آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

شعيب بهمن
سفر الهام علي يف رئيس جمهور آذربايجان به تهران و ديدار وي با مقامات عالي رتبه جمهوري اسلامي ايران داراي ابعاد و زواياي مختلف بود. در اين سفر با توافق روساي جمهور دو کشور، توافق نامه هايي ميان طرفين امضا شد. همچنين تصميم گرفته شد که کميسيون مشترک اقتصادي ايران و آذربايجان آغاز به کار نمايد. اگر چه اين توافقات مي توانند باعث ارتقاي روابط اقتصادي دو طرف در بخش هاي مختلف صنعت، تجارت، حمل و نقل و گردشگري شوند، با اين حال به نظر مي رسد مهمترين اولويت الهام علي يف از سفر به تهران، مباحث اقتصادي نبوده است. در واقع دغدغه اصلي وي مباحث مرتبط با امنيت جمهوري آذربايجان و نظم نويني بود که روس ها پس از انضمام کريمه به خاک خود، قصد دارند در سراسر منطقه اوراسيا برپا سازند.
اخيرا ولاديمير ژيرينوفسکي دبيرکل حزب ليبرال دموکرات روسيه در مصاحبه با شبکه خبري روسيه گفت که آذربايجان و ارمنستان هرگز در رابطه با منطقه قره باغ کنار نخواهند آمد و لذا بايد اين منطقه را نيز ضميمه روسيه کرد.وي در خصوص تبعات چنين امري اعلام کرده که در صورت تحقق اين موضوع، ارامنه رنجيده خاطر نمي شوند و آذربايجاني ها نيز مجبور به پذيرش اين واقعيت خواهند بود. علاوه بر اين، الکساندر دوگين نظريه پرداز مشهور روس و مدير جنبش اوراسيا که پوتين نيز بسياري از ايده هاي خود از جمله اتحاديه اوراسيا را از وي وام گرفته است، موضع آذربايجان در حمايت از تماميت ارضي اکراين در سازمان ملل را اقدامي اشتباه و تقابل باروسيه خوانده و اعلام کرده که باکو به دليل در مخالفت با روسيه، به طور جدي مجازات خواهد شد. وي به صراحت اعلام کرده که تماميت ارضي آذربايجان به روسيه بستگي دارد و روسيه موضع همسايگان خود را در مورد بحران اکراين بدقت زير نطر دارد و در حال حاضر روسيه مشغول تسويه حساب با اکراين بوده و سپس نوبت ديگر مخالفان روسيه خواهد رسيد.
در روزهاي اخير، اظهار نظرهاي مشابه زيادي از سوي مقامات رسمي و تحليل گران روسي ابراز شده است که همگي نشان دهنده مواجه شدن باکو با يک چالش جديد در فضاي منطقه اي است. در چنين شرايطي، سفر علي يف به تهران نمي تواند تنها داراي جنبه هاي اقتصادي باشد. وي به خوبي اوضاع پيرامون خود را درک کرده و به همين دليل نيز رويکرد افزايش همکاري هاي امنيتي ميان تهران و باکو را در راس مذاکرات خود گنجاند.
اگر چه سياست خارجي باکو در گذشته به نحوي بوده که ايران و آذربايجان را گاهي در اردوگاه مقابل هم قرار داده، اما به نظر مي رسد که اکنون آذري ها خواهان ايفاي نقش فعال‌تر ايران در حل و فصل مناقشه قره‌باغ هستند. آذري ها به خوبي مي دانند که سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران در قبال مناقشه قره‌باغ، پيوسته سياست مصالحه، تعادل و آشتي جويي بوده است و تهران تلاش کرده تا در سياستگذاري هاي خود، سياست متوازن‌سازي و خط و مشي حل وفصل اختلافات کشورهاي همجوار را دنبال کند. همچنين آذري ها به وضوح نقش و جايگاه رو به رشد ايران در جايگاه ژئوپليتيکي جهان را درک مي کنند و با توجه به توان و منابع اين کشور، به نقش فعال ايران در حل و فصل مناقشه قره‌باغ اميدوار هستند. اين در حالي است که ناتواني امريکا و اروپا در برابر روسيه در قضاياي جنگ اوت 2008 ميان روسيه و گرجستان و جدايي شبه جزيره کريمه از اوکراين، به آذري ها اثبات کرده که نمي توانند به غرب اعتماد نمايند. بنابراين در شرايطي که اذري ها بواسطه تحولات منطقه، از يک سو اعتماد خود را به غرب از دست داده اند و از سوي ديگر با تهديد روزافزون از سوي روسيه مواجه مي شوند، بهترين راه براي تامين امنيت و حل و فصل مناقشه قرهر باغ را نزديکي به ايران مي دانند.
در اين بين به نظر مي رسد جمهوري اسلامي ايران با توجه به ظرفيت هاي موجود در سياست خارجي و قدرت منطقه اي خود و همچنين روابط نزديک با مسکو مي تواند نقش موثري در زدودن تهديدهاي باکو ايفا نمايد. همچنين ايران مي تواند در مناقشه قره‌باغ حساسيت بيشتري نشان دهد و علاوه بر گسترش روابط خود با طرفين درگير در مناقشه، در مسائل امنيتي منطقه قفقاز نيز به طرز موثرتري به ايفاي نقش بپردازد.