تحولات سیاسی در قفقاز جنوبی باعث پیشبینی‌های دوپهلو درباره آینده این منطقه می‌شود
سرویس روسیه/خبرگزاری آران
خبرگزاری آران / سرویس روسیه : دیدار دمیتری مدودف رئیس جمهور فدراسیون روسیه از باكو و ادامه اصطكاكات بین روسیه و گرجستان بر سر آبخازستان و آستیای جنوبی، توجه كارشناسان را به منطقه قفقاز جنوبی جلب می‌كنند.
به گزارش خبرگزاری آران به نقل از روسیران ، این منطقه را اغلب به خاور میانه تشبیه می‌كنند و به طولانی بودن اختلافات سرزمینی در حدود این منطقه توجه جلب می‌كنند.
ولی تحولات سیاسی در قفقاز جنوبی واقعاً باعث پیشبینی‌های دوپهلو درباره آینده این منطقه می‌شود. در این سرزمین با مساحت كمی بیش از 180 هزار كیلومتر مربع، مدت‌هاست كه دو جهان با هم همزیستی می كنند. یكی از آنها در حق توسط جامعه جهانی در حدود مرزهای دوران شوروی به رسمیت شناخته شده است در حالی كه دنیای دیگر موازی و نامشروع است.
مساحت كلی دولت‌های شناخته نشده این منطقه بالغ بر 30 هزار كیلومتر مربع است كه برابر سرزمین ارمنستان و حدود 17% مساحت تمام قفقاز جنوبی است. این سرزمین كوچكی نیست. اگر موقعیت همه مناطق شناخته شده و شناخته نشده در نظر گرفته شود، معلوم خواهد شد چرا مسیرهای حمل و نقل منطقه در وهله اول تا این حد پیچیده و غیرمنطقی به نظر می‌آید و چرا روابط كشورها بین همدیگر و با كشورهای مجاور از تعادل و توازن دور است.
نكته جالب توجه این است كه با وجود اینكه این وضعیت باب طبع بازیگران سیاسی آشكار و نهان نیست، همه خود را به آن تطبیق می دهند. برای مثال، گرجستان كه قبلاً جهتگیری شمالی را راهبردی محسوب می كرد، به علت مناقشه با خودمختاری‌های سركش و تشدید روابط با روسیه، جریان‌های اساسی حمل و نقل را تغییر جهت داده است. ارمنستان به علت مواضع خود در زمینه مناقشه قره‌باغ، به افتتاح قریب الوقوع ارتباطات شرقی و غربی امیدوار نیست. ولی «راه زندگی» ارمنستان كه در شمال قرار دارد، از منطقه بی ثبات مناقشه گرجی-آبخازی می‌گذرد. به علت كوهستانی بودن مناطق جنوبی ارمنستان، توسعه ارتباطات در جهت جنوبی با ایران دشوار می‌شود.
وضعیت آذربایجان كه با هم به جز ارمنستان روابط خوبی دارد، از همه مناسب‌تر است. این كشور میتواند همه جهتگیری‌های حمل و نقل را توسعه دهد و فقط جهتگیری مهم به سوی نخجوان بر روی آن بسته شده است. منطقه خودمختار نخجوان می تواند به طور مستقیم از طریق ارمنستان یا ایران با مابقی سرزمین جمهوری ارتباط برقرار كند. مسیر دیگری كه از تركیه و گرجستان می‌گذرد، بیش از حد طولانی و گران است.
البته، به نظر می‌آید كه همین مسیر میتواند برای منطقه خودمختار نخجوان نقش راه زندگی را ایفا كند. در این مورد توافق خوبی بین رئیس جمهور آذربایجان و نخست وزیر تركیه حاصل شده است. آنها جدیداً در جریان سفر رجب طیب اردوغان به نخجوان با هم ملاقات كردند. قرار است خط راه‌آهن باكو – آخالكالاكی – قارص تا نخجوان از قسمت باریك 11 كیلومتری مرز بین آذربایجان و تركیه تمدید شود.
در قفقاز جنوبی معیارهای عادی كه ضمن طراحی مسیرهای حمل و نقل به كار گرفته می‌شوند، تحقق‌ناپذیر هستند. سیاست بزرگ طرح‌های مهندسی كارشناسان را دگرگون می‌كند. در این شرایط سیاست حمل و نقل دولت‌های منطقه از اهمیت خاصی برخوردار شده و نقش جهتگیری ویژه سیاست خارجی را بازی می‌كند. هر اندیشه ساخت راه‌آهن یا جاده جدید ابتدا از نظر فواید سیاسی و اقتصادی بررسی می‌شود و فقط بعد از آن تحقق می‌پذیرد. ضمن اشاره به توسعه امروزی شبكه حمل و نقل قفقاز جنوبی نباید از نفوذ نیروهای خارجی غافل ماند. توسعه جهتگیری افقی شبكه حمل و نقل یعنی حركت از شرق به غرب، از پشتیبانی و تشویق اتحادیه اروپا و ایالات متحده برخوردار است. پروژه‌های «تراسكا» و «نابوكو»، بارزترین نمونه‌های آن هستند. خط لوله اساسی باكو – تفلیس – جیهان كه هم اكنون فعالیت می‌كند، میتواند در همین ردیف گذاشته شود. قرار است این خط لوله تا بندر آقتاو قزاقستان تمدید شود. همه این پروژه‌ها ناظر بر تجارت كشورهای آسیای مركزی با اروپا هستند.
در عین حال پروژه‌های منطقه‌ای دارای اهمیت بزرگ زیر ساختی مانند خط راه‌آهن باكو – آخالكالاكی – قارص و خط لوله انتقال گاز باكو – ارزروم فعالیت می‌كنند. به عنوان مثال، پروژه خط راه‌آهن باكو – آخالكالاكی – قارص با هزینه بیش از نیم میلیارد دلار، علاوه بر افزایش جابجایی بارها و مسافران بین آذربایجان، گرجستان و تركیه، هدف تشویق ایجاد زیرساخت لازم برای توسعه مناطق حاشیه‌ای كشورهای عضو را دنبال می‌كند. برای گرجستان منطقه جواهتیا این نقش را بازی می‌كند. برای تركیه آناتولی شرقی و برای آذربایجان، منطقه نخجوان كه قرار است به وسیله راه‌آهن با قارص مرتبط شود.
ولی در زمان اخیر تحرك آشكاری در اجرای پروژه شمال-جنوب نیز مشاهده شده است. در این زمینه فعال شدن طرف روس شایان توجه است. احتمال می‌رود كه این رفتار روسیه با تجدید نظر در سیاست مسیرهای حمل و نقل و سیاست منطقه‌ای ارتباط داشته باشد. بر كسی پوشیده نیست كه توسعه روابط بازرگانی و اقتصادی بین كشور در نوبت اول با وجود یا عدم وجود زیرساخت مناسب حمل و نقل تعیین می‌شود.
این واقعیت در روابط بین كشورهای همسایه اهمیت خاصی دارد. با فروپاشی اتحاد شوروی شبكه سابق حمل و نقل كه جمهوری‌های شوروی سابق را با هم مرتبط می‌كرد، بسیاری از وظایف خود را از دست داد در حالی كه شبكه جدید هنوز ایجاد نشده است.
در پرتو این واقعیت، میتوان توسعه پروژه شمال-جنوب را كه روسیه و كشورهای اروپای شمالی را با كشورهای حوزه اقیانوس هند مرتبط می‌كند، به عنوان انگیزه مهمی برای ایجاد زیرساخت جدید حمل و نقل تلقی كرد كه به عامل حفظ ثبات سیاسی منطقه نیز تبدیل می‌شود.
با وجود اینكه قسمت آذربایجانی این پروژه محور اساسی مرتبط كننده بین روسیه و ایران را تشكیل می‌دهد، ارمنستان نیز برای خود امكان شركت در انتقال بارها در خط شمال-جنوب را منتفی نمی‌كند. ایروان امیدوار است كه قسمت آبخازی راه‌آهن روسی-گرجی بازسازی و راه‌آهن بین ارمنستان و ایران ساخته شود.
بهره‌دهی اقتصادی پروژه‌های راهبردی چون «شمال-جنوب» اهمیت فراوانی دارد. ولادیمیر یاكونین رئیس شركت «راه‌آهن روسیه» در ماه مارس سال جاری ضمن گفتگو با نمایندگان آذربایجان و ایران درباره تشكیل كنسرسیوم برای ساخت راه‌آهن قزوین – رشت – آستارا (ایران) – آستارا (آذربایجان) اظهار داشت كه با اجرای این پروژه «حد اقل 20 میلیون تن بارهای جدید از هلسینكی به سوی اقیانوس هند حركت خواهند كرد».
تصادفی نیست كه تحلیلگرانی كه چارچوب‌های احتمالی سفر دمیتری مدودف به باكو را بررسی می‌كنند، متفق القول می‌گویند كه موضوع ساخت كریدور حمل و نقل شمال-جنوب، یكی از موضوعات كلیدی در مذاكرات بین رؤسای جمهوری روسیه و آذربایجان خواهد شد. اگر روسیه اجرای این پروژه را سرعت بخشد، اوضاع به اصطلاح «حمل و نقل سیاسی» در این منطقه میتواند اصولاً دگرگون شود. در هر حال، آنوقت میتوان گفت كه روسیه به عنوان شریك برابر حقوق همه روندهای اساسی منطقه‌ای به منطقه بر می گردد.
پایان پیام.