سرویس آذربایجان/خبرگزاری آران
خبرگزاری آران / سرویس آذربایجان : حركت ها و جریانات افراطی دینی همواره یكی از آفت ها و آسیب های حوزه عملكردی دین بوده و در طول تاریخ مصائب و مشكلات فراوانی را برای دینداران و جوامع دینی بوجود آورده است . متاسفانه جهان اسلام و مسلمانان در مقطع حساس كنونی هم از این آسیب جدی در امان نبوده و در معرض خطرات آن قرار گرفته اند. یكی از این جریانات و حركت های مشكل آفرین اقدامات و فعالیت های تند و افراطی وهابیت در سطح برخی از كشورهای اسلامی و حتی خارج از جهان اسلام است . اگرچه میدان اصلی فعالیت این حركت افراطی ـ انحرافی در دهه های دور بیشتر خاورمیانه و كشورهای عربی بوده است ولی امروزه این جریان مشكل ساز گستره فعالیت وسیعی به خود گرفته آفریقا شبه قاره آسیای مركزی و قفقاز و سایر نقاط دنیا را نیز در برگرفته است .
متاسفانه در مقطع حساس فعلی نیز همانند گذشته این قبیل حركت ها و جریانات افراطی علاوه بر اتكا و تمسك به تعصبات شدید و كور آلوده به اغراض و مقاصد سیاسی است و گردانندگان پشت صحنه توطئه هایی از این دست قدرتمندان زورمدار و سلطه گران زیاده خواهی هستند كه انشعابات و دسته بندی های مذهبی را دست مایه اختلاف افكنی قرار داده و با سرمایه گذاری زیاد و بكارگیری ابزارهای روزآمد تبلیغی و رسانه ای نیات و مقاصد شوم خود را عملی می سازند.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی جمهوری های مسلمان نشین آسیای مركزی و قفقاز از اهداف نویافته و جدید این جریانات افراطی ـ انحرافی بویژه وهابیت بشمار آمده و مورد توجه رهبران و هدایت گران پشت پرده این گروهها قرار گرفته اند. در این مجموعه جغرافیایی نیز جمهوریآذربایجان بنا به دلایل متعددی از كشورهای اصلی مورد توجه به حساب آمده و افراد و گروههای وهابی بصورت چشم گیری مشغول فعالیت های تبلیغی در آن شده اند.
دلایل و زمینه های فعالیت گروهها و جمعیت های افراطی ـ انحرافی در آذربایجان
جمهوریآذربایجان اگرچه كشوری اسلامی و دارای اكثریت جمعیت شیعه است ولی امروزه از شرایط مطلوبی در حوزه دین و دینداری برخوردار نیست و جامعه دینی این كشور اگر نگوئیم با بحران ولی بی شك با التهاب و نوعی سردرگمی دست به گریبان است .
در بررسی و شناخت دلایل و اسباب پیدایش چنین وضعیتی حداقل می توان سه عامل مهم و اساسی را به عنوان عوامل و ریشه های شكل گیری این وضعیت برشمرد كه عبارتند از :
1 ـ خلا دینی و اعتقادی موجود در جامعه كه میراث برجای مانده از دوران حاكمیت كمونیسم بود .
2 ـ انتخاب الگوی لائیسم و سكولاریسم به عنوان نوع نظام سیاسی در كشوری كه مسلمان و پیرو اهل بیت (ع ) است .
3 ـ عدم توجه و تاكید بر دین و مذهب اكثریت جامعه و پافشاری بر مساوی بودن همه ادیان و مذاهب از نظر نوع و حجم فعالیت و تبلیغ از سوی دولت .
در جامعه ای كه خلا جدی و عمیقی در خصوص مسائل دینی و اعتقادی وجود داشته باشد طبیعی است كه زمینه برای حضور و رشد مكاتب و نحله های مختلف فكری و اعتقادی ساختگی و التقاطی مهیا می شود و مردم در برخورد با این قبیل جریانات و امواج فكری فرهنگی دچار سردرگمی می شوند.
از سوی دیگر در كشوری كه اكثریت مردم آن دارای دین و مذهب ریشه داری هستند آنهم دین و مذهب پویا و انسان سازی مثل اسلام و تشیع تفكر سست و بی پایه ای چون لائیسم و سكولاریسم نمی تواند دوای دردها و آلام روحی و معنوی مردم باشد و زندگی توام باثبات و آرامش را برای آنها چه در حوزه فردی و چه در محیط اجتماعی به ارمغان آورد. امروزه لائیسم و سكولاریسم در كشورها و جوامعی كه اسلامی نیستند و حتی از ادیان آسمانی دیگر هم تبعیت نمی كنند جواب نمی دهد چه رسد به كشوری كه دارای اكثریت مسلمان و پیرو اهل بیت (ع ) باشد.
علاوه بر اینها مساوی قلمدادكردن همه ادیان مذاهب و حتی مكاتب فكری و اعتقادی غیرالهی از نظر اجازه و امكان تبلیغ و فعالیت و عدم توجه به اكثریت و اقلیت بودن آنها در جامعه و حتی بی توجهی به درستی و نادرستی آنها از نظر اصول و مبانی و فضای نامطلوب و غبارآلودی ایجاد می كند كه تنفس سالم در آن دشوار و یا غیرممكن می شود.
دلایل و زمینه های مورد اشاره باعث گردیده تا در سال های بعد از استقلال ادیان مذاهب و مكاتب اعتقادی مختلفی وارد جمهوریآذربایجان شده و در میان مردم این جمهوریتازه استقلال یافته اقدام به عرضه و تبلیغ كیش و آئین خود نمایند.
وهابیت یكی از این گرایشات فكری و اعتقادی تند و افراطی است كه چند سالی است در عرصه اقدامات و فعالیت های گروهها و جمعیت های دینی و مذهبی جمهوریآذربایجان وارد شده و درحجم گسترده و چشم گیری عمل می كند.
حیطه و وسعت عمل وهابیت در آذربایجان
از حجم و گستردگی فعالیت ها و برنامه هایی كه از سوی گروههای وهابی در جمهوریآذربایجان به اجرا درمی آید پیداست كه این جریان سرمایه گذاری بالایی در این جمهوری كرده و از پشتوانه مالی قوی ای بهره می برد.
جمهوریآذربایجان از یك اقلیت سنی مذهب برخوردار است كه علاوه بر باكو بیشتر در مناطق شمالی این كشور بویژه در شهرستان های زاكاتالا بالاكن قوسار قوبا و... سكونت دارند و از گذشته با جمهوری های خودمختار جنوب روسیه ازجمله داغستان و چچن در ارتباط هستند. وجود این اقلیت مستمسكی برای ارتباط و حضور وهابی ها در این جمهوریشده و به تدریج حیطه فعالیت و اقدامات آنها در آن وسعت یافته است .
در حال حاضر مركزیت فعالیت ها و برنامه های وهابی ها در جمهوریآذربایجان مسجد ابوبكر در شهر باكو مركز این جمهوری است كه حدود ده سال پیش با كمك های مالی و پشتیبانی سیاسی ـ فرهنگی عربستان و كویت احداث شد و هم اكنون به عنوان مدار و محور اقدامات تبلیغی این جریان عمل می كند. در راس این مسجد و مركز تبلیغی شخصی بنام قامت سلیمانوف قرار دارد كه یك آذری تحصیل كرده در عربستان سعودی است و تحت حمایت سفارت سعودی هدایت برنامه ها و فعالیت های این جریان را در باكو برعهده دارد. در حال حاضر مسجد ابوبكر از فعالترین مساجد جمهوریآذربایجان به شمار می رود و در نمازهای جمعه جمعیت چند هزار نفری در آن حضور می یابند.
محورها و قالب های اصلی فعالیت وهابی ها در جمهوریآذربایجان را می توان در موارد زیر دسته بندی كرد :
1 ـ فعالیت های تبلیغی در مساجد و مراكز دینی
2 ـ فعالیت در حوزه توزیع و فروش كتاب و انواع منشورات در قالب تاسیس كتاب فروشی و عرضه لوازم التحریر .
3 ـ جذب و تربیت طلاب علوم دینی .
4 ـ اعطای بورس به متقاضیان و علاقمندان تحصیل در دانشگاه های عربستان و برخی دیگر از كشورهای عربی .
5 ـ دایركردن كلاس های آموزشی قرآن و عقاید در نقاط مختلف .
6 ـ حضور فعال در سطح دانشگاه ها و مراكز آموزش عالی با اشكال مختلف .
7 ـ راه اندازی مراكز فروش و تجارت كالا با گرایش تبلیغی
8 ـ ورود در برخی مشاغل خدماتی ازجمله تاكسی رانی با رویكرد ترویج و تبلیغ وهابیت .
در این میان فعالیت های صرف مذهبی و تبلیغی در سطح مساجد و اماكن دینی از اهتمام بیشتری برخوردار است و اقدامات آنان در این زمینه كاملا چشم گیر به نظر می رسد و نمونه بارز آن همچنانكه اشاره شد فعالیت ها و برنامه های مسجد ابوبكر در باكو می باشد.
فعالیت های آموزشی و فروش و توزیع كتاب و انواع منشورات هم از اولویت های دیگر آنان است و به نظر می رسد در این زمینه هم سرمایه گذاری های زیادی كرده اند.
متاسفانه به علت وجود زمینه ها و بسترهای لازم برای بهره برداری كه به عامل های سه گانه اصلی آن اشاره شد این جریان بحران ساز توفیقاتی ولو نسبی هم داشته و توانسته هواداران و پیروانی را برای خود جلب نماید.
علاوه بر اسباب و عوامل یادشده دو دلیل غیرقابل اغماض دیگر هم وجود دارد كه به نوبه خود در ورود و فعالیت وهابی ها در جمهوریآذربایجان نقش داشته است . این دو عامل عبارتند از :
1 ـ مناقشه چچن و حضور گروههای وهابی در كنار جنگجویان چچنی با تردد از اراضی جمهوریآذربایجان به عنوان یك مسیر ارتباطی .
2 ـ جنگ قره باغ و حضور افراد و گروههای افغانی با گرایشات وهابی در مناطق درگیری با انگیزه كمك به آذربایجان در مقابل ارمنستان .
باتوجه به اینكه این قبیل اقدامات از یك طرف سازماندهی شده است و از سوی دیگر با انگیزه های مردمی و نیات داوطلبانه همراه است تاثیرات خود را هر چند اندك بر جای می گذارد و قشرهایی از مردم را متوجه خود می سازد.
در بحث از حیطه و وسعت عمل وهابی ها در جمهوریآذربایجان اخیرا برخی از مطبوعات و رسانه های به جمهوریآذربایجان نكته تازه ای اشاره كردند كه قابل تامل است . بنابر خبر منتشره در پایگاه اینترنتی خبرگزاری « اولای لار » در میان نیروهای نظامی و انتظامی جمهوریآذربایجان نیز افرادی از هواداران یا اعضای گروههای وهابی كشف و شناسایی شده است . (1)
در خبر دیگر منتشر شده در پایگاه اینترنتی روزنامه 525 چاپ باكو یكی از افراد نیروهای مسلح این كشور كه از اعضای گروههای وهابی بوده با سرقت یك قبضه سلاح گرم از پادگانی نظامی به یك مركز سوخت گیری در بخش نظامی شهر باكو حمله كرده و مبالغی پول به سرقت برده است . (2)
انتشار این قبیل اخبار حاكی از فعالیت سازماندهی شده وهابی ها در جمهوریآذربایجان است كه در هر صورت می تواند مشكلاتی برای مردم و دولت این كشور بوجود آورده و تبعاتی منفی و پرهزینه را تحمیل نماید.
پیامدهای حضور و فعالیت وهابی ها در جمهوریآذربایجان
الف ) از آنجا كه جمهوریآذربایجان به لحاظ شرایط و موقعیت دینی علی رغم كاستی های فراوان كشوری یكپارچه و بدون تنش ها و كشمكش های مذهبی در چارچوب مرزهای جغرافیایی خود است و اكثریت پیرو اهل بیت (ع ) در كنار اقلیت سنی مذهبی بدور از رودرروئیهای متعصبانه به حیات خود ادامه می دهند فعالیت گسترده وهابی ها می تواند تهدیدی برای ثبات و آرامش موجود فعلی تلقی شده و وحدت و انسجام اسلامی را از مردم و جامعه بگیرد.
فعالیت وهابی ها در هر كجا كه باشد بنابر ماهیت ذاتی خود اختلاف افكن و تفرقه انگیز است و با توجه به اینكه از عقلانیت و منطق سالم پیروی نمی كند نتیجه طبیعی حضور و فعالیت آن ایجاد تنش و درگیری است .
ب ) قدرت های سلطه گر بویژه آمریكا در منطقه استراتژیك و حساسی چون قفقاز و بخش مهم آن بدنبال آذربایجان اهداف و مقاصد شوم و منفعت طلبانه خود هستند و برای رسیدن به این منظور از هر ابزار و وسیله ای كه ممكن باشد استفاده می كنند. بدیهی است كه فعالیت های تنش آفرین و اختلاف برانگیز وهابی ها در جمهوریآذربایجان زمینه و بستر مناسب را برای بهره برداری هرچه بیشتر آنان فراهم می آورد تا از آن به عنوان ابزار و نردبانی برای رسیدن به خواسته های نامشروع خویش بهره ببرند.
ج ) جریانات و حركت های تند و افراطی نظیر وهابیت تاثیرات منفی و مشكل آفرینی فراتر از یك كشوردارند و در هر گوشه از دنیا كه فعالیت كنند كل منطقه را درگیر تبعات نامبارك اقدامات افراطی خود می كنند. بر این اساس حضور فعال و عملكرد گسترده و تاثیرگذار آنها در جمهوریآذربایجان تنها این كشور را متاثر نمی كند بلكه كل منطقه قفقاز و كشورهای پیرامونی را تحت تاثیر امواج خود قرار می دهد و همه آنها را با دردسر مواجهه می سازد.
د) حضور و فعالیت وهابی ها در جمهوریآذربایجان طی ده دوازده سال گذشته یك پیامد منفی دیگر نیز داشته و آن اینكه گاهی ارگانها و دستگاه های ذیربط این كشور در حوزه مسائل و مسئولیت های دینی را رودرروی هم قرار داده و آنها را باهم درگیر كرده است . نمونه روشن این اتفاق درگیری ها و اختلاف نظرهای دو نهاد دینی این كشور یعنی اداره روحانیت قفقاز و كمیته دولتی امور دینی در زمان ریاست رافق علیف بر این كمیته بود.
بنابر قضاوت افكار عمومی و انعكاس برخی از مطبوعات و رسانه های این كشور رافق علیف در سالهایی كه ریاست كمیته دولتی اموردینی را برعهده داشت (سال های 1380 تا 1385 ) پنهانی با عوامل و دست اندركاران اصلی وهابی ها در كشورش همكاری داشته و در قبال دریافت پول از آنها با آنان همكاری می كرده است . لذا این امر باعث اختلاف میان دو نهاد مورد اشاره شده و در نتیجه هزینه هایی از بر كشور تحمیل كرده است .
سخن آخر
با عنایت به آنچه گفته شد و باتوجه به ماهیت تنش ساز و مشكل آفرین جریان تند و افراطی وهابیت در درجه اول وظیفه دولتمردان این كشور است كه به خاطر صیانت از یكپارچگی و انسجام دینی جامعه و مردم خود تدابیر و اقدامات بازدارنده و تلاش های پیشگیرانه را در راستای جلوگیری از تخریبات و تاثرگذاری های منفی این جریان اتخاذ و اعمال نمایند. بدیهی است كه اقشار مختلف جامعه نیز به نوبه خود باید تلاش نمایند تا با شناخت هرچه بیشتر ماهیت ضدانسانی این جریان مخرب زمینه های موفقیت آن را از بین ببرند و اجازه تزلزل و فروپاشی ثبات و آرامش نسبی موجود در ساحت دینی جامعه خود را به آنان ندهند.
در كنار این دو نكته مهم و حیایت دولت ها و كشورهای منطقه نیز می توانند برای در امان ماندن از آثار و تبعات ویرانگر این قبیل جریانات خطرناك همكاری ها و معاضدت های جمعی با هم داشته باشند.
در این میان دو كشور ایران وآذربایجان باتوجه به وجود اشتراكات دینی و فرهنگی ریشه دار و گسترده فی مابین خود می توانند فصلی تازه در همكاری های دوجانبه بر محور این موضوع باز كرده و همدیگر را مساعدت نمایند.
-20 اكتبر 2007 olaylar ـ پایگاه اینترنتی خبرگزاری
- پایگاه اینترنتی روزنامه 525 چاپ باكو ـ 3 نوامبر
پایان پیام.