آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

مقدمه

منطقه قره باغ سرزمینی است باستانی که به دو بخش جلگه ای (سفلی) و کوهستانی (علیا) تقسیم می شود. بخش سفلی در شمال واقع شده و شهر گنجه مرکز آن است و بخش کوهستانی آن با عنوان رسمی «استان خودمختار قره باغ کوهستانی»  شناخته میشود. بخش کوهستانی تقریباً 5/12 درصد کل سرزمین قره باغ را در برگرفته است. مساحت این منطقه 4388 کیلومترمربع، در ازای آن از جنوب به شمال 120 کیلومتر و پهنایش از خاور به باختر بین 35 تا 60 کیلومتر است. منطقه قره باغ از 5 ناحیه شامل عسکران، مارتونی، دیزاق، شوشا و آغدره و همچنین دو شهر به نامهای خانکندی (استپاناکرت) و شوشا، 5 شهرک، یک قصبه و 220 روستا تشکیل شده است (زارع شاهمرسی، 1387: 2-1). نام منطقه قره باغ که ارامنه از آن با عنوان «آرتساخ»  یاد می کنند، بیش از آنکه یادآور طبیعت زیبا و ویژگی های تاریخی و فرهنگی آن باشد، عمدتاً تداعی کننده یکی از پایدارترین مناقشات قومی است. مرزبندی های تحمیلی و ناهمخوان با واقعیات تاریخی و اجتماعی دوران شوروی موجب شد پایه های بسیاری از مناقشات قومی و سرزمینی نظیر آبخازیا، اوستیای جنوبی، آجاریا، قره باغ و نظایر آن در فضای منطقه قفقاز شکل گیرد که تنها ارمغان آن افزایش تنش و بی ثباتی برای ملتها و دولتهای منطقه بود.
طی دو دهه گذشته، نحوه مواجه با بحران قره باغ مهمترین چالش مدیریتی در عرصه سیاست خارجی ارمنستان است. این بحران که در انتهای دهه 1980 میلادی، سطحی محدود و محلی را تجربه می نمود، با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال دو کشور ارمنستان و آذربایجان، ابعادی فراتر از مرزهای منطقه قره باغ به خود گرفت و عملاً به رویارویی نظامی و سیاسی باکو- ایروان انجامید. هرچند، منطقه قره باغ با برگزاری رفراندوم استقلال و برگزاری انتخابات متعدد کوشید ماهیتی مستقل از خود در روند تحولات نشان دهد، اما حمایت مستقیم سیاسی، اقتصادی و نظامی دولت ارمنستان از رهبران این منطقه موجب شده است این کشور عملاً به عنوان یکی از طرفین اصلی مذاکرات صلح طی دو دهه گذشته مطرح شود.
اکنون بیش از دو دهه از پایان جنگ قره باغ و اعلام آتش در منطقه میگذرد؛ اما علیرغم تمامی کوشش های میانجی گرایانه همچنان وضعیت «نه جنگ، نه صلح» بر منطقه قره باغ حاکم است و همین امر دورنمای دستیابی به صلح و ثبات پایدار در این منطقه را با دشواری رو به رو ساخته است. در روند مذاکرات صلح قره باغ، دولت های آذربایجان و ارمنستان به همراه سه کشور فرانسه، روسیه و آمریکا (به عنوان روسای گروه مینسک) همواره نقش اصلی و تعیین کنندهای را ایفا نموده اند؛ هر چند این مذاکرات طولانی و فرسایشی به نتیجه مشخص و ملموسی دست نیافته است.
در این بین، شناسایی و تبیین دیدگاههای طرفین اصلی بحران قره باغ می تواند به تعریف دقیق رویکردها با هدف دستیابی به صلح و امنیت پایدار در منطقه کمک شایانی نماید. به همین دلیل است که سازمان امنیت و همکاری اروپا که گروه مینسک به عنوان زیر مجموعه آن مدیریت فرایند صلح قره باغ را بر عهده دارد، از چند سال قبل اقدام به مصاحبه و رایزنی با احزاب، گروههای سیاسی و انجمنهای مردمی تأثیرگذار در آذربایجان، ارمنستان و منطقه قره باغ نموده است، تا فراتر از سطح دیپلماسی رسمی و دولتی با دیدگاههای مختلف و مؤثر در بطن جامعه آذری و ارمنی نیز آشنایی حاصل شود.
با عنایت به این که جمهوری اسلامی ایران از ابتدای آغاز بحران قره باغ همواره به عنوان یک بازیگر فعال و تأثیرگذار در روند مدیریت این بحران بوده و نیز با توجه به غفلتی که در محافل دانشگاهی، تحقیقاتی و اجرایی کشورمان در رابطه با مطالعه دیدگاههای درونی جامعه آذربایجان، ارمنستان و قره باغ صورت پذیرفته است، این پژوهش درصدد است با مطالعه دیدگاهها و رویکردهای مختلف یکی از طرفین اصلی این بحران یعنی جمهوری ارمنستان، گام کوچکی را در راستای برطرف نمودن این خلاء مطالعاتی بردارد. بدین منظور، در این پژوهش با استفاده از روش تحقیق توصیفی- تحلیلی، دیدگاهها و مواضع احزاب سیاسی اصلی جامعه ارمنستان و جامعه دیاسپورای ارمنی در قبال بحران قره باغ مورد شناسایی و تبیین قرار می گیرد، تا شناخت دقیقتر و واقع بینانه تری از دیدگاهها و رویکردهای یکی از طرفین اصلی بحران قره باغ حاصل شود. اما پرسش اینجا است که آیا در بطن جامعه ارمنستان اعم از احزاب سیاسی، دیاسپورای ارمنی و دولت ارمنستان، دیدگاهها و مواضع یکسانی در قبال بحران قره باغ وجود دارد؟ آیا به دلیل پیوند نزدیکی که مسئله قره باغ با هویت ملی ارامنه دارد، می توان دیدگاههای متکثر و متفاوتی را در بطن جامعه ارمنی متصور بود؟ اگر اینگونه است، دیدگاههای کدام طیف سیاسی و اجتماعی به حل و فصل مسالمت آمیز بحران قره باغ نزدیکتر است؟

متن کامل مقاله در ادامه مطالب