را جبران كنند.