سرویس آذربایجان/خبرگزاری آران
نویسنده : حسن گلی
مقدمه :
با اینکه حدود سه ماه تا موعد برگزاری ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان فرصت باقی مانده ؛ لیکن از مدتها قبل مسائل مربوط به این انتخابات بخش گسترده ای از اخبارو تحلیلهای رسانه های جمهوری آذربایجان را به خود اختصاص داده است . باتوجه به اهمیت این انتخابات از زوایای مختلف؛در این نوشته سعی خواهد گردید مطالبی در خصوص اهمیت انتخابات ریاست جمهوری در آذربایجان؛ پیشینه ریاست جمهوری در آذربایجان؛ نحوه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری دوره ششم؛ موضع احزاب مخالف ؛ مواضع سازمانهای بین المللی و کشورهای خارجی؛ تاثیر انتخابات فوق بر روابط فیمابین ایران و آذربایجان؛ گروههای اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان بیان گردد.
اهمیت انتخابات ریاست جمهوری در آذربایجان :
با نگاهی اجمالی به قانون اساسی جمهوری آذربایجان به اهمیت ریاست جمهوری در آذربایجان پی خواهیم برد . به موجب اصل هشتم قانون اساسی جمهوری آذربایجان ؛ رئیس جمهور در راس دولت و حکومت است که مسئولیت سیاست داخلی و خارجی ؛ اتحاد مردم کشور ؛ تضمین استقلال ، تمامیت ارضی ، اطمینان از استقلال قضات را برعهده دارد. همچنین مطابق اصل نهم قانون اساسی فرماندهی اصلی نیروهای نظامی بر عهده ریاست جمهوری است . علاوه بر این طبق اصل 109 قانون صدر الاشاره اموری مانند پیشنهاد انتخابات به مجلس ملی ، ارائه بودجه کشور به مجلس ملی ،انتخاب نخست وزیر(با تائید پارلمان) ،تعیین اعضای کابینه دولت ، تعیین قضات دیوان قانون اساسی ، دیوان عالی و دیوان اقتصاد ،تعیین فرمانده کل نیروهای مسلح ، قرار دادها و موافقت نامه های بیین المللی ، اعلان جنگ و صلح و... بر عهده رئیس جمهور می باشد.
وظایف و اختیارات فوق درکنار ساختار های سیاسی و اجتماعی جمهوری آذربایجان سبب گردیده است که انتخابات ریاست جمهوری در آذربایجان به حساسترین انتخابا ت این کشور تبدیل گردد.
حساسیت و اهمیت فوق الاشاره سبب گردیده است مدتها قبل از برگزاری انتخابات و نیز ماهها پس از آن اکثر احزاب و گروههای سیاسی و نیز رسانه های گروهی در جمهوری آذربایجان به موضوع انتخابات ریاست جمهوری پرداخته و فعالیتهای خود را پیرامون آن شکل دهند.
لازم به توضیح است گستردگی و اساسی بودن اختیارات و وظایف رئیس جمهور در آذربایجان به اهمیت انتخابات در سطح ملی منجر گردیده لیکن آنچه همه انتخابات به ویژه انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان را در سطح بین المللی مورد توجه قرار می دهد عوامل متعدد دیگری است که به صورت اختصار به برخی از آنها اشاره می گردد:
الف)آذربایجان به جهت شرایط طبیعی و اقلیمی خود ،یکی از سرزمینهای حاصلخیز دنیاست ،موقعیت جغرافیایی آذربایجان و قرار گرفتن این منطقه بر سر راههای غرب و شرق و به عبارت دیگر ارو پا و کناره های دریای سیاه و مدیترانه از یک سو و جنوب و شمال یعنی ماوراء النهر و قفقاز و ماورای قفقاز از سوی دیگر سبب گردیده است مجموعه ای از کشورهای دنیا که منافع ملی خود را فراتر از مرزهای جغرافیایی خود تعریف کرده اند همواره نگاه ویژه ای به این کشور و تحولات آن از جمله انتخابات ریاست جمهوری داشته باشند. ب)آذربایجان به جهت داشتن ذخایر عظیم انرژی و موقعیت استراتژیک خاص خود علاوه بر اینکه تولید کننده نفت است ، مسیر انتقال نفت و گاز سایر کشورها به بازارهای جهانی هم می باشد لذا این مهم نیز سبب گردیده است این کشور وتحولات آن مورد توجه قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای باشد.
ج) همسایگی جمهوری اذربایجان با دو کشور مهم ایران و روسیه در کنار اشتراکات فراوان دینی ،فرهنگی و تاریخی دوملت ایران و آذربایجان و نیز نگاه ویژه روسیه به آذربایجان به عنوان کشور جدا شده از اتحاد جماهیر شوروی اهمیت این کشور را برای قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای از قبیل ترکیه ،اسرائیل و آمریکا دو چندان کرده است لذا آنان به دقت بر همه مسائل سیاسی ،اجتماعی ، فرهنگی و... آذربایجان به ویژه انتخابات ریاست جمهوری نظارت می نمایند تا منافعی را که در این منطقه برای خود تعریف کرده اند صیانت نمایند .
پیشینه ریاست جمهوری در آذربایجان
بعد از استقلال جمهوری آذربایجان در سال 1991 برای مدتی ایاز مطلب اف و پس از آن ابوالفضل ائل چی بیگ به ریاست جمهوری رسیدند که البته عمر ریاست آنان کوتاه مدت بود با این توضیح که بنا به اعلامیه منتشر شده توسط وزارت کشور آذربایجان ، ایاز مطلب اف درحال حاضر به کشور روسیه پناهنده شده و به دلیل اتهاماتی از قبیل مشارکت در قتل عام مردم باکو توسط ارتش شوروی در ژانویه 1990 ، عدم کمک به آوارگان آذربایجانی رانده شده از ارمنستان در فاصله سالهای 1988-1989 ،عدم اتخاذ تصمیم مناسب به منظور جلوگیری از حمله ارتش ارمنستان و ارامنه قره باغ که از مدتها قبل مبادرت به تشکیل واحدهای نظامی می کردندو تحویل حدود 1000 اسلحه خودکار متعلق به ارتش آذربایجان به گروههای شبه نظامی وابسته به خود تحت تعقیب دولت آذربایجان می باشدو ابوالفضل ائل چی بیگ که از جمله عناصر ضد ایرانی و رهبر جبهه خلق ( خلق جبهه سی ) بود در سال 1379 شمسی چشم از جهان فرو بسته است. پس از ائل چی بیگ ؛از سال 1993 تا سال 2003 حیدر علی اف طی دودوره ریاست جمهوری آذربایجان رابر عهده داشت.حیدر علی اف در جریان شورش های سال 1993شهر گنجه که منجر به به لشکر کشی سرهنگ « صورت حسین اف » به باکو و سرنگونی حکومت ابوالفضل ائل چی بیگ شد رئیس مجلس نخجوان بود که از آنجا به باکو آمد و برای حل مسالمت آمیز اختلافات فیمابین اعلام آمادگی نمود که البته سودی نبخشید و در نهایت پس از سرنگونی حکومت ائل چی بیگ توسط سرهنگ حسین اف ؛ حیدر علی اف در ماه اکتبر سال 1993 به ریاست جمهوری انتخاب و به مدت 10سال رئیس جمهور آذربایجان بود.
پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان در 15 اکتبر 2003 برابر با 23 مهرماه 1382 برگزار گردید و در جریان آن الهام علی اف به ریاست جمهوری آذربایجان رسید.
البته انتخاب الهام علی اف به ریاست جمهوری با بحثهای فراوانی همراه بود بطوری که حتی پس از اعلام نتایج خشونت های فیزیکی نیز ایجاد گردید که به هرحال توسط دولت جدید آذربایجان کنترل شد بر اساس اعلام وزیر کشور آذربایجان ، در جریان انتخابات آذربایجان تنها در اغتشاشات باکو 50 پلیس و 16 سرباز زخمی شده ،20تن از معترضین زخمی و 196 نفر از آنان دستگیر و دو نفر نیز در جریان اعتراضات کشته شده بودند.
می توان نامزدهای انتخاباتی آخرین انتخابا ت ریاست جمهوری آذربایجان ( دوره قبل)را به شرح ذیل تقسیم بندی نمود :
1-نامزدهای طرفدار حاکمیت موجود :
■حیدر علی اف رئیس جمهور وقت و رهبر حزب حاکم آذربایجان نوین که البته به دلیل وخامت اوضاع جسمانی خود قبل از برگزاری انتخابات به نفع پسر خود از نامزدی انصراف داد.
■الهام علی اف ، فرزند رئیس جمهور که در آن زمان علاوه بر معاونت حزب حاکم ونیز معاونت اول شرکت نفت دولتی آذربایجان ؛ مدتی قبل از انتخابات ریاست جمهوری به توصیه حیدر علی اف به نخست وزیری آذربایجان منصوب شده بود.
■ ابوطالب صمداف : رهبر حزب« همبستگی به نام آذربایجان » که از احزاب طرفدار حاکمیت موجود بودو قبل از انتخابات به نفع الهام کناره گیری نمود و به تبلیغ او پرداخت.
■ یونس اوغوز رهبر حزب « وحدت ملی » که او نیز از طرفداران حزب حاکم بودو قبل از انتخابات از نامزدی به نفع الهام صرف نظر نمود.
■حافظ حاجی اف ، رهبر حزب « مساوات معاصر » که طرفدار حاکمیت و مخالف سرسخت حزب مساوات به رهبری عیسی قنبر بود و عقیده برخی تحلیل گران بر این می باشد که وی حزب خود را برای مقابله با حزب مساوات که از عنوان حزب تاسیس شده توسط محمد امین رسول زاده در اوایل قرن بیستم بهره می گرفت تاسیس کرده است . حاجی اف در جریان تبلیغات انتخاباتی با طرح ادعاهایی در خصوص عیسی قنبر، موجب اعتراض اکثر فعالان سیاسی شد و مطبوعات احزاب مخالف به وی لقب ماشین دشنام دادند.
2- نامزدهای مخالف اصلی حاکمیت ( مخالفین رادیکال ) :
■ عیسی قنبر ، رهبر حزب مساوات که مخالف اصلی و سنتی حزب حاکم محسوب می گردد.
■ اعتبار محمد اف ،رهبر حزب « استقلال ملی آذربایجان » که از مخالفین حاکمیت محسوب می گردد.
■ علی کریم لی رهبر جبهه خلق آذربایجان ( شاخه اصلاح طلب ها ) که او نیز در انتخابات فوق مخالف سرسخت حزب حاکم بود
3- نامزدهای منتقد حاکمیت :
نامزدهای این گروه کسانی بودند که با وجود مخالفت احزاب مطبوعشان با حزب حاکم در رفتار سیاسی خود جانب احتیاط را نگه می داشتند و ضمن انتقاد از عملکرد دولت موفقیت های آن را نیز انکار نمی کردند ؛ این افراد عبارت بودند از :
■ لاله شوکت قیزی حاجی یئوا( مشهور به لاله شوکت اوا) رهبر حزب لیبرال آذربایجان که سابقه حضور در کابینه حیدر علی لف را نیز داشت .
■قدرت حسنقلی اف از اعضای جبهه خلق آذربایجان که دید گاهایش با علی کریم لی رهبر این جبهه متفاوت است و در آن زمان نماینده مجلس ملی آذربایجان بود .
■صابر رستم خانلی رهبر حزب « همفکری هم میهنان» بود و علاوه بر نمایندگی مجلس؛ وزارت مطبوعات در زمان ائل چی بیگ و حیدر علی اف نیزازسوابق او محسوب می گردید.
■الیاس اسماعیل اف رهبر حزب « عدالت » که از حقوق دانان آذربایجان محسوب می گرددو به پرهیز از خشونت و انجام انتقادات در چارچوب موازین قانونی و عرف پذیرفته شده اعتقاد داشت.
پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اذربایجان در روز چهارشنبه 15 اکتبر سال 2003 برگزار گردید و در نهایت کمیسیون مرکزی انتخابات اعلام کرد حدود 23/71 دصد واجدین شرایط در این انتخابات شرکت نموده اند که در این میان الهام علی اف با 77کسب درصد آرابه پیروزی رسیده است . در این انتخابات عیسی قنبر 12 درصد و اعتبار محمد اف و لاله شوکت اوا 3 درصد آرا را به خود اختصاص دادند و سایر نامزدها نیز کمتر از 2 درصد آرا را به دست آوردند.
پس از اعلام نتایج انتخابات رئیس جمهور وقت ایران از اولین کسانی بود که پیام تبریک به رئیس جمهور جدید فرستاد و تلفنی نیز با وی مذاکره نمود .
انتخابات سال 2003 در آذربایجان و اتفاقات قبل از آن نشان داد که زمامداران این کشور تا جایی به دموکراسی پایبند می باشند که موافق خواسته های خود باشد و گرنه می توانند اصول پذیرفته شده دموکراسی را به نحو صلاحدید خود تغییر دهند . برابر بند 3 اصل 104 قانون اساسی مصوب 12 نوامبر 1995 جمهوری آذربایجان در صورت استعفا و یا ناتوانی رئیس جمهور از انجام وظایف خود ، رئیس مجلس ملی آذربایجان عهده دار انجام وظایف او می شد و پس از حداکثر سه ماه انتخابات زود هنگام ریاست جمهوری برگزار می گردید ولی در سال 2002 ( 2 مرداد 1381 ) در اصلاحیه قانون اساسی که بنا به گفته ناظران بین المللی وجود تخلفات انتخاباتی در جریان تائید آن از سوی ملت مشهود بود ماده فوق الذکر اصلاح گردید و نخست وزیر عهده دار کفالت ریاست جمهوری شد . هنوز یکماه از اصلاح قانون اساسی نگذشته بود که مرتضی علی عسگراف رئیس پارلمان آذربایجان اعلام نمود که حیدر علی یف رئیس جمهور بیمار این کشور از پارلمان خواسته است انتصاب الهام علی یف را به سمت نخست وزیری تائید کند . پس از آن آقای آرتور راسی زاده از نخست وزیری عزل گردید و الهام علی یف با 101 رای موافق و تنها یک رای ممتنع به نخست وزیری آذربایجان مصوب گردید . بدین ترتیب پیش بینی مخالفان اصلاح قانون اساسی که اعتقاد داشتند همه اقدامات در راستای موروثی کردن قدرت در خاندان علی یف صورت می گیر د درست از آب در آمد ضمن اینکه جریان فوق و انتصاب مجدد آرتور راسی زاده به نخست وزیری آذربایجان بعداز پیروز ی الهام علی یف در انتخابات ریاست جمهوری؛نمایشی بودن همه ارکان حاکمیت آذربایجان از قبیل پارلمان و نخست وزیری رابیش از پیش مشخص نمود.
نحوه برگزاری ششمین انتخابات ریاست جمهوری در آذربایجان :
بنا بر ماده ۱۰۱قانون اساسی آذربایجان رییس جمهوری این کشور از طریق انتخابات آزاد ، مستقل و رای محرمانه واجدان شرایط رای دادن به مدت پنج سال برگزیده می‌شود و باید آراء بیش از نصف واجدان شرایط را كسب كند و چنانچه این حدنصاب در دور اول انتخابات حاصل نشود، دور دوم انتخابات در روز تعطیلی آینده برگزار می‌شود. در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ،فقط دو نامزد برخوردار از بیشترین آرای واجدان شرایط رای دادن در دور اول ، می‌توانند شركت كنندطبق قانون انتخابات جمهوری آذربایجان ،نتایج اولیهانتخابات ظرف پنج روز بعد از زمان برگزاری انتخابات، توسط كمیسیون مركزی انتخابات بر مبنای نتایج ارایه شده از سوی حوزه‌های اخذ آراء ،اعلام و همچنین در سایت اینترنتی این كمیسیون گنجانده می‌شود. بنا به ماده ۱۰۲قانون اساسی جمهوری آذربایجان ، گزارش نتیجه نهایی انتخابات ریاست جمهوری ظرف ۱۴روز پس از برگزاری انتخابات ، توسط دادگاه قانون اساسی این كشور اعلام می‌شود. مراسم تحلیف فرد انتخاب شده به ریاست جمهوری آذربایجان ،ظرف سه روز پس از اعلام گزارش بالا، با حضور قضات دادگاه قانون اساسی برگزار می‌شود
طبق ماده ۱۰۰قانون اساسی این كشور باید نامزدهای ریاست جمهوری باید دارای شرایط ذیل باشند :
■۳۵سال و بالاتر، سن و ده سال اقامت مستمر در داخل كشور داشته باشند.
■دارای تحصیلات حداقل لیسانس باشند.
■سابقه محكومیت به ارتكاب جرایم سنگین و همچنین تعهداتی در قبال دولت‌های دیگر و تابعیت دوگانه نداشته باشند.
همچنین با توجه به مصوبه 2 ژوئن پارلمان آذربایجان ونیز تصممیات اتخاذ شده در جلسه مورخه 19 ژوئن ( 29 تیر) ستاد مرکزی انتخابات ؛ 28 روز مانده به انتخابات تا 24 ساعت قبل از شروع انتخابات تبلیغات کاندیداها انجام خواهد شد.بر اساس تغییرات اخیر تبلیغات کاندیدا ها در رادیوو تلویزیون دولتی با محدودیتهایی مواجه شده است . بنا به اعلام ناطق ممداف دبیر ستاد مرکزی انتخابات جمهوری تبلیغات مجانی نامزدها در رسانه های دولتی بر خلاف دوره گذشته تنها ازطریق کانال تلویزیونی " شبکه اجتماعی " و به مدت حداکثر سه ساعت خواهد بودضمن اینکه تبلیغات انتخاباتی در روزنامه ها و کانالهای تلویزیونی و رادیویی خصوصی نیز امکانپذیر خواهد بود. البته بنا به اعلام برخی خبرگزاریهای جمهوری آذربایجان و نیز براساس اظهارات نمایندگان احزاب مخالف؛ به موجب تغییرات اخیر در قانون انتخابات، تبلیغات رایگان نامزدها در رسانه های دولتی به طور کلی ممنوع شده است. لازم به ذکر است بر اساس دیگر تغییرات انجام گرفته در قانون انتخابات آذربایجان مدت فعالیتهای انتخاباتی از 120 روز تا 75 روز تقلیل یافته وثبت نام کاندیداها بنا بر پرداخت سپرده گذاری لغو شده است. به علاوه، تعداد امضاهای مورد نیاز رأی دهندگان برای ثبت نام کاندیداها از 45 هزار تا 40 هزار امضا کاهش پیدا کرده است . همچنین بنا بر اعلام زاهد اُروج نماینده مجلس آذربایجان بعد از تغییرات بعمل آمده در قانون انتخابات، بالاترین حد مبلغ مورد نظر برای نامزدهای ریاستجمهوری 10 میلیون منات ذکر شده است. طبق ماده 191 متن قبلی قانون انتخابات آذربایجان، منابع مالی از بودجه دولتی برای برنامه‌های تبلیغات انتخاباتی نامزدهای ریاستجمهوری تخصیص می‌یافت که این مبلغ نبایستی بالاتر از یک میلیون برابر واحد مالی بود. کاندیداهایی که کمتر از 3 درصد آراء را بدست آورند، موظف به استرداد همان مبلغ به بودجه دولتی هستند.
بنا بر اعلام کمیسیون انتخابات مرکزی جمهوری آذربایجان ششمین دوره انتخابات ریاستجمهوری این کشور در 15 اکتبر سال جاری میلادی برابر با 24 مهر ماه 1387 برگزار خواهد گردیدو افراد ذیل در موعد قانونی برای انتخابات فوق ثبت نام کرده اند.
-الهام علی اف رئیس جمهوری فعلی جمهوری آذربایجان
-اقبال آقازاده رهبر حزب امید
- قدرت حسنقلی اف رهبر حزب جبهه خلق آذربایجان واحد
-حافظ حاجی اف رهبر حزب مساوات معاصر
- فواد علی اف رهبر حزب دموکرات لیبرال آذربایجان
- مائیس گلعلی اف رهبر حزب سبزها
-قدرت اسحق اف کارمند علمی انستیتوی فیزیک فرهنگستان ملی علوم آذربایجان
- یاشار احمداف
- علی مختار اکبراف
- وقار سیداف پزشک
- سوینج قلی اوا پرستار بیمارستان مرکزی سومقائیت
گفتنی است نامزدی الهام علی اف توسط حزب حاکم آذربایجان نوین ، مائیس گلعلی اف از سوی گروه ابتکار سبزها ، فواد علی اف از حزب دموکرات لیبرال ، قدرت حسنقلی اف از حزب جبهه خلق آذربایجان واحد مطرح گردیده وسایر افراد بطور مستقل ثبت نام نموده اند. بنا به اعلام خبرگزاریهای جمهوری آذربایجان احزاب مام وطن و رفاه اجتماعی وابسته به حکومت آذربایجان هم علاقمند به معرفی نامزدی الهام علی اف هستند. چنگیز دمیراوغلو رئیس حزب ترقی جمهوری آذربایجان تصمیم گرفته است كه در زمان انتخابات ریاستجمهوری از نامزدی الهام علی اف حمایت كند. همچنین نمایندگان مستقل پارلمان ( 42 نماینده )آذربایجان که عضو هیچ حزب سیاسی نیستند، در انتخابات ریاست جمهوری از الهام علی اف رئیس جمهور کنونی و رهبر حزب آذربایجان نوین حمایت بعمل خواهند آورد.
موضع احزاب مخالف در خصوص انتخابات ریاست جمهوری :
درخصوص مواضع احزاب مخالف در خصوص انتخابات ریاستجمهوری بایستی به موارد ذیل اشاره نمود :
- عیسی قنبر رئیس حزب مساوات و اصلی ترین رقیب الهام علی یف در دوره گذشته انتخابات ریاست جمهوری در جلسه حزب مساوات گفته است :" من بعنوان نامزد حزب اعلام می کنم که ما درانتخابات ریاست جمهوری امسال نباید شرکت کنیم ." وی نبود جو انتخاباتی سالم را دلیل عدم حضور خود در انتخابات اعلام کرده است. لازم به توضیح است قبل از شروع ثبت نام کاندیداها ؛ از عیسی قنبر به عنوان یکی از مهمترین کاندیداهای ریاست جمهوری یاد می شد. عیسی قنبر متولد 1957 شهر باکو میباشد. او یکی از بنیانگذران جبهه خلق آذربایجان به شمار می‌رود. نمایندگی مجلس در سال 1990؛ ریاست کمیسیون سیاست خارجی شورای عالی جمهوری آذربایجان در سال 1991، ریاست شورای عالی آذربایجان ( مجلس ملی )در سال 1992 تا 1993؛ رهبری حزب مساوات از جمله سوابق عیسی قنبر به شمار می‌رود. با عدم ثبت نام عیسی قنبر در انتخابات ریاست جمهوری ، رقابتی بودن این انتخابات بطور کامل منتفی شده است.
- بلوک سیاسی "آزادلیق " که متشکل از سه حزب مخالف جبهه خلق آذربایجان( کلاسیک)، لیبرال و شهروند و توسعه، میباشد، انتخابات آتی ریاست جمهوری را تحریم کرده اند؛ در تاریخ 6ژوئن (چند روز پس از اصلاح قانون انتخابات) لاله شوكت حاجیووا رهبر حزب لیبرال كه در ائتلاف اپوزیسیونی «آزادلیق» قرار دارد طی مصاحبه ای با روزنامه روسی زبان «نیدلی» مواردی كه موجبات نارضایتی اپوزیسیون را فراهم كرده است اعلام نمود.این موارد عبارتند از زندانی شدن خبرنگاران؛تعطیلی دفاتر اپوزیسیون و مشكلات موجود برای برگزاری تظاهرات؛عدم وجود رقابت سیاسی در كشور، امتناع حکومت از تشکیل کمیسیون مرکزی انتخابات بنا بر اصل تناسب پنجاه درصد از حکومت و پنجاه درصد از اپوزیسیون.
لازم به توضیح است نیروهای مخالف به شدت از محدودیتهای ایجاد شده در خصوص تبلیغات کاندیداهاناراضی هستند چراکه تقریباً کلیه کانالهای تلویزیونی آذربایجان مشغول تمجید از فعالیتهای الهام علی اف هستند وسایر نامزدهای مخالف تقریباً از امکان معرفی برنامه انتخاباتی خود به رأی دهندگان محروم می باشند.
- احزاب همبستگی شهروندی، دموکرات ، کمونیست، رستاخیز بزرگ بوسیله کاندیدای خود در انتخابات حضور نخواهند یافت ضمن اینکه الدار نمازاف رهبر اتحادیه اجتماعی بخاطر آذربایجان که قبلا قصد داشت به صورت مستقل نامزدی خود را اعلام نماید اظهار کرده است در صدد تحریم انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان است.
بایستی این نکته توضیح داده شود که اکثر احزاب مخالف، تغییرات انجام شده در قانون انتخابات ، نبود فضای سالم انتخاباتی ، نبود آزادی برای تظاهرات و مواردی از این دست را دلیل تحریم و یا عدم معرفی کاندیدا اعلام کرده اند.
گفتنی است در حال حاضر که ذهن الهام علی یف از نبود رقیبی قدرتمند راحت گردیده است و خود را حداقل برای پنج سال دیگر رئیس جمهور آذربایجان می بیند در تلاش است با انجام اقداماتی انتخابات آتی ریاست جمهوری را انتخاباتی دموکراتیک و منطبق با معیارهای جهانی معرفی نماید از جمله این اقدامات می توان به دستور اخیر الهام علی یف مبنی بر جمع آوری پوسترها و عکسهای رئیس جمهور از خیابانها ومعابر عمومی و تاکید بر حضور ناظران خارجی در انتخابات ونیر دستورایجاد شرایط یکسان برای کاندیداهاو... اشاره نمود.
مواضع سازمانهای بین المللی و کشورهای خارجی :
شورای اروپا که در سال 1949 تاسیس شده است قدیمی ترین سازمانی است که برای همبستگی کشورهای اروپایی برپا شده است. در دل این شورا اجلاس اروپایی حقوق بشر و دادگاه اروپایی حقوق بشر قرار دارد که در صورتی که مردم کشورهای عضو احساس کنند که حقوق آنها توسط دولت های محلی پایمال شده است می توانند به این دادگاه شکایت کنند. آذربایجان در 25 ژانویه سال 2001 به عضویت شورای اروپا در آمد و شورای اروپا همواره به وضعیت دموکراسی و حقوق بشر در این کشور رسیدگی می کند.
لوئیس ماریا ده پوچ رئیس مجمع پارلمانی شورای اروپا که اخیرا سفری به باکو داشته و در جریان آن با الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان، اوکتای اسداف رئیس مجلس و دیگر مقامات بلند پایه آذربایجان ونیزاعضای هیأت نمایندگی آذربایجان در مجمع پارلمانی شورای اروپا، نمایندگان احزاب سیاسی عضو پارلمان، رهبران احزاب مخالف و مدافعان حقوق بشر ملاقات نموده است در نشست خبری در باکو اعلام نمود: "اگر آذربایجان به استانداردها در زمینه دموکراسی، حقوق بشر و نظام دولتی قانونمدار نرسد و در برابر این مقاومت کند، نسبت به آذربایجان اقدامات جدی بعمل خواهد آمد". او اطمینان کامل دارد که سفر وی به آذربایجان بی نتیجه نخواهد بود. پوچ افزود: "دیدار و گفتگوهای من در این سفر نتایج مثبتی بهمراه خواهد داشت. زیرا من با حسن نیت به آذربایجان آمده ام". وی یادآور شد که انجام بخشی از تعهدات آذربایجان را تأیید می کند و از بابت این سپاسگزار است. به گفته او، انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان برای مجمع پارلمانی شورای اروپا اهمیت بسزایی دارد. زیرا خیلی چیزها بستگی به این انتخابات ریاست جمهوری دارد. علاوه بر این هیات نمایندگی دفتر حقوق بشرو امور نهادهای دمکراتیک سازمان امنیت و همکاری اروپا در گزارشی اذعان نموده است : در جمهوری آذربایجان هر چند قوانین انتخابات اصلاح شده ولی برخی مشکلات مربوطبه نحوه برگزاری انتخابات هنوز هم حل نشده باقی مانده است .
در این گزارش اضافهشد: در جمهوری آذربایجان قانون جدید آزادی تجمع به تصویب رسید ولی برخی محافل سیاسیدر اجرای آن تردید دارند. هیات نمایندگی سازمان امنیت و همکاری اروپا در گزارشخود احتمال دخالت غیر قانونی به روند انتخابات در جمهوری آذربایجان را امری نگرانکننده خواند و افزود : دولت وعده مقابله با این گونه دخالت ها را داده است.در این گزارش اعلام شد ه است که سازمان امنیت و همکاریاروپا گروه 450 نفره ناظران خود را برای نظارت بر چگونگی برگزاری انتخابات ریاستجمهوری در آذربایجان اعزام می کند. علاوه بر اینها ژان فرانسوا بیورو دستیار دبیر کل ناتو در امور روابط عمومی گفت که پیمان آتلانتیک شمالی اطمینان دارد که در آذربایجان انتخابات شفاف و آزادی برگزار خواهد شد.
در خصوص سازمانهای بین المللی و کشورهای خارجی موثر در انتخابات آذربایجان باید نگاه ویژه ای نیز به دولت آمریکا داشت . آمریکا از مدتها قبل برای تاثیر گذاری در انتخابا ت آذربایجان آماده شده است .در اسفند ماه سال گذشته رئیس دفتر امورعمومی سفارت آمریکا در آذربایجان گفته بود: "مؤسسات مختلف آمریکایی انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان را در ماه اکتبر نظارت خواهند کرد". در اردیبهشت ماه سال جاری نیزسفیر آمریکادر باکو اعلام نمود آمریکا سه میلیون و دویست هزار دلار برای برگزاری انتخاباتریاست جمهوری آذربایجان به شیوه دمكراسی اختصاص داده است. وی گفت: دولت آمریكا مبلغ مذكور را به منظور اجرای برنامه كمك به دولت جمهوریآذربایجان برای همكاری در زمینه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری به طور آزاد،عادلانه و برخوردار از دمكراسی در این كشور تخصیص داده است. وی كمك به اصلاحات دمكراسی در جمهوری آذربایجان را از سیاستهای اولویت دارآمریكا در این كشور اعلام كردآن درسی گفت: این برنامه شامل تقویت احزاب سیاسی، تكمیل سیستم انتخاباتی، توسع همطبوعات آزاد، تامین بهتر حقوق بشر و اولویت قوانین و نیز ایجاد شفافیت در جریاناخذ رای میباشد. پس از آن دولت آذربایجان، آمریکا را به خاطر فراهم کردن 3 میلیون دلار جهت طرح حمایت ازانتخابات ریاست جمهوری دموکراتیک در این کشور متهم کرد و این طرح را مداخله اینکشور در اوضاع داخلی آذربایجان دانست.درتاریخ 8 تیرماه سال جاری معاون امور دموکراسی و حقوق بشر وزیر امور خارجه آمریکا در جمهوری آذربایجان گفته است کهانتخابات ریاست جمهوری سال جاری این کشور از نظر انطباق با استانداردهای ایالاتمتحده آمریکا و بین المللی بی نظیر است و آنرا تایید می کنیم.
لازم به توضیح است در ماههای اخیر برخی تنشها در روابط آذربایجان و آمریکا مشاهده گردیده است که از آن جمله می توان به سخنان تند الهام علی اف در سمینار سفرای آذربایجان اشاره نمود . در این سخنان الهام به كرات با پیش كشیدن درآمدهای كنونی آذربایجان گفته بود كه این درآمدها به آذربایجان امكان می دهد كه بدون دریافت هرگونه كمك مالی از سازمانهای بین‌المللی و کشورهای دیگرسیاست مستقل خود را پیش ببرد. این سخنان واكنش سریع كاندالیزا رایس وزیر خارجه امریكا را در پی داشت. رایس در جریان دیدارش از جمهوری چك، در مصاحبه با رادیو آزادی اعلام نمود كه رژیمهای خودكامه در قفقاز جنوبی و آسیای میانه برای مدت كوتاهی قادرند به حساب درآمدهای نفتی در صحنه خودنمایی كنند ولی هرگز نخواهند توانست با سیستمهای خاص قرن 18 به جامعه جهانی بپیوندند.
بایستی اذعان نمود که سیاست کنونی آمریکا در قبال انتخابا ت آتی آذربایجان سیاستی مبتنی بر اعمال فشار از یک سو و وعده تائید انتخابات از سوی دیگر می باشد. آمریکا سعی دارد با اعمال برخی فشارها بر دولتمردان آذربایجان آنان را بیش از پیش به عواقب عدم همکاری با آمریکا متوجه نماید و از سوی دیگر از این فشارها به عنوان اهرمی جهت تنظیم روابط آذربایجان با روسیه استفاده نماید . بعداز سفر رئیس جمهور روسیه به آذربایجان وایجاد زمینه برای گسترش مناسبات بین دو کشور ونیز بعد از مطرح شدن موافقت ضمنی آذربایجان با طرح کاسفور روسیه دردریای خزر طبیعی به نظر می رسد که آمریکا رفتاری توام با اعما ل فشار با آذربایجان داشته باشد . گذشته از اینها این گونه رفتار آمریکا با دولت آذربایجان مانع خدشه دار شدن موقعیت آمریکا در بین احزاب مخالف آذربایجان خواهد گردید چه اینکه آذربایجان برای انجام برخی برنامه های خود در منطقه از قبیل انجام تبلیغات تفرقه بر انگیز در ایران و... بیش از دولت آذربایجان به احزاب مخالف و غرب گرا نیازمند است . با همه این اوصاف به نظر می رسد در حال حاضر بهترین گزینه برای ریاست جمهوری آینده آذربایجان از نظرآمریکا الهام علی یف باشد چراکه علی یف در دوران ریاست جمهوری خود ؛ بارها وفاداری خود به آمریکا را نشان داده است که از جمله آنها می توان به پیوستن آذربایجان به ائتلاف به اصطلاح ضد تروریسم و اعزام نیرو به عراق و افغانستان اشاره نمود . ضمن اینکه گسترش روز افزون روابط آذربایجان و اسرائیل نیز دلیل خوبی برای حمایت آمریکا از الهام علی یف می باشد.
تاثیر انتخابات بر روابط ایران و آذربایجان :
در ارتباط با تاثیر نتایج انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان بر روابط دو کشور ایران و آذربایجان بایستی به چند نکته توجه داشت . نکته اول اینکه لزوم روابط همه جانبه دو کشوررا بیش و پیش از آنکه به سلیقه دولتمردان دو کشور وابسته بدانیم، بایستی در اشتراکات فراوان تاریخی ؛ دینی ؛ فرهنگی و... بین دو ملت ایران و آذربایجان جستجو کنیم ؛ به عبارت دیگر همسایگی و پیوندهای دیرین دو ملت این امکان را به هیچ دولتمردی در جمهوری آذربایجان نخواهد داد تا نسبت به روابط با ایران بی تفاوت باشد . نکته دوم اینکه نتایج انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان و طرز تفکر دولتمردان جمهوری آذربایجان می تواند در تعیین سطح روابط موثر واقع گردد. واقعیت اینست بعد از استقلال آذربایجان به دلیل برخی مسائل از جمله گرایشات پان آذریستی و پان ترکیستی سران جبهه خلق آذربایجان که توانسته بودند با استفاده از فضای ملی گرایی حکومت آذربایجان را در دست گیرند و نیز به دلیل تبلیغات ضد ایرانی برخی قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای و متهم نمودن ایران در بحران قره باغ و... روابط دو کشور در میان پاره ای از سوء ظنها شکل گرفت . البته در سالهای اخیر با واقع بینی دولت آذربایجان و دیدارهای متقابل روسای جمهور دو کشور روابط ایران و آذربایجان در مسیر رو به گسترش قرار گرفته است و به نظر می رسد بعد از انتخابات آذربایجان نیز این روند ادامه یابد. در اینجا ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که پیروزی کاندیداهای غرب گرایی که گرایشات پان آذریستی شدیدتری نسبت به حاکمیت فعلی آذربایجان دارند می تواند روند رو به بهبود روابط دو کشور را با مشکل مواجه نماید.
گروههای اسلامی و انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان :
با اینکه اکثریت قریب به اتفاق مردم آذربایجان را شیعیان تشکیل می دهند لیکن از سوی دولت آذربایجان هیچ گونه آزادی عمل برای شرکت فعال گروههای دینی در عرصه انتخابات داده نشده و علاوه بر آن محدودیتهای فراوانی پیش روی افراد و گروههای اسلامی قرار داده می شود.
اصل 56 قانون اساسی ج آذربایجان در مقام محدود كردن دین و فعالیتهای دینی ؛برای شركت روحانیون و یا به تعبیر رایج در جمهوری آذربایجان خادمان دین، در انتخابات بعنوان نامزد مانع ایجاد كرده است. بند 3 این ماده تصریح می‌كند: «حق نامزدی خادمان دین و ... در انتخابات طبق قانون می‌تواند محدود شود».
با توجه به اینکه مردم آذربایجان از لحاظ دینی و نیز فرهنگی اشتراکات زیادی با مردم ایران و ترکیه دارند پس از انتخابات اخیر ترکیه و پیروزی قاطع اسلام گرایان در آن کشور ؛ دولت آذربایجان که از ابتدای استقلال تا کنون محدودیتهای زیادی را برای مردم مسلمان آذربایجان ایجاد کرده اند از تکرار نتایج انتخابات ترکیه در آذربایجان دچار رعب و وحشت شدند و بر محدویتها و تنگناهای موجود اضافه نمودند. در این بین حتی از پرونده سازی نیز دریغ ننموده و با دستگیری تعدادی جوان مذهبی تحت عنوان گروه سعید؛ آنان را بدون هیچ گونه سندی به جاسوسی برای ایران متهم نمودند و در حقیقت با این اقدام خود این پیام رابرای گروههای اسلامی ارسال کردند که در صورت هرگونه فعالیتی که از نظر گروه حاکم فعالیت سیاسی تعبیر گردد سرانجامی جز حبس نخواهند داشت. در ادامه بایستی به این نکته نیز اشاره داشت که حزب اسلامی آذربایجان که در سال 1992تاسیس شده دارای بیش از 60 هزار نفر عضو می باشد و در سال تاسیس در وزارت دادگستری به ثبت رسیده بود اما در پی تصویب قانون اساسی جدید جمهوری آذربایجان در سال 1995 فسخ ثبت رسمی شده است، زیرا طبق قانون جدید تشكیل هرگونه حزب دینی و ملی‌گرا در جمهوری آذربایجان ممنوع گردیده است. ضمن اینکه تلاشهای مکرر مسئولین حزب برای اخذ مجوز از وزارت دادگستری منتج به نتیجه نشده است. در این شرایط بدیهی است که افراد و گروههای دارای اعتقاد اسلامی وارد عرصه انتخابات نگردیده و انتخابات آتی ریاست جمهوری را تنها نمایش دموکراسی کنترل شده در آذربایجان بدانند .
سخن آخر :
واقعیت این است در حال حاضر با کناره گیری اکثر احزاب مخالف از روند انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان ادعای دولتمردان آذربایجان مبنی بر انجام انتخابات آزاد و منطبق با معیارهای دموکراسی با چالش جدی مواجه شده است . اصولا در عرف سیاست بین الملل تحریم و یا کناره گیری احزاب و شخصیتهای سیاسی از روند انتخابات نشان از غیر دموکراتیک بودن جوامع دارد، عنوانی که دولتمردان جمهوری آذربایجان عکس آن را برای خود تبلیغ می نمایند. انتخابات ریاست جمهوری آتی در شرایطی می توانست به عنوان انتخاباتی آزاد مطرح گردد که همه گروههای سیاسی موافق و مخالف دولت و نیز احزاب و گروههای اسلامگرا بدون هیچ گونه اکراه و واهمه می توانستند نامزدهای خود را معرفی کنند و در شرایط برابر و با برخورداری از امکانات یکسان به تبلیغ برنامه‌ها و اهداف خود بپردازند تا مردم جمهوری آذربایجان بتوانند کاندیدای مورد نظر خود را برگزینند. به نظر می‌رسد چنانچه در هر انتخاباتی که در کشور مسلمان جمهوری آذربایجان برگزار می گردد شرایط فوق مهیا گردد مردم مسلمان آذربایجان که سالهای متمادی است با تنگناهای فراوانی از قبیل محدودیت در برگزاری مراسمات دینی و ابراز اعتقادات مذهبی؛ اخذ شناسنامه و گذرنامه با پوشش اسلامی(برای زنان)؛ عدم اعمال نقش در سیاست خارجی کشور و... برخوردارند کاندیدایی را انتخاب خواهند نمود که در عمل برای دین و مذهب مردم احترام قایل باشد.
در پایان نظربه آنچه گفته شدو با توجه به ترکیب کاندیداهای ریاست جمهوری که اکثرا با نیاتی غیر ازرسیدن به ریاست جمهوری از قبیل کسب موقعیت اجتماعی ، دستیابی به مقام در دولت آینده ، کناره گیری به نفع الهام علی یف در آخرین روزهای تبلیغات و... ثبت نام کرده اند و اصولا دارای پایگاه مردمی و حزبی قوی نیستند و نیز باتوجه به تحریم انتخابات از سوی برخی احزاب و عدم معرفی کاندیدا از سوی سایر احزاب مطرح نبایستی در پیروزی الهام علی یف در انتخابات 24 مهرماه تردید نمود . ضمن اینکه رئیس جمهور آذربایجان با اقداماتی از قبیل اعطای کمک مالی به مطبوعات ، افزایش حقوق کارکنان و بازنشستگان و...سعی می نماید پیروزی خود در انتخابات را قطعی نماید..