با توجه به اوضاع نامساعد اقتصاد جمهوري آذربايجان، دولتمردان این کشور، به کسب درآمد از محل تبديل شدن به يک مسير ترانزيتي دل خوش کرده اند که اين نيز بدون اتصال به ايران محقق نخواهد شد.
آران نیوز- پس از گذشت حدود پانزده سال از پیشنهاد ایران به جمهوری آذربایجان برای اتصال خطوط آهن دو کشوردر قالب دالان تزانزیتی شمال- جنوب، باکو اخير تمایل خود را به اجرای این طرح نشان داده است. در این راستا در جريان نشستي که اخیرا ميان اعضاي کميسيون اقتصادي مشترک ايران و جمهوري آذربايجان در آستارا برگزارشد، سندي ميان دو کشور امضاء شد. اگر چه درباره محتوای این سند اخبار منتشر شده توسط منابع جمهوری آذربایجان با اخبار منابع ایرانی متفاوت است اما آنچه مسلم است اینکه بر اساس مفاد این سند قرار شد طرف آذری، هشت کیلومتر راه آهن خود را تا نقطه صفر مرزی در آستارا ادامه دهد و طرف ایرانی نیز خط آهن قزوین- رشت را به آستارا ادامه دهد تا این خط ریلی در نهایت به پایانه مرزی متصل شود. الهام علي اف، رييس جمهوري آذربايجان نيز در نشست سران کشورهاي مشترک المنافع در قزاقستان در روز شانزدهم اکتبر تاکيد کرد باکو در زمينه طرح دالان ترانزيت شمال- جنوب، با روسيه و ايران و اتصال خطوط راه آهن فعالانه همکاري مي کند. الهام علي اف تاکيد کرد:« تصميمات مشخصي در خصوص اتصال خطوط آهن کشورهاي ما به يکديگر اتخاذ شده است». الهام علي اف در تبيين ارزش اين طرح افزود: «اين طرح درآمدهاي بزرگي ايجاد خواهد کرد.» رييس جمهوري آذربايجان با ترغيب ساير کشورهاي جامعه مشترک المنافع به حضور در اين طرح گفت: «همکاري در چارچوب اين طرح، به صورتهاي مختلفي از جمله سرمايه گذاري و نيز تامين محموله ها مي تواند صورت پذيرد. اگر براي سرمايه گذاري در اين طرح تمايلي وجود داشته باشد، از آن استقبال خواهيم کرد و در غير اين صورت، مي توانيم در زمينه جذب محموله ها به منظور به راه افتادن اين مسير طي دوسال آينده ، همکاري کنيم». [i] تاکيد الهام علي اف بر اتصال خط آهن جمهوري آذربايجان به خط آهن ايران پس از گذشت حدود پانزده سال از طفره رفتن باکو از همکاري در اين زمينه نشان مي دهد که نهايتا دولت جمهوري آذربايجان اتصال خط آهن اين کشور به ايران را براي خود ضروري تشخيص داده است. از نظر کارشناسان، علت اصلي اين تغيير رويکرد دولت جمهوري آذربايجان کاهش شديدي است که در سال جاري و سال آينده در درآمدهاي نفتي اين کشور به علت کاهش قيمت نفت خام در بازارهاي جهاني ايجاد شده است. بر اساس گزارش خبرگزاري هاي جمهوري آذربايجان، يک چهارم از درآمدهاي بودجه سال 2016 ميلادي جمهوري آذربايجان کاهش يافته است. چنين کاهشي در دوران رياست جمهوري الهام علي اف از سال 2003 ميلادي تاکنون بي سابقه است و کارشناسان اقتصادي در جمهوري آذربايجان سال آينده از نظر درآمدها، سالي بسيار دشوار براي جمهوري آذربايجان خواهد بود و اين وضعيت در سالهاي آتي نيز به احتمال زياد به علت تداوم کاهش قيمت نفت خام ادامه خواهد يافت. براساس گزارش خبرگزاري آپا، در لايحه بودجه اي که مجلس ملي جمهوري آذربايجان در حال بررسي آن جهت تصويب براي سال 2016 ميلادي است، دولت جمهوري آذربايجان قيمت هر بشکه نفت خام را طي چهار سال آتي 50 دلار آمريکا محاسبه کرده است. [ii]حال آنکه، در بودجه سال 2015جمهوری آذربایجان، پیش بینی شده بود که بر اساس نفت بشکه ای 90 دلار، درآمدهای نفتی این کشور به 19.4 میلیارد منات (18.5 میلیارد دلار) برسد. بر اساس تحليلي که خبرگزاري ترند جمهوري آذربايجان منتشر کرد در بودجه سال 2016 ميلادي اين کشور، درآمدهاي بودجه 9/4 ميليارد منات يعني بيش از 25 درصد نسبت با سال ماقبل با کاهش پيش بيني شده است. [iii]شرکت نفت دولتی جمهوری آذربایجان (سوکار) نيز در پاسخ به سوال خبرگزاري رويترز اعلام کرده است به دلیل نصف شدن میزان درآمدهایش در سایه افت شدید قیمت نفت، سال آینده پول کمتری به حساب دولت این کشور انتقال خواهد داد. رونق عبدالله اف، رييس شرکت دولتي نفت جمهوري آذربايجان (سوکار) گفت: «کاهش قیمت نفت بر وضعیت مالی ما تاثیر گذاشته است. درآمدهای ما 2 بار کاهش یافته است.» در حاليکه نفت و گاز، 95 درصد صادرات جمهوری آذربایجان و 75 درصد درآمدهای دولتی این کشور را تشکیل می دهد، چنين کاهشي مي تواند براي بودجه جمهوري آذربايجان فاجعه بار باشد. [iv]در سپتامبر سال گذشته، موسسه اعتبارسنجي موديز در نتيجه بررسي هاي خود از اقتصاد جمهوري آذربايجان اعلام کرده بود که کاهش درآمد نفت جمهوري آذربایجان مي تواند با تقویت تجارت با ایران جبران می‌شود. موسسه اعتبارسنجي موديزتاکيد کرده بود: توافق هسته‌ای ایران و به دنبال آن برداشته شدن تحریم‌های اقتصادی و مالی ایران، فرصت‌هایی برای تقویت مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری با ایران برای آذربایجان فراهم خواهد کرد.مودیز تاکيد کرده بود: «ایران که با جمعیت 78 میلیون نفری و دارا بودن رتبه 18 تولید ناخالص داخلی جهان در سال 2014، سومین اقتصاد بزرگ غرب آسیا و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع پس از روسیه و عربستان است؛ فرصت‌های چشمگیر تجاری و سرمایه‌گذاری به اقتصاد کوچک آذربایجان پیشنهاد خواهد کرد». [v]اما، نه توصيه هاي موسسه موديز و نه چشم اندازي که احتمال لغو تحريمهاي ايران براي اقتصاد جمهوري آذربايجان مي گشود، باکو را به تقويت همکاري هاي اقتصادي با ايران متقاعد نمي کرد. تا اينکه، باکو در سال جاري با واقعيت تلخ کاهش قيمت نفت و کاهش 25 درصد درآمدهاي نفتي اش مواجه شد. در کنار اين وضعيت دشوار، درآمد جمهوری آذربایجان از محل انتقال دستمزد بیش از یک و نیم میلیون نفر کارگران مهاجر این کشور در روسیه، به کمتر از نصف کاهش یافته و مشکلات اقتصادی جمهوری آذربایجان را دوچندان کرده است. براساس آمار بانک مرکزی روسیه از حواله های پول مهاجران جمهوری آذربایجان، در سالهای گذشته سالانه حدود دو میلیارد دلار از طریق بانکها به این کشور ارسال می شد. ارسال بانکی پول از روسیه به جمهوری آذربایجان در نیمه دوم سال جاری 1/43 درصد کاهش یافته است. علاوه بر ارسال پول از طریق حواله های بانکی، بسیاری از کارگران مهاجر نیز بخش مهمی از درآمد خود را به همراه خود به جمهوری آذربایجان منتقل می کنند که انتقال پول از این طریق نیز کاهش یافته است. علت اصلی کاهش درآمد ارزی جمهوری آذربایجان از محل انتقال پول مهاجران از روسیه، کاهش شدید ارزش روبل، واحد پول ملی روسیه در مقابل دلار طی یک سال گذشته می باشد. پایگاه اینترنتی ویرتوالاز در گزارشي در اين خصوص نوشته است با توجه به وابستگی اهالی شهرستانهای جمهوری آذربایجان به درآمدهای سرپرستان خانواده ها که به روسیه مهاجرت کرده اند، مشکلات اقتصادی و معیشتی ناشی از آن آغاز شده است. [vi]بنابه گفته رونق عبدالله اف، رييس شرکت دولتي نفت جمهوري آذربايجان، اين شرکت (سوکار) براي پيشبرد طرحهاي خود در نظر دارد وامی به مبلغ 1.8 میلیارد منات (1.7 میلیارد دلار ) دريافت کند که عمدتا صرف ساخت مرکز 16.5 میلیارد مناتی پالایش نفت، گاز و محصولات پتروشیمی این شرکت خواهد شد. سال گذشته، این شرکت تکمیل این مجتمع را که در خارج از باکو قرار دارد به دلیل نبود اعتبار کافی 4 سال به تعویق انداخت و به سال 2030 موکول کرد. [vii]بر اساس آمار موجود، حجم تجارت خارجي جمهوري آذربايجان طي ماه هاي ژانويه تا سپتامبر سال 2015 ، 36 درصد و حجم صادرات اين کشور 47 درصد کاهش يافته است. [viii]با توجه به اوضاع دشواري که اقتصاد جمهوري آذربايجان و بخصوص برنامه هاي باکو در بخش حفظ درآمدهاي اين کشور در سطح بالا با آن مواجه شده است، طراحان اقتصادي اين کشور طي سالهاي اخير به دنبال يافتن جايگزين هايي براي جبران کاهش درآمدهاي نفتي بوده اند و چندين گزينه در اين زمينه پيشنهاد شده است. افزايش درآمدهاي توريستي، کسب درآمد از محل ترانزيت کالا و تبديل جمهوري آذربايجان به يک مسير ترانزيتي مهم در منطقه هم در مسير شرق- غرب و هم در مسير شمال-جنوب و نيز کسب درآمد از طريق تبديل جمهوري آذربايجان به محل عبور خطوط لوله نفت و گاز و بخصوص احداث خط لوله گازي ترانس خزر و عبور آن از جمهوري آذربايجان، همچنين تلاش براي تبديل اين کشور به محلي براي برگزاري مسابقات بين المللي که سرمايه گذاري کلان باکو براي بازيهاي اروپايي 2015 و تدارک برگزاري مسابقات کشورهاي مسلمان در سال 2017 و نيز تدارک برگزاري مسابقه اتومبيلراني فرمول-1 در سال 2016 از جمله اين برنامه ها بوده است از جمله گزينه هاي پيش روي دولت باکو بوده است. اکثر گزينه هاي پيش روي باکو تاکنون صرفا هزينه بر بوده است و چشم انداز چندان روشني براي آنها ديده نشده است. در اين ميان، باکو بيشترين اميد را به کسب درآمد از محل تبديل شدن به يک مسير ترانزيتي بسته است که اين نيز بدون اتصال به ايران محقق نمي شود. به همين علت، بايد گفت که بطور خودکار فرصت بسيار خوبي براي اجراي طرح پانزده ساله اتصال خطوط آهن جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان به يکديگر که تاکنون بعلت عدم تمایل باکو به آن معلق مانده بود، ايجاد شده است. اما، بايد ملاحظات مهمي را در اين زمينه از نظر دور نداشت. باکو طي سالهاي گذشته در هر برهه اي که توانسته، براي بهره گيري از برخي اهرمها جهت امتيازگيري از ايران تلاش کرده و از آن بهره مند شده است. در دوران دشوار تحريمهاي اقتصادي ايران، باکو هم از ناحيه مشکلاتي که در مسير عبور کاميونهاي ايراني ايجاد مي کرد و هم از ناحيه اجراي دستورات وزارت خزانه داري آمريکا در امور بانکي، ميليون ها دلار به ايران زيان زده تا اهداف سياسي خود را تامين کند. علیرغم اینکه ایران در محوریت جاده ابریشم تاریخی قرارداشته است، اما باکو در چارچوب طرح تراسیکا یا دالان شرق و غرب اساسا نقشی برای ایران در این دالان قایل نشده است، بلکه گاه به شیطنت هایی هم دست زده است، چنانچه در مراسم افتتاحیه اجلاس بین‌المللی راه ابریشم در باکو در شهریور 1391 کلیپی پخش شد که در آن با ذکر نام کشورهای عضو راه تاریخی ابریشم، تصاویری از نقاط تاریخی، گردشگری و فرهنگی آنها برای حضار به نمایش درآمد. در این کلیپ بجای تصاویر تاریخی ایران، تصاویری از رژیم صهیونیستی نمایش داده شد. علی ای حال، اهتمام ایران به عبور بازوی ریلی غربی دالان شمال- جنوب از جمهوری آذربایجان در شرایطی است که پیش از این برخی از کارشناسان بر اساس فاکتورهای اقتصادی و نیز با عنایت به سوابق منفی همکاریهای باکو، بر عبور این خط آهن از مسیر ارمنستان و گرجستان تاکید داشتند و حتی طرح احداث تونل قاجاران در ارمنستان به این منظور مطرح شده بود، در چنین شرایطی توجه ایران به اتصال خطوط آهن با جمهوری آذربایجان دومین حمایت استراتژیک تهران از جمهوری آذربایجان در امور ترانزیتی محسوب می شود. طی بیست و چهار سال گذشته ایران اجازه داده است تا ارتباط جمهوری آذربایجان با نخجوان که به واسطه مناقشه قره باغ مسدود شده است، از خاک ایران انجام می شود، اکنون نیز ایران با انتخاب جمهوری آذربایجان برای ارتباط ریلی بازوی غربی دالان شمال- جنوب، دومین حمایت استراتژیک خود در مسایل ترانزیتی را از باکو به نمایش گذاشت. از این رو انتظار می رود در پاسخ به این حمایت های خیرخواهانه تهران ، باکو نیز در رویکرد های ضد ایرانی خود در عمل تغییرات جدی ایجاد کند. ........................................................................................................................................
[i] http://azertag.az/xeber/Azerbaycan_Prezidenti_Ilham_Aliyev_MDB_Dovlet_Baschilari_Surasinin_Qazaxistanda_kechirilen_iclasinda_istirak_edib_VIDEO__YENILANIB-893224
[ii]http://az.apa.az/news/398016?keywords=2016-c%C4%B1+il++b%C3%BCdc%C9%99+gelirleri
[iii] http://az.trend.az/business/economy/2434804.html
[iv] http://www.tasnimnews.com/Home/Single/859688
[v] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=13940707000895
[vi] http://virtualaz.org/kapital/54119
[vii] http://www.azadxeber.az/Rovneq-Abdullayev-daha-2-milyard-borcun-altina-girdi_h52501.html
[viii] http://deyerler.org/280282-azjrbaycandn-xarici-ticarjtindj-fantastik-azalma.html