آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

آران نیوز- در زمان اتحاد جماهیر شوروی سابق، میان ایران و جمهوری آذربایجان روابط اقتصادی مستقیم وجود نداشت و شرایط لازم برای تعامل و همکاری های دو کشور در حوزه های مختلف اقتصادی از جمله در بخش انرژی پس از فروپاشی شوروی فراهم شد. جمهوری آذربایجان در بدو استقلال خود با مناقشه تحمیلی قره باغ روبرو شد و این مناقشه مشکلات فراوانی در همه حوزه ها برای این کشور ایجاد کرد. ایران در چنین شرایط سختی کمک های خود برای حل مشکلات اقتصادی آذربایجان و بخصوص آوارگان جنگی که بر اثر مناقشه قره باغ از خانه و کاشانه خود رانده شده بودند، هرگز دریغ نکرد.
این مناقشه همچنین مشکلی جهت برقراری ارتباط میان مناطق مختلف جمهوری آذربایجان ایجاد کرده بود و در چنین شرایطی حیدر علی اف رییس جمهوری سابق آذربایجان برای حل مشکلات انرژی جمهوری خودمختار نخجوان در سال 1992 میلادی به ایران سفر کرد.
در این سفر مسئله سوآپ گاز طبیعی جمهوری آذربایجان از طریق ایران به جمهوری خودمختار نخجوان مورد بررسی قرار گرفت و در این ارتباط تفاهمنامه ساخت خط لوله خوی- جلفا برای تامین نخجوان با گاز طبیعی مورد نیاز امضا شده بود که این تفاهمنامه را می توان اولین سند امضا شده میان ایران و جمهوری آذربایجان در بخش انرژی عنوان کرد.
ولی انتقال سوآپ گاز آذربایجان از طریق جمهوری اسلامی ایران به نخجوان پس 13 سال فاصله و در پی قرارداد 5 ماه اوت سال 2004 میلادی میان شرکت آذری گاز جمهوری آذربایجان و شرکت ملی صادرات گاز ایران تحقق یافت.
بر اساس این قراداد 25 ساله مقرر شد روزانه حدود یک میلیون متر مکعب گاز طبیعی آذربایجان از مسیر ایران به جمهوری نخجوان تحویل داده شود .
سواپ گاز جمهوری آذربایجان از طریق ایران به نخجوان 20 دسامبر سال 2005 میلادی طی مراسمی با حضور روسای جمهوری آذربایجان و ایران آغاز شد.
الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان انتقال گاز طبیعی از طریق ایران به نخجوان را اقدامی مهم خوانده و گفت: این گامی نهایی نبوده و دو کشور در آینده نیز طرح های مشترک بزرگ را اجرا خواهند کرد.
گفتنی است در جریان این مراسم توافقنامه همکاری میان آذربایجان و ایران در بخش انرژی نیز امضا شده بود.
مذاکرات میان ایران و جمهوری آذربایجان در راستای همکاری در بخش انرژی و بخصوص در زمینه گسترش مبادلات گازی در سالهای بعدی نیز ادامه داشته و دو کشور در زمستان سال 1389 یک تفاهمنامه جدید گازی با هدف افزایش واردات گاز طبیعی ایران از جمهوری آذربایجان تا سقف 2 میلیون متر مکعب در روز امضا کردند که تاکنون این تفاهم نامه اجرایی و عملیاتی و تبدیل به قرارداد رسمی بین دو کشور نشده است.
گفتنی است، پس استقلال ملی جمهوری آذربایجان، این جمهوری نفت خیز تازه استقلال یافته از شوروی سابق، توجه کشورهای غربی و اغلب شرکتهای نفتی معروف جهان را به خود جلب کرده بود.
در ماه سپتامبر سال 1994 میلادی اولین قرارداد نفتی جمهوری آذربایجان موسوم به قرارداد قرن با کنسرسیوم شرکت های نفتی غربی برای توسعه میادین نفتی آذری- چراغ و گونشلی واقع در دریای خزر به امضا رسید.
جمهوری اسلامی ایران بر اثر مخالفت آمریکا که نقش مهم در تاسیس این کنسرسیوم داشت، نتوانست در اجرای این طرح انرژی بزرگ مشارکت کند.
ولی دومین طرح انرژی بزرگ جمهوری آذربایجان مربوط به توسعه بزرگترین میدان گازی شاه دنیز با حضور جمهوری اسلامی ایران اجرا شد.
شرکت ملی نفت ایران در کنسرسیوم توسعه این میدان گازی واقع در 75 کیلومتری جنوب شرق باکو در دریای خزر 10 درصد سهم را به خود اختصاص داد.
برخی کارشناسان اقتصادی جمهوری آذربایجان تحریم های اعمالی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران را مانعی اصلی در راه توسعه مطلوب روابط و همکاری دو کشور در حوزه های مختلف اقتصادی از جمله در صنعت نفت و گاز عنوان کردند. در این ارتباط توافق اخیر وین درباره برنامه هسته ای ایران مورد استقبال جمهوری آذربایجان قرار گرفت.
گفتنی است، جمهوری آذربایجان همواره در رابطه با برنامه هسته جمهوری اسلامی ایران موضع حمایتی از کشور همسایه خود جهت دست یابی به برنامه صلح آمیز هسته ای دنبال کرده و الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان این موضع باکو را بارها در سطوح بین المللی مختلف بیان کرده و تصاحب به برنامه هسته ای صلح آمیز را حقوق حقه ایران خوانده بود.
جمهوری آذربایجان از اولین کشورهای همسایه بود که بلافاصله پس از حصول این توافق هیات اقتصادی خود به سرپرستی شاهین مصطفی اف وزیر اقتصاد و صنعت این کشور برای بررسی چشم انداز توسعه روابط اقتصادی دو کشور از جمله در بخش انرژی در دوره پسا تحریم، به تهران اعزام کرد.
البته چهار دیدار حسن روحانی و الهام علی اف روسای جمهوری ایران و جمهوری آذربایجان ظرف دو سال اخیر از جمله سفرهای متقابل سران دو کشور و اسناد همکاری های دوجانبه امضا شده در جریان این سفرها نیز تحرک به گسترش تعامل فیمابین بخشید.
در این میان یکی از موضوعات عمده محافل اقتصادی و رسانه های جمهوری آذربایجان پس از توافق ایران با کشورهای غربی، مربوط به چشم انداز انتقال گاز طبیعی ایران از طریق خطوط لوله گازی در دست اجرای ترانس آنادولی (تاناپ) و ترانس آدریاتیک (تاپ) با مشارکت فعال جمهوری آذربایجان می باشد.
طرحهای انتقال گاز تاناپ و تاپ شامل اانتقال گاز طبیعی فاز دوم توسعه میدان گازی شاه دنیز جمهوری آذربایجان از طریق خاک این کشور، گرجستان و ترکیه به بازارهای اروپا می باشد.
مقامات مربوطه ایران و جمهوری آذربایجان در بیانیه های اخیر اعلام کردند، موضوع انتقال گاز طبیعی ایران از طریق خطوط لوله مذکور در دست بررسی می باشد.
چشم انداز همکاری ایران و جمهوری آذربایجان در صنعت نفت و گاز یکی از موضوعات مورد مذاکره در سفر اوایل ماه اوت گذشته هیات اقتصادی جمهوری آذربایجان به سرپرستی شاهن مصطفی اف وزیر اقتصاد و صنعت این کشور به ایران بود.
وزیر اقتصاد و صنعت جمهوری آذربایجان را در این سفر که به دعوت محمود واعظی وزیر ارتباطات و رئیس ایرانی کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی دو کشور صورت گرفت، مقامات شرکت دولتی نفت آذربایجان (سوکار)، شرکت تولید انرژی برق آذرانرژی، شرکت دولتی انرژی تجدید پذیر و جایگزین نیز همراهی می کردند.
یکی از نتایج مهم این سفر توافق ایران و آذربایجان برای سرمایه گذاری متقابل در بخش انرژی و تشکیل گروه کاری مشترک در این ارتباط بود.
در دیدار شاهن مصطفی اف با بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران درباره علاقمندی شرکت های نفتی ایران برای فعالیت در آذربایجان و نیز شرکتهای انرژی آذربایجان در ایران، مبادله گاز طبیعی، امکانات استفاده از مخاذن زیر زمینی نگهداری گاز طبیعی، همکاری ایران و جمهوری آذربایجان در راستای تولید مشترک تجهیزات و ماشین آلات نفت و گاز تبادل نظر شده است.
وزیر اقتصاد و صنعت جمهوری آذربایجان در این دیدار بار دیگر اعلام کرد، ایران می تواند بخشی از گاز طبیعی خود را با استفاده از زیر ساختهای موجود جمهوری آذربایجان به بازارهای اروپای انتقال کند.
گفتنی است در دو سال اخیر میان شرکت دولتی نفت اذربایجان (سوکار) و شرکت ملی نفت ایران در راستای گسترش همکاری در حوزه های مختلف از جمله در امور اکتشاف و توسعه میادین نفت و گاز در دریای خزر مذاکرات مرتب انجام می گیرد.
سفر سال گذشته هیئت شرکت دولتی تفت آذربایجان سوکار به سرپرستی خوشبخت یوسف زاده معاون اول این شرکت به ایران و امضای تفاهنامه همکاری با شرکت نفت خزر و نیز سفر اخیر هیات این شرکت به باکو نیز بیانگر عزم دو کشور برای توسعه همکاری در بخش انرژی می باشد.
یکی از جوانب روابط ایران و جمهوری آذربایجان در بخش انرژی شامل همکاری دو کشور در بخش انرژی برق می باشد.
با وجود تحریمهای اعمالی غرب علیه ایران، دو کشور در سالهای گذشته توانستند همکاری دو جانبه و منطقه ای را در این حوزه با موفقیت ادامه دهند.
در حال حاضر مبادله برق میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان از طریق چند خط انتقال برق از جمله خطوط ایمیشلی- پارس آباد، آستارا، آراز، جلفا انجام می گیرد و مجموع مبادله سالانه انرژی برق دو کشور نزدیک به 700 میلیون کیلو وات/ ساعت می باشد.
همچنین در جریان سفر دو ماه اخیر هوشنگ فلاحتیان معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی ایران به باکو هماهنگ سازی سیستم های انرژی برق ایران و جمهوری آذربایجان بررسی شده بود.
هماهنگ سازی سیستم های انرژی برق میان ایران و جمهوری آذربایجان همچنین شرایط مناسبی برای مبادله انرژی با کشورهای ثالث از جمله فدراسیون روسیه فراهم می کند.
گفتنی است در جریان سفر ماه آوریل سال 2014 میلادی الهام علی اف رییس جمهوری آذربایجان به ایران توافقنامه ساخت و بهره برداری از نیروگاه های برق آبی 'اردوباد' و 'مارزاد' امضا شده بود.
همچنین دو کشور همسایه در خصوص همکاری در حوزه انرژی تجدیدپذیر و جایگزین ابراز علاقه کرده و در این ارتباط اخیرا یک تفاهمنامه بین شرکت خدمات مهندسی مپنا ایران و مسوولان ذی ربط جمهوری آذربایجان درباره احداث مزرعه بادی در این کشور امضا شده است.
بر اساس این تفاهمنامه، این مزرعه بادی که در فاز اول 50 مگاوات خواهد بود تماما با توربین های 2.5 مگاواتی ساخت ایران تجهیز خواهد شد.
گفتنی است در جریان سفر حسن روحانی رییس جمهوری اسلامی ایران در ماه نوامبر سال 2014 میلادی به جمهوری آذربایجان توافقنامه همکاری میان وزارت نیرو ایران و موسسه دولتی انرژی جایگزین و تجدیدپذیر جمهوری آذربایجان امضا شده بود.
بدین ترتیب همه شرایط برای توسعه روابط و همکاری های ایران و جمهوری آذربایجان دو کشور همسایه در بخش انرژی فراهم است و همان طوری که خوشبخت یوسف زاده معاون اول شرکت دولتی نفت آذربایجان سوکار اخیرا در دیدار با هیات شرکت نفت خزر ایران در باکو اعلام کرد، همکاری در بخش انرژی به توسعه اقتصادی دو کشور کمک خواهد کرد.
خوشبخت یوسف زاده که یکی از پیشکسوتان صنعت نفت و گاز شوروی سابق و جمهوری آذربایجان به شمار می رود عقیده دارد، پس از فاصله طولانی فرصت برای گسترش همکاری دو کشور در بخش انرژی ایجاد شده و باید از این فرصت به نحو احسن استفاده شود.
با توجه به گسترش همکاری ناتو با جمهوری آذربایجان در حوزه امنیت انرژی طی دو ماه اخیر و تلاش کشورهای غربی و اعضای ناتو برای احداث کریدور انرژی منهای روسیه و ایران، جا دارد ایران برای بسط روابط خود با همسایگان شمالی از جمله آذربایجان از موقعیت ژئو اکو نومیک خود بهره مند شده و با استفاده از موقعیت خود به عنوان پل ارتباطی بین این کشور و خلیج فارس و جنوب آسیا ایفای نقش کند.

منبع: ایرنا