آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

تثبیت های کلی

الف- بهار عربی که در سال 2010 در تونس شروع شد از نظر ترکیه مثبت ارزیابی شد. ترکیه در مورد این تحولات اعلام کرد که برای توسعه و گسترش صلح و سازش در منطقه و دادن پاسخ مثبت به درخواستهای قانونی از برقراری روابط با کشورهای دمکراتیک حمایت نموده و تاکید داشت که باید برای گسترش دمکراسی در سایر کشورها نیز از آنها حمایت مالی و فنی نمود. 
ب- در حال حاضر از روند بهار عربی مورد نظر ترکیه 5 سال می گذرد باید بررسی کرد که به غیر از تونس و بعضی کشورهای عربی دیگر آیا این بهار عربی توانسته ثبات و آسایش را در منطقه برقرار نماید؟  
باید گفت که سیاست به صفر رساندن مسائل و مشکلات خود با کشورهای همسایه که ترکیه آن را در مورد تجارت مطرح نموده بود، در حال حاضر به پایان رسیده است. مرزهای جنوبی ترکیه یعنی مرزهای ترکیه با سوریه به دلیل جنگ و درگیریهای صورت گرفته در حال حاضر با مشکل روبرو شده و در حال تجزیه به چندین بخش بوده که این برای ترکیه گران تمام خواهد شد. باید گفت که در صورت فروپاشی حکومت فعلی سوریه این وضعیت  ترکیه را با خطر بزرگی روبرو خواهد کرد. علاوه بر این باید گفت که کردهای سوریه موجود در مرز سوریه با ترکیه خواهان ایجاد کانتون/ منطقه فدرالیزم بوده و در حال شکل دهی این سیستم در مرز سوریه با ترکیه هستند که این می تواند برای ترکیه که 20 میلیون کرد در کشور خود دارد گران تمام شود.

داعش:

عراق و سوریه که از دولتهای کلیدی منطقه به شمار می روند با دخالت مستقیم و غیر مستقیم و همچنین تشویق قدرتهای خارجی تبدیل به میدان جنگ سیاسی، قومی، مذهبی و نظامی شده اند. لذا داعش در سال 2013 با استفاده این وضعیت از تشکیلات تروریستی القاعده در سوریه  جدا و برای خود تشکیلات مجزای را به وجود آورده بود. این تشکیلات در تشکیلات داعش در منطقه سنی نشین عراق حمایت بسیاری را برای خود کسب نمود. می توان گفت که با اشغال آمریکا توسط عراق تسویه نیروهای حزب بعث از عراق هر چه زودتر شروع شده و حتی کار به جایی رسید که اکثریت حقوق نظامیان حزب بعث از سوی دولت عراق قطع شد. این موضوع را می توان به عنوان یکی از دلایل ایجاد بحران در مناطق سنی نشین عراق مورد ارزیابی قرار داد.
در حالی که داعش در اوائل تاسیس خود هزار نفر نیرو در عراق و منطقه داشت ولی در حال حاضر تعداد نیروهای که از سراسر جهان به این تشکیلات تروریستی پیوسته اند به دهها هزار نفر رسیده است . همانطوریکه مطبوعات غرب گفته اند در حال حاضر از کشورهای اروپایی هزاران نیروی تروریستی به این تشکیلات پیوسته اند. بعد از اشغال موصل توسط داعش، حرکت و گسترش نیروهای داعش به سوی بغداد و مناطق کردی عراق و با به کنترل در آوردن مناطق نفت خیز عراق واکنشهای جامعه جهانی علیه داعش شروع شد. که در نتیجه این نیروهای ائتلاف ضد داعش  (متشکل از آمریکا، انگلیس، فرانسه، هلند، دانمارک، استرالیا، عربستان سعودی، امارات، اردن، قطر، بحرین ) علیه داعش عملیاتهای هوایی خود را در سوریه و عراق شروع کردند.
در حال حاضر داعش در عراق و سوریه حدودا 250000 کیلومتر از جغرافیای  این دو کشور را در اختیار دارد که در این مناطق 12-10 میلیون نفر جمعیت زندگی می کنند. مساحت سرزمینی سوریه 186000 کیلومتر مربع و مساحت سرزمینی عراق 438000 کیلومتر مربع میباشد که اگر مناطق تحت کنترلی داعش را در عراق و سوریه با این مساحتهای سرزمینی کشورهای سوریه و عراق مورد بررسی قرار دهیم به نتایج بسیار خوبی خواهیم رسید. در حال حاضر داعش در مناطق تحت کنترلی خود مثل یک دولت عمل می کند. داعش به مردم فقیر کمک های مالی و غذایی نموده و در این مناطق شریعت اسلامی مورد نظر خود را اجرا می کند. افسران و گاردهای صدام حسین وارد تشکیلات داعش شده و در شورای عالی نظامی داعش عضویت دارند. از طریق بسیاری از کشورهای همسایه سوریه و عراق، در راس آنها ترکیه جوانان سنی بسیاری به صفوف داعش پیوسته اند. در این مورد ادعاهای بی پایه و اساس ترکیه هم در مطبوعات ترکیه و هم در مطبوعات جهان و بین الملل کاملا آشکار شد.
داعش همچنین از چاههای نفتی تحت کنترل خود در عراق و سوریه ( که حدودا 10 چاه نفتی را شامل میشود ) از طریق فروش قاچاق نفت به بعضی از کشورها همچون ترکیه و کشورهای عربی در آمدهای خوبی را برای خود کسب می کند. داعش بعضی از درآمدهای نفتی خود را صرف هزینه مطبوعات علیه شیعیان می کند. خبرهایی نیز بدست آمده که داعش در اثنای اشغال موصل نزدیک  2 میلیارد دلار از پول بانک مرکزی این شهر را به سرقت برده است. به دنبال موفقیتهای داعش شاخه های این گروهک تروریستی توانست در کشورهای مثل مصر و لیبی نیز علیه دولتهای این کشور دست به عملیات نظامی بزند. همپنین اقدامات افراط گرایانه داعش با نام اسلام باعث شد تا اقدامات این گروهک تروریستی از سوی بعضی از عالمان سنی مورد انتقاد قرار گیرد.
گسترش سیاستهای داعش در منطقه باعث شد تا کردها ( پ ک ک / پیشمرگه ها / PYD ) نیز با هم دیگر متحد شوند. بعد از اشغال موصل، داعش کردها و کرکوک را نیز تهدید نمود. حتی برای این مناطق امیرانی را نیز تعیین نمود. تهدیدات اینها باعث شد تا سریعا نیروهای عراق به فرماندهی شخص مالکی وارد این مناطق شوند. یکی از اهداف این سیاست داعش که آمریکا از آن حمایت می کرد نزدیک شدن به مرزهای ایران بود. آمریکا در پشت پرده نیز از ایران می خواست که به ائتلاف ضد داعش بپیوندد ولی ایران از این درخواست آمریکا خود داری نموده و شخصا وارد جنگ با داعش در عراق شد.
نیروهای ائتلاف علیه داعش در این اثنا تنها عملیاتهای محدودی را علیه این تشکیلات در عراق و سوریه دادند. در حال حاضر تنها نیروهای که علیه داعش در جنگ زمینی شرکت نموده اند نیروهای پیشمرگه های عراق و ارتش ملی عراق می باشند. مطبوعات فاش نمودند که آمریکا در اثنای شروع عملیات داعش در عراق هزاران مشاور نظامی و تجهیزان نظامی به عراق اعزام نمودند. امریکا و نیروهای ائتلاف ضد داعش در حال حاضر به غیر از عملیات هوایی کمکهای انسانی و تجهیزان نظامی نیز به کردها و نیروهای عراق می کنند که بعضی از این تجهیزات بعضا بدست نیروهای داعش می افتند. که در این مورد در حال حاضر تحلیلهای بسیاری در حال مطرح شدن هستند. با توجه به اوضاع کنونی در حال حاضر نمی توان مسئله داعش را بزودی حل و فصل نمود. قبل از همه باید کمکهای مالی، تجهیزاتی و جذبیهای داعش را که توسط سایر کشورها صورت می گیرد را متوقف نمود.
به اسارت در آوردن کارکنان سرکنسولگری ترکیه در موصل توسط داعش یکی از مهمترین و جدی ترین مسائل امنیتی از نظر ترکیه در آن زمان بود. در حال حاضر بخش بزرگی از مرزهای ترکیه در سمت جنوب در اختیار داعش می باشد. از سوی دیگر در آن زمان ترکیه به ورود نیروهای پیشمرگه از ترکیه به شهر کوبانی اجازه ورود را نیز داد. حتی نیروهای نظامی ترکیه نیز نیروهای پیشمرگه را در اربیل و سلیمانیه آموزش می دهند. با افزایش فعالیتهای داعش در منطقه مسائل جدی بین بعضی از کشورهای قدرتمند جهان همچون آمریکا با ترکیه به وجود آمد. ترکیه نیز مجبور شد به بعضی از درخواستهای جامعه بین الملل علیه داعش تن در دهد. شرایط به گونه ای است که در حال حاضر نمی توان گفت ترکیه بتواند علیه داعش در منطقه دست به عملیات نظامی بزند.

سوریه:

نزدیک به 4 سال است که ترکیه اعلام میکند که باید در سوریه روند دمکراتیکی هر چه زودتر شروع شود. همچنین در مورد تغییر رژیم در سوریه اقدامات جنگ طلبانه ای را در پیش گرفته است. از نظر ترکیه یکی از دلایل اصلی نا امنی و بی ثباتی در منطقه به اقتدار بشار اسد در حکومت سوریه باز می گردد. ترکیه تاکید می کند که برای پایان دادن به همه این بی ثباتی باید هرچه زودتر بشار اسد حکومت سوریه را ترک نماید. ترکیه از ابتدای بحران سوریه تا به امروز تاکید میکند که رژیم بشار اسد که 45 سال است در سوریه حکومت نموده و در حکومت آن همه گروههای قومی و نژادی مشارکت دارند هر چه زودتر از هم فرو به پاشد. ترکیه نه تنها با این سیاستهای خود در مورد سوریه با ایران و عراق به مشکل برخورد نموده حتی با کشورهای همچون روسیه و چین و بعضا نیز با آمریکا و بعضی کشورهای اروپایی نیز اختلافات جدی داشته است. روسیه در این اواخر با بایکوت نمودن جلسه مخالفان و موافقان سوریه در استانبول بعضی از سران مخالف بشار و نمایندگاه حکومت سوریه را به مسکو دعوت و با اینها نیز جلسه ای را برگزار نمود. حتی علیرغم نتیجه نگرفتن از این تماسها روسیه باز به این تلاشهای خود ادامه می دهد. حتی اوباما رئیس جمهور آمریکا در این اواخر در رابطه با سرنگونی بشار اسد از راس حکومت سوریه نیز بیاناتی را بر زبان نیاورده و تنها به مبارزه با داعش در خاک سوریه تاکید کرده است. خود جامعه جهانی نیز در حال حاضر به این نتیجه رسیده است که رفتن اسد از راس حکومت سوریه به نفع داعش خواهد بود. پس باید گفت که باتوجه به این وضعیت بحث ماندن بشار بر راس حکومت سوریه یک چیز واقعی بوده و مطرح کردن رفتن بشار از حکومت سوریه یک سخن اشتباه می باشد.  این وضعیت باعث شده تا سیاست فعلی ترکیه علیه بشار اسد جواب ندهد و این باعث ناراحتی و نگرانی ترکیه نیز شده است. در هر حال  وتوهای روسیه و چین به قطعنامه های شورای امنیت باعث شده تا بحث مداخله نظامی بین المللی در سوریه خنثی شود. از سوی دیگر جبهه مورد حمایت ترکیه و آمریکا علیه بشار اسد نیز به چندین بخش تقسیم شده اند که این نیز باعث بی اثر شدن فشار مخالفان سوریه علیه بشار اسد نیز شده است. در پایان نیز می توان گفت که کمکهای سازمان جاسوسی سیا به مخالفان سوریه در حال حاضر نیز افزایش پیدا نموده است.
با توجه به وضعیت فعلی می توان گفت که حکومت بشار اسد به غیر از راکا و دیروزور کنترل تمام شهرها را در اختیار خود گرفته و مناطق  بخشهای مناطق شمالی سوریه نیز در اختیار مخالفان سوریه بوده و کنترل مناطق راکا و دیروزور نیز در اختیار داعش می باشد. نیروهای PYD نیز کنترل 3 منطقه کردی را در شمال سوریه در دست دارند. این وضعیت باعث شده تا مخالفان حکومت سوریه در وهم و نگرانی به سر برند. در حال حاضر نیروهای حزب الله و ایران نیز در کنار نیروهای نظامی سوریه علیه مخالفان در حال جنگ هستند.
درگیریهای صورت گرفته در سوریه باعث کشته شدن 200000 نفر و کوچ  12 میلیون از مردمان سوریه به  کشورهای همسایه سوریه شده است. ترکیه از یک طرف از اوضاع بوجود آمده در سوریه ابراز نگرانی می کند از سوی دیگر نیز به حمایتهای خود از مخالفان سوری نیز ادامه می دهد. در حال حاضر در کشور ترکیه بیش از یک میلیون نفر پناه جوی سوریه حضور دارند. در حال حاضر هزینه تمام شده این پناه جویان بر ای ترکیه از 5 میلیارد دلار فراتر رفته است. بعضی از زمانها نیز این پناه جویان برای ترکیه مسائل و مشکلات امنیتی، اجتماعی و اقتصادی نیز به وجود می آورند.
ترکیه برای اینکه با موشکهای احتمالی پرتاپ شده از سوریه مقابله نماید، سیستمهای دفاع موشکی پاتریوت متعلق به ناتو را در شهرهای نزدیک سوریه مستقر نموده است.

عراق:

تمام بخش های کشور عراق برای ترکیه از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. حفظ تمامیت ارضی عراق و ایجاد حکومت مشترک در عراق از جمله سیاستهای ترکیه در مورد عراق به شمار می رود. در روزهای اخیر به دلایل مختلف ما بین حکومت مرکزی عراق و ترکیه اخلافات جدی بوجود آمد که ترکیه بصورت واضح اعلام کرد که با نخست وزیری مالکی بشدت مخالف بوده و باید حیدر العبادی نخست وزیر عراق شود. در آن روزهای که مالکی نخست وزیر عراق بود ترکیه خواهان استعفای وی از سیستم نخست وزیری عراق بود. همانگونکه می دانید با تشکیل حکومت جدید در عراق ابتدا نخست وزیران دو کشور و بعد از آن نیز هیئتهای کاری و اقتصادی با همدیگر دیدار و ملاقات نمودند. 5 سال بود که حکومت مالکی و اردوغان با همدیگر اختلاف جدی داشتند.
همکاری های ترکیه با حکومت محلی کردستان عراق باعث شد تا اختلافات ترکیه با حکومت مرکزی عراق در زمان مالکی بسیار گسترده شود. اختلافات مالکی با ترکیه مربوط به قراردادهای نفتی بود که ترکیه با حکومت اقلیم کردستان امضا نموده بود ولی بعد از به روی کار آمدن حیدر العبادی در عراق وی در مورد این موضوعات هیچ گونه دخالتی تا به حال ننموده است. در اواخر نیز در اثنای حمله داعش به کوبانی حکومت اقلیم نیز هم پیشمرگه های سوری را آموزش داده و هم کمکهای تسلیحاتی را از طریق اراضی ترکیه به نیروهای پیشمرگه های سوریه فرستاد.

ایران:

روابط ترکیه با ایران در هر زمان با تفاوتهای همراه بوده است. علیرغم وجود اختلافات در نوع حکومت و منافع  مختلف، بعد از به روی کار آمدن حکومت حزب عدالت و توسعه در روابط دو کشور یک نوع ثبات برقرار شد. ترکیه خصوصا به دلایل برنامه هسته ای ایران که زیر فشارهای شدید بین المللی قرار داشت، از ایران حمایتهای بسیار گسترده ای نمود . علاوه بر این سیاستهای هر دو کشور در مورد عراق و سوریه کاملا ضد هم می باشند. خصوصا حکومت تهران به استقرار موشکهای پاتریوت ناتو در مرزهای جنوبی ترکیه با سوریه واکنش شدید الحنی را به ترکیه نشان داد.
با به روی کار آمدن حسن روحانی تا حدودی اختلافات میان دو کشور کاهش یافت. ولی باز هر دو کشور در بعضی موضوعات بین المللی اختلافات جدی با هم دارند. علیرغم اینکه حجم تجاری دو کشور تا سال 2012، 22میلیارد دلار بود ولی با توجه به تحریم های صورت گرفته از سوی شورای امنیت سازمان ملل حجم تجاری 2 کشور در سال 2014 به 11 ملیارد دلار رسید. انتظار می رود که با حل اختلافات هسته ای میان ایران و 1+5 حجم تجاری میان 2 کشور در سال 2015 به 30 میلیارد دلار برسد.

مصر:

مصر هر زمان از سوی کشورهای عربی به عنوان یک کشور رهبر مورد قبول واقع شده است. به غیر از دوره ناصر روابط ترکیه با مصر روند مثبتی داشته است. اخیرا نیز روابط تجاری دو کشور از هر جهت گسترش چشمگیری داشته است. سرمایگذاری ترکیه در مصر از 2میلیارد دلار فراتر رفته است.
ترکیه از ابتدای شروع روند دمکراتیک در مصر حمایت نموده بود. ترکیه از سرنگونی رژیم حسنی مبارک در مصر حمایت نموده و از کودتای نظامی علیه محمد مرسی رئیس جمهور مصر نیز انتقاد نمود. در انتخابات اخیر که محمد مرسی در زندان بوده و همه سران اخوان المسلمین دستگیر و به زندان انداخته شده بودند، ژنرال السیسی توانست با حمایت حامیان حکومت خود 97 درصد آرا را به خود اختصاص دهد. عبدالله گول رئیس جمهور وقت ترکیه نیز پیام تبریک پیروزی را به السیسی ارسال نمود.
پیروزی السیسی در مصر باعث شد نه تنها کشورهای آمریکا و اتحادیه اروپا بلکه کشورهای اتحادیه عرب و عربستان سعودی اعلان حمایت از السیسی نموده و خواهان گسترش روابط با حکومت جدید مصر شدند . حکومت جدید مصر خواهان اجرای سیاست تمکین با اسرائیل نیز شد.
در حال حاضر با وساطت عربستان سعودی و بعضی کشورهای عربی و اروپایی روابط مصر و ترکیه بار دیگر در حال توسعه یافتن است.

اسرائیل:

روابط ترکیه با اسرائیل در زمینه های سیاسی، نظامی، اقتصادی و تجاری از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. روابط 2 کشور در بعضی از زمانها هم گسترش یافته و هم با محدودیتهای همراه بوده است. در حال حاضر بر اساس بحرانهای به وجود آمده کشورهای عربی نیز مثل گذشته نسبت به مسئله اسرائیل- فلسطین حساسیت از خود نشان نمی دهند. نخست وزیر وقت ترکیه یعنی اردوغان در مورد مسئله غزه در اثنای سخنرانی با رئیس جمهور اسرائیل مشاجره لفظی پیدا نموده و جلسه داووس را ترک نمود. بالاخره اسرائیل به کشتی مرمره آبی کمکهای بشر دوستانه ترکیه به غزه حمله نموده و تعدادی از افراد داخل این کشتی را کشت، از این تاریخ به بعد نیز روابط 2 کشور با بحران روبرو شد. ترکیه در حادثه کشتی مرمره آبی برای حل مسئله 3 درخواست را از اسرائیل نمود که عبارتند از: 1. عذرخواهی رسمی از ترکیه کند 2. به خانوادهای حادثه دیدگان غرامت پرداخت نماید 3. محاصره غزه را لغو نماید. یک چیز هم نباید از یاد برود که ترکیه در مورد تشکیلات حماس با کشورهای عربی و اسرائیل مشکلات جدی دارد.
در اثنای سفر اوباما به اسرائیل وی با صحبت با نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل تلفن نخست وزیر اردوغان را گرفته و نتایناهو را وادار نموده که در مورد مسئله کشتی مرمره آبی از ترکیه عذرخواهی نماید. بعد از عذرخواهی ملاقات هیئت های هر دو کشور در مورد پرداخت غرامت نیز شروع شد. این روند باعث شد تا اهمیت ترکیه در طرح صلح خاورمیانه بالا رود.

نتیجه:

الف ) بعد از تاسیس جمهوریت در ترکیه، این کشور در هر حال خواهان ایجاد روابط دوستانه صمیمی با همسایگان خود بوده است. در سالهای اخیر ترکیه با عدم دخالت در امورات داخلی کشورها بعنوان یکی از کشورهای مهم و قابل احترام در منطقه بود.
ب ) نتیجه ندادن دخالتهای ترکیه در سوریه مبنی بر سرنگونی بشار اسد از راس حکومت سوریه باعث شد تا ترکیه در بعضی موضوعات منطقه ای و بین المللی تنها بماند. در این مورد می توان به روابط ترکیه با مصر اشاره نمود. مخالفتهای ترکیه با اسرائیل و حمایتهای ضمنی ترکیه از حماس آن هم با حرف نتوانست جایگاه مهمی را در بین کشورهای عربی برای آن ایجاد نماید. حمایتهای ترکیه از مسلمانان جهان باعث نگرانی کشورهای عربی و در راس آنان عربستان سعودی را به همراه داشته است. ترکیه نتوانست در مسئله فلسطین کشورهای عربی را به دنبال خود بکشاند.
ج ) با توجه به این شرایط ترکیه نمی تواند به تنهایی در منطقه حرکت نماید و به نتیجه ای برسد. آن وقت تاثیرات ترکیه در منطقه کاهش خواهد یافت. با این اعتبار که ترکیه برای انجام اقدامات و یا به وجود آوردن تغییرات در منطقه نیاز به همکاری و هماهنگی با سایر کشورهای منطقه را دارد.
د) این کاملا واضح است که ترکیه بعنوان یک کشور ژئوپلتیک لائیک ، دارا بودن ساختارهای دمکراتیکی و داشتن روابط با غرب، عضویت در ناتو و شرکت در جلسات اتحادیه عرب و عضویت در پیمانهای اتحادیه اروپا و  اگیت دارای وزنه های سنگینی در منطقه و خاورمیانه می باشد ولی ترکیه در حال حاضر در منطقه دست به سیاستهای زده که بر هویت و حاکمیت قدرتمند خود سایه انداخته و شک و شبهه های بسیاری را در منطقه به وجود آورده است. چنین وضعیتی می تواند ترکیه را در مجامع بین المللی و منطقه تنها بگذارد.

منبع : www.bilgesam.org