یکی از آسیب‌ها و مشکلات جدی در نگاه و تحلیل مسائل و جریانات دو کشور همسایه و مسلمان ایران و ترکیه سایه سنگین اخبار، مواضع و تحلیل هایی است که ریشه در منابع غربی دارد و متأسفانه این پدیده در بسیاری از موارد منجر به سوء تفاهم و برداشت های نادرست در هر دو طرف شده است.
نگارنده سال هایی که در ترکیه بود با موارد فراوانی مواجه می شد که دوستان ترک مسائل و حوادث ایران را (شاید به طور ناخودآگاه) با تکیه بر منابع غربی که عموما مغرضانه و جانبدارانه بود تحلیل می کردند و در این راه به خطا می افتادند. به آنان یادآوری می شد که ایران و ترکیه همسایه اند و شما به جای اینکه با عینک دیگران و از پنجره دیگران به ایران نگاه کنید بهتر است بدون واسطه به تماشا و قضاوت درباره ایران و مسائل آن بنشینید.
وقایع روزهای گذشته در ترکیه و دستگیری گروهی از عوامل و وابستگان به جریان فتح الله گولن که دولت ترکیه آن را «تشکیلات موازی» می نامد نمونه ای از این مسائل است که تحلیل درست و واقع بینانه آن هشیاری و دقت نظر رسانه های مستقل را می طلبد و لازم است با نگاهی تیز بین از درون جامعه ترکیه به گزارش این واقعه نشست و مراقب بود از پنجره منابع غربی و عینک رنگی و جانبدارانه آنان به تحلیل این وقایع نپردازیم.
آنچه امروز در ترکیه می گذرد یقیناً بسیار فراتر از آن چیزی است که غربی ها آن را «تخطی دولت ترکیه از آزادی رسانه ها و حقوق خبرنگاران» در ترکیه می نامند و آن را محکوم می کنند.
جریان فتح الله گولن از ابتدای حرکت خود به شکل بسیار مرموزی همواره در صدد توسعه نفوذ فرهنگی و فکری و افزایش قدرت سیاسی و اقتصادی خود در ترکیه و حتی در بخش هایی از جهان اسلام بوده است. این جریان تقریبا هم زمان با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و اوج گیری گرایش به اسلام سیاسی و انقلابی در ترکیه شکل گرفت یعنی درست در زمانی که محافل لائیک و غربگرای ترکیه در داخل و قدرت های غربی به شدت از رشد اسلام گرایی در ترکیه هراسان شده بودند فتح الله گولن با بهره گیری از ظرفیت اسلام طریقتی و صوفیانه که در بین ترکان زمینه و رونق فراوان دارد فعالیت های تبلیغی و آموزشی خود را آغاز کرد.
در حالی که پس از کودتای نظامی ۱۹۸۰ در ترکیه حرکت اسلام گرایی و جریان انقلابی چپ به شدت در ترکیه سرکوب شد فعالیت های تبلیغی و آموزشی جریان فتح الله گولن در مدت حکومت نظامیان در ترکیه گسترش یافت و صدها مدرسه و مؤسسه آموزشی در داخل و خارج ترکیه وابسته به این جریان تأسیس گردید.
دلایل همسویی دولت کودتاگر با این جریان را می توان در موارد زیر جستجو کرد:
- حرکت فتح الله گولن طرفدار و مروج اسلام غیرسیاسی و بی خطر بود و طرفداران خود را از ورود به عرصه های سیاست منع می کرد.
- این جریان در سازگاری کامل با نظام لائیک غربگرا در ترکیه عمل می کرد به طوری که حتی در مقابل ممنوعیت حجاب در دانشگاه ها و ادارات ترکیه نه تنها مقاومتی نکرد بلکه با ترویج اباحه گری در میان جوانان مسلمان حضور آنان در محیط های آموزشی را بدون حجاب تجویز می کرد.
- این جریان با گسترش فعالیت های آموزشی خود در داخل و خارج ترکیه سعی می کرد نسل جوان مسلمان را جذب کند و آنان را مطابق ارزش های سکولاریستی و غربی تربیت نماید. شاید به همین دلیل بود که زمینه فعالیت های آموزشی این جریان در بسیاری از کشورهای اسلامی فراهم گردید و هم نظام لائیک ترکیه و هم طرفداران غربی آن از این حرکت حمایت می کردند.
- این جریان در تضاد آشکار با اسلام سیاسی و انقلابی که جمهوری اسلامی ایران نماد آن بود حرکت می کرد و دشمنی خود را با انقلاب اسلامی و مکتب شیعی پنهان نمی کرد. البته تبلیغات سوء و مغرضانه رسانه های نوشتاری وتصویری وابسته به جریان فتح الله گولن علیه انقلاب اسلامی، ایران و تشیع موضوعی است که باید در جای دیگری به آن پرداخت.
- جریان فتح الله گولن در عرصه سیاسی همواره سعی داشته به طور آشکار و پنهان با دولت های حاکم در ترکیه همراهی و تعامل داشته باشد و از این طریق زمینه گسترش دامنه فعالیت های خود را در داخل و خارج ترکیه فراهم کند. اما وقتی نجم الدین اربکان سعی کرد رهبران دینی و طریقتی ترکیه را با دولت خود همراه کند فتح الله گولن از او فاصله گرفت این در حالی بود که وقتی حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۱ با فاصله گرفتن از جریان اسلام گرایی در ترکیه لباس محافظه کاری و دموکراسی را به تن کرد و در سال ۲۰۰۲ به قدرت رسید جریان فتح الله گولن به حمایت از دولت جدید پرداخت و تا همین اواخر اتحادی هرچند ظاهری بین آن دو وجود داشت.
- در طول حکومت حزب عدالت و توسعه جریان فتح الله گولن سعی کرد بیش از گذشته نفوذ و قدرت خود را در عرصه های سیاسی، رسانه ای، امنیتی، فرهنگی و اقتصادی ترکیه افزایش دهد و تلاش فراوانی صورت گرفت شخص فتح الله گولن به عنوان رهبر دینی الهام بخش که مافوق دولت حاکم است معرفی شود چیزی که به هیچ وجه رجب طیب اردوغان آن را بر نمی تافت. بر این اساس بود که وقتی حزب عدالت وتوسعه آرام آرام پایه های حکومت خود را تحکیم بخشید و کنترل خود را بر ارکان نظام لائیک یعنی ارتش، دادگاه قانون اساسی و رسانه های این کشور نشان داد و زمانی که این حزب گرایشات اسلام گرایی خود را آشکار ساخت اختلافات فتح الله گولن با اردوغان نیز آرام آرام نمایان تر شد. به عنوان مثال وقتی واقعه حمله وحشیانه رژیم صهیونیستی به کشتی مرمره ترکیه صورت گرفت فتح الله گولن برخلاف سیاست های دولت اردوغان نه تنها اسرائیل را محکوم نکرد بلکه به انتقاد از سیاست های دولت اردوغان در این مسأله پرداخت.
رقابت و کشمکش های درونی عوامل و حامیان فتح الله گولن در ترکیه با دولت حاکم از چند سال پیش آغاز گردید و این جریان با بهره گیری از همه ابزارهای سیاسی، قضایی، امنیتی و اقتصادی خود در صدد سهم خواهی بیشتر از دولت حاکم بود اما انتخابات سال های گذشته در ترکیه به خوبی نشان داد که عدم حمایت و حتی مخالفت فتح الله گولن با اردوغان و حزب او در نتیجه انتخابات تأثیری ندارد. بنابراین طبیعی بود که اختلافات موجود هر روز ابعاد جدیدی به خود بگیرد و دولت حاکم نیز که اقتدار سیاسی و اقتصادی خود را مستحکم تر از گذشته می بیند در صدد محدود کردن و حذف رقیبی برآید که هیچ گاه همراهی همدلانه او را با خود باور نکرده است!
صالح سجادی
منبع: پايگاه تحليلي - خبري ايران بالكان