سرویس ترکیه/خبرگزاری آران
مهدی محمدی
آنچه در تركیه این روزها در حال رخ دادن است، در دو حوزه قابل بررسی و تعقیب است. مرحله اول همان داستان قدیمی و كهنه كودتا در این كشور است كه از زمان روی كار آمدن لا‌ئیك‌ها از ربع اول قرن بیستم تا دهه‌های پایانی این قرن قابل مشاهده است و مرحله دوم نیز به محكمه كشاندن حزب اسلا‌م‌گرای عدالت و توسعه است كه این هم داستانی به درازای تركیه جدید و روی كار آمدن لا‌ئیك‌ها دارد.هر دو موضوع در هفته‌های اخیر بازار داغی را در تركیه به خود اختصاص داده، در حالی كه دادگاه عالی قانون اساسی تركیه درصدد آن است تا حزب عدالت و توسعه را با استفاده از قدرت خود مانند دیگر احزاب از گردونه قدرت خارج كند لا‌ئیك‌ها نیز با گرد آمدن در یك گروه، بر آن بودند تا همین كار را البته با استفاده از زور انجام دهند.
تلا‌ش برای خارج كردن حزب عدالت و توسعه تركیه در حالی وارد دو عرصه نرم و خشن - دادگاه عالی قانون اساسی و طرح انجام كودتا - شده است كه این حزب در طول دوران حكومت خود توانسته بود اقتصاد ناآرام تركیه را آرام كند و جو همیشه ملتهب سیاسی آن را به عرصه رقابت‌های سالم بكشاند و در بعد بین‌المللی نیز توانست جایگاه تركیه را به‌خصوص در جهان اسلا‌م بهبود ببخشد. دستگیری گروهی از سیاستمداران، نظامیان بازنشسته و روزنامه‌نگاران تركیه‌ای در مركز شهر استانبول، مركز اقتصادی تركیه، دامنه همان تحولا‌تی بود كه از سال گذشته دامن مردم این كشور را گرفته بود. سال گذشته نیز گروهی از نظامیان و سیاستمداران ترك توسط نیروهای امنیتی این كشور دستگیر شدند كه نشان‌دهنده عمق تلا‌ش آنها برای تضعیف دولت اسلا‌م‌گرای رجب طیب اردوغان بود. احزاب لائیك و همچنین ارتش تركیه خود را نگهبان و میراث‌دار آتاتورك می‌دانند كه باید در هر صورت میراث وی - بدون توجه به خطراتی كه این اقدام برای مردم و اقتصاد تركیه در بردارد - حفظ شود.
دستگیری گسترده
هفته گذشته استانبول شاهد دستگیری موج جدیدی از مخالفان دولت بود. پلیس تركیه كه بر اساس حكم دادستان استانبول مبادرت به این دستگیری‌ها كرده مدعی است این عده بخشی از اعضای فعال در جریانی موسوم به «ارگنكن» (ارگنه كن)هستند كه به دنبال دستگیری چند ماه پیش تعدادی از شخصیت‌های سرشناس تركیه در شهر استانبول، دستگیر شده‌اند. این ماجرا می‌تواند تحولا‌ت تركیه را وارد مرحله جدیدی كند، مرحله‌ای كه در آن بار دیگر احزاب اسلا‌م‌گرا مورد هدف قرار گرفته‌اند، اما توان دفاع از خود را یافته‌و با كنترل دستگاه‌های امنیتی به راحتی آنها را كشف و سركوب می‌كنند. پیش از پرداختن به این ماجرا چند سوال مطرح است كه در صورت پاسخ دادن به آن می‌توان تا حدودی تحولا‌ت آینده تركیه را مورد ارزیابی قرار داد. نخستین پرسش این است كه ارگنكن چه جریانی است؟ و چرا افراد وابسته به این جریان پس از سال‌ها ایفای نقش پنهان در نظام سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی تركیه اینك و در اوج تحولا‌ت تركیه از سوی پلیس و نیروهای امنیتی این كشور مورد تعقیب قرار گرفته و دستگیر شده‌اند؟ پرسش بعدی آن است كه آیا این دستگیری‌ها با طرح دعوی انحلا‌ل حزب حاكم عدالت و توسعه از سوی دادستان دیوان‌عالی نزد دادگاه قانون اساسی تركیه در ارتباط است و اگر این گونه است تا چه میزان می‌تواند در روند این پرونده تاثیرگذار باشد؟
چه كسانی دستگیر شدند
آنچه هفته گذشته اتفاق افتاد، تازگی نداشت. اوایل سال جاری میلا‌دی و در حالی كه حزب عدالت و توسعه چند ماهی بود در انتخابات زودهنگام پارلمانی موفق به پیروزی شده و این‌بار نه تنها دولت، بلكه ریاست‌جمهوری را هم به كنترل خود در آورده بودند، پلیس استانبول عملیاتی را با عنوان عملیات ارگنكن برای دستگیری عده‌ای از افراد سرشناس این كشور آغاز كرد. در ابتدای این عملیات گفته شد كه پلیس استانبول 33 نفر از اعضای یك شبكه سیاسی غیرقانونی را به اتهام‌های مختلف از جمله اتهام به قصد ترور برخی شخصیت‌های دولتی و غیردولتی تركیه دستگیر كرده است. در بین این افراد دستگیرشده اسامی افرادی به چشم می‌خورد كه باور دستگیری آنها برای بسیاری از مردم از جمله سیاستمداران تركیه سخت بود. افرادی مانند ولی كوچك ژنرال بازنشسته ارتش، كمال كرینچسیز از وكلا‌ی ملی‌گرای مشهور، گولر كومورچی مفسر سیاسی روزنامه آكشام و تنی چند از رهبران سازمان‌های مختلف كه گفته شد در فعالیت‌های مافیایی مشاركت داشتند، از جمله دستگیرشدگان در آن روز بودند. پلیس در گزارش خود مدعی شد این گروه كه از آنان به عنوان ارگنكن نام برده می‌شود، متهم شده‌اند كه قصد ترور اورهان پاموك نویسنده مشهور تركیه، شخصیت‌های كرد و رهبران حزب (حركت) جامعه دموكراتیك را داشتند. البته در همین زمان پلیس تركیه توانست اسناد و مداركی را به دست بیاورد كه مشخص می‌كرد بسیاری از بمب‌گذاری‌ها و اقدامات خرابكارانه در این كشور دست‌پخت همین گروه است و آنها در اقداماتی چند، به اهداف متعلق به احزاب و جریان‌های لائیك حمله كرده تا به این ترتیب گروه‌های اسلا‌م‌گرا را در مظان اتهام قرار دهند.
براساس برخی شواهد و گفته‌ها، ارگنكن در واقع پس‌مانده گروه موسوم به گلا‌دیو است كه در دوران جنگ سرد در داخل ستاد ارتش تركیه برای مقابله با رشد و گسترش كمونیسم تشكیل شده بود.
به گفته برخی از آگاهان به مسائل تركیه، این گروه كه در دوران جنگ سرد در بسیاری از كشورهای عضو ناتو فعالیت داشت، سازمان‌های جاسوسی آمریكا و انگلیس را رهبری می‌كردند، ولی پس از فروپاشی شوروی این گروه در كشورهای اروپایی متلا‌شی شد اما هرگز كسی مدعی نشد فعالیت‌های پنهان آنها نیز در این كشورها از جمله تركیه متوقف و یا از بین رفته است.
ارگنكن كه ریشه در گذشته تركیه دارد پیش از آنكه یك سازمان منسجم سیاسی باشد، یك جریان ایدئولوژی و فكری مخرب است. هر چند نمی‌توان آن را از نظر تشكیلا‌ت مانند مافیا دانست اما بستر شكل‌گیری این جریان و تلا‌ش‌هایی كه در ورای این نام صورت می‌گیرد بی‌شباهت به تشكیلا‌ت سازمان‌یافته مافیا نیست و به همین دلیل شاید بسیاری از متهمان به مشاركت در این جریان سیاسی ندانسته همسو با اهداف بنیانگذاران ارگنكن عمل می‌كنند.
برای دستگاه قضایی تركیه به محض اینكه ثابت شود شخص یا گروهی خواسته یا ناخواسته با این جریان همسو شده و یا به هر صورت ممكن كمكی به تقویت آن كرده باشد، برای مجرمیت كفایت می‌كند.
تاكنون ده‌ها تن از جمله تعدادی نویسنده، یك سرلشكر بازنشسته، رهبر حزب كارگر، مسوولا‌ن شبكه تلویزیونی اولوسال كه مواضع ضدآمریكایی و اسرائیلی دارند و از همكاری تركیه با كشورهای منطقه از جمله چین و روسیه حمایت می‌كنند، در ارتباط با جریان یاد شده دستگیر شده‌اند.
دستگیرشدگان كه بیشتر آنان خود را ملی‌گرا و طرفدار نظام به جای مانده از كمال مصطفی می‌خوانند، پیش‌تر دولت اردوغان را به همكاری با آمریكا در طرح خاورمیانه بزرگ متهم كرده و با انتقادهای تند و گاهی توهین‌آمیز، وی را مجری سیاست‌های سرمایه‌داری جهانی خوانده و مدعی شده‌اند كه نخست‌وزیر كشورشان راه را برای تجزیه تركیه و تضعیف رژیم لائیك هموار می‌كند.
در میان دستگیرشدگان آن روز در استانبول اسامی دیگری همچون الحان سلجوق سرمقاله‌نویس روزنامه جمهوریت، دوغو پرینچك رهبر حزب كارگر و كمال علمدار اوغلو رئیس سابق دانشگاه استانبول نیز دیده می‌شد.
آن دستگیری‌ها زمانی صورت گرفت كه تركیه تحولا‌ت دیگری را پیش روی خود ناظر بود و به همین دلیل دستگیری این عده در آن روز موجب واكنش‌های متفاوت از سوی محافل خبری تركیه شد به طوری كه تمامی روزنامه‌های تركیه دستگیری این سه تن را كه از سرشناس‌ترین مخالفان دولت اردوغان و حزب عدالت و توسعه در این كشور به شمار می‌روند، در صفحات نخست خود منتشر كردند.
یكی از روزنامه‌های تركیه در مورد اینكه <ارگنكن از كجا آغاز شد؟> این موضوع را به شخصی نسبت داد كه در كانادا به سر می‌برد.
این روزنامه نوشت: بخش مهمی از اطلا‌عاتی كه در مورد سازمان ارگنكن و عملیات موسوم به ارگنكن به كار گرفته شده، از سوی یك تبعه تركیه به نام <تونجای گونیی> مقیم شهر تورنتوی كانادا است كه به هنگامی كه وی در سال 2001 میلا‌دی از سوی پلیس دستگیر شد به مقامات امنیتی تركیه تحویل داده شده است.
وی در جریان بازجویی در سال 2001 میلا‌دی برای نخستین بار نام سازمان ارگنكن را به زبان آورد و گفت: ژنرال ولی كوچك از فرماندهان بازنشسته ژاندارمری تركیه و موسس سازمان ژیتم (سازمان اطلا‌عات ژاندارمری تركیه) با سدات پكر از رهبران مافیایی تركیه ارتباط نزدیكی دارد. به گفته گونیی به هنگامی كه وی در كنار ولی كوچك جای داشت به توصیه دوغو پرینچك رهبر حزب كارگر با برخی از خبرنگاران روزنامه آیدینلیك ارگان حزب كارگر، به شمال عراق عزیمت كرده بود.
در این سفر پس از گذشتن از مرز خابور اعضای سازمان ژیتم نیز در كنار آنها بودند و در جریان آن سفر، 12 هزار قبضه اسلحه در اختیار اكراد شمال عراق قرار دادند كه از مجموع این سلا‌ح‌ها، شش هزار قبضه آن نیز در اختیار جمیل باییك از رهبران پ‌ك‌ك قرار گرفت. گونیی با امتناع از به كار بردن نام رهبر اصلی ارگنكن گفت: در صورت افشای نام رهبر اصلی كشته خواهم شد.
وی سرنخ این جریان را در دست افراد بانفوذتری دانست كه ریشه در بیرون دارند و گفت نفر اول تشكیلا‌ت ارگنكن یك فرد بسیار سرشناس در تركیه است، ولی افراد بسیار اندكی از این مساله مطلع هستند و كیسینجر كه رهبری یك طریقت به نام زئون را عهده‌دار است در ماه‌های گذشته برای دیدار با فرد اول ارگنكن به تركیه آمد.
در دستگیری آنكارا نیز تعداد زیادی از افراد سرشناس وجود دارند كه اضافه شدن این تعداد به لیست فعالا‌ن ارگنكن همان‌گونه كه گفته شد می‌تواند تحولا‌ت تركیه را وارد مرحله‌ای تازه كند.
آیا دستگیری‌ها با دعوی علیه حزب آك مرتبط است؟
برخی از تحلیلگران معتقدند دولت اردوغان با انجام عملیات ارگنكن عملا خود را درگیر یكی از پیچیده‌ترین و در عین حال خطرناك‌ترین جریان‌های تاریخی تركیه كرده است و اگر نتواند این جریان را به درستی مدیریت كند، مشكلا‌ت بسیاری در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تركیه رقم خواهد خورد، ضمن آنكه این موضوع سبب خواهد شد تا حزب عدالت و توسعه نیز ضربه‌های سختی را متحمل شده و بقای خود را در هاله‌ای از ابهام قرار دهد. یكی از نكات برجسته این ماجرا این است كه دستگیری‌های تازه زمانی صورت گرفته كه قرار است دادستان تركیه از دلا‌یل توجیهی خود در مورد ادعانامه انحلا‌ل حزب حاكم دفاع كند.
خود اینكه چرا عملیات قبلی و كنونی پلیس تركیه همزمان با دعوی دادستان دیوان عالی قضایی تركیه علیه حزب عدالت و توسعه (آك) و نیز دفاعیه دادستان از طرح دعوی خود صورت گرفته است به درستی مشخص نیست اما برخی از ناظران سیاسی اعتقاد دارند این موارد نیز نمی‌تواند بی‌ارتباط با هم باشد.
به‌خصوص اینكه به سادگی نمی‌توان از دستگیری عده‌ای نظامی از سوی نیروهای پلیس نیز گذشت چرا كه اگر قدرت نظامیان و نقش آنان در تحولا‌ت تركیه به درستی مورد ارزیابی قرار گیرد در آن صورت اهمیت این دستگیری‌ها به خوبی آشكار می‌شود.
چندی پیش و در آستانه تغییر و تحول در فرماندهی ارتش تركیه، رجب طیب اردوغان دیداری را با ژنرال <ایلكر باش بوغ> فرمانده فعلی نیروی زمینی و نامزد ریاست ستاد ارتش تركیه داشت. رسانه‌های تركیه و نیز منابع رسمی از محتوای این گفت‌وگوها خبری را منتشر نكردند اما گفته شد كه این دیدار در پی بروز برخی شایعات درباره تعدادی از سران و افسران ارتش و نیز تغییر و تحولا‌ت آینده در سطح قوای نظامی صورت گرفت.
براساس اساسنامه ارتش تركیه و عرف نظامی، فرماندهان ارشد این كشور در ماه آگوست هر سال حكم بازنشستگی و یا ترفیع خود را دریافت می‌كنند و قرار است ماه آگوست امسال نیز با بازنشستگی ژنرال یاشار بیوك آنیت فرمانده ستاد ارتش، ژنرال ایلكر باش بوغ فرمانده فعلی نیروی زمینی جایگزین وی شود.
طبق عرف نظامی در تركیه، برای رسیدن به مقام ریاست ستاد ارتش طی مراحل جانشینی ستاد ارتش و فرماندهی نیروی زمینی یكی از شروط اصلی برای این جابه‌جایی است.
این دیدار همچنین پس از آن صورت گرفت كه عكسی از ژنرال ایلكر باش بوغ در حالی كه وی در پای دیوار براق در اسرائیل مشغول دعا خواندن بود در برخی رسانه‌ها منتشر شد.
گفته شده كه هدف از این افشاگری جلوگیری از اجرای روند سلسله مراتب ترفیع در ارتش است، ولی مشخص نیست كه عاملا‌ن این تبلیغات كه به ظاهر به اسناد بسیار محرمانه‌ای دست یافته‌اند چه اهداف دیگری را دنبال می‌كنند.
در یك خبر دیگر روزنامه واكیت چندی پیش با انتشار سندی مدعی شد كه ژنرال ایلكر باش‌بوغ از سال 2006 میلا‌دی به عضویت كلوپ فراماسونری كلوپ بزرگ درآمده است. باش بوغ تاكنون این موارد را تكذیب نكرده است.
اما دیدار اردوغان با ژنرال باش بوغ تا چه میزان به دعوی علیه حزب عدالت و توسعه و حمایت ارتش از حزب در مقابل این دعوی، بی‌تفاوتی ارتش از دستگیری نظامیان و در نهایت حمایت دولت از ریاست ستاد ارتش از سوی باش بوغ می‌تواند مرتبط باشد، هنوز به درستی مشخص نیست. همچنین هنوز نمی‌توان پاسخ روشنی را در رابطه با روند این دستگیری‌ها و تاثیر آن با تغییرات فراروی ارتش تركیه ارائه داد و برای پاسخ دادن به این پرسش باید منتظر ماند و تحولا‌ت آینده را از نزدیك دنبال كرد.
به هر حال هر چند موضوع دستگیری‌های امروز تركیه را نمی‌توان به سادگی با تحولا‌ت اخیر (به‌خصوص در رابطه با تعطیل حزب آك و تغییرات ارتش) در این كشور ارتباط داد اما به‌رغم این باید در نظر داشت كه اگر دولت اردوغان بتواند به اطلا‌عات مهمی از دستگیرشدگان دست یابد، خواهد توانست برگ‌های برنده خود را در دعوی علیه خود افزایش دهد و به نوعی فضای سیاسی كشور را به نفع خود تغییر دهد.
بنابراین دستگیری‌های اخیر در استانبول و آنكارا را باید سرآغاز ورود تحولا‌ت این كشور به مرحله‌ای دیگر دانست و در روزهای آینده منتظر تحولا‌ت بسیار تعیین‌كننده‌ای در عرصه‌های مختلف تركیه بود.
منابع:
روزنامه ملیت
روزنامه الشرق‌الا‌وسط
شبكه خبری العالم
پایان پیام.