میرزا محمد شیروانی (ملا میرزای شیروانی) در سال 1033 هـ .ق. در خطّه شیروان کشور آذربایجان و منطقه قفقازکه در آن زمان جزو شهرهاى ایران شمرده مى شد به دنیا آمد و خانواده متدیّنش نام نیکوى «محمّد» را برایش برگزیدند از کودکی به فراگیرى قرآن و دانش هاى آن روزگار پرداخت و پس از آن با راهنمایى پدرش راهى حوزه علمیه شیروان شده و شروع به تحصیل علوم اسلامى نمود.
به گزارش آران نیوز: میرزا محمد شیروانی (ملا میرزای شیروانی) در سال 1033 هـ .ق. در خطّه شیروان کشور آذربایجان و منطقه قفقازکه در آن زمان جزو شهرهاى ایران شمرده مى شد به دنیا آمد و خانواده متدیّنش نام نیکوى «محمّد» را برایش برگزیدند از کودکی به فراگیرى قرآن و دانش هاى آن روزگار پرداخت و پس از آن با راهنمایى پدرش راهى حوزه علمیه شیروان شده و شروع به تحصیل علوم اسلامى نمود.
دوران نوجوانی شیروانی مقارن با تأسیس اوّلین حکومت گسترده شیعه (صفویه) و پایتخت شدن اصفهان و حمایت پادشاهان صفویه از اهل علم بوده و حوزه علمیه اصفهان مورد توجّه فرهیختگان قرار داشت. و وی پس از فراگیرى مقدّمات، براى تکمیل دانش خود راهی حوزه علمیه اصفهان شدکه در آن زمان پذیراى عالمان و طلاّب فراوانى بود و در آنجا پس از گذشت چند سال، فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام، فلسفه، ریاضیات و نجوم را فراگرفت.
وى در اوّلین روزى که به مدرسه محقّق خوانسارى وارد شد، استاد به تدریس شرح اشارات شیخ ابو على سینا مشغول بودمیرزاى شیروانى پس از دقایقى، اشکالاتى مطرح ساخته و توجّه همگان را به خود جلب کرد.
طلاّب که تا آن روز ایشان را در جمع خود ندیده بودند، چشم به استادشان دوخته تا پاسخ وى را بشنوند. آقا حسین خوانسارى نخست از نام و نشان او جویا شدوقتى میرزا خودش را معرّفى کرد، استاد چنین فرمود:
«من در سطح معلومات تو مطالعه نکرده ام امشب براى تو کتاب را مطالعه مى کنم تا پاسخگوى سؤالات تو باشم.»
آزاد اندیشى استاد و میدان دادن وى به شاگرد، سبب شد ملاّ میرزا (که خود در فلسفه پرمایه بود) نزد آقا حسین بماند و شاگردى کند.
میرزاى شیروانى به دلیل ژرف نگرى و تلاش شبانه روزى، در مدّت کوتاهى به مدارج عالى علمى راه یافت و با برگزارى جلسات پرسش و پاسخ و نگارش آثار علمى و تحقیقى، به عنوان «اندیشمندى صاحب نظر» شناخته شداز این رو با لقب «مدقّق شیروانى» زبان زد محافل دینى و مذهبى شده و طلاّب زیادى در حوزه درسى وى شرکت نمودند.
ملاّ میرزاى شیروانى که سالیانى چند، نزد مجلسى اوّل (ملاّ محمّدتقى) به یادگیرى علوم مشغول بود، به سبب برخوردارى از امتیازاتى چون: عبادت، تقوا، اخلاق نیک، علم و ژرف نگرى مورد احترام و تکریم استادش قرار و گرفت سرانجام به افتخار دامادى وى نایل آمد و بر موقعیت دینى و اجتماعى اش افزوده گشت.
در ادامه و برای توفیقات بیشتر، مدقّق شیروانى به عراق هجرت کرد تا با توسّل به امامان(علیهم السلام) و سیرو سلوک، از سر چشمه هاى اخلاق، عرفان و دانش سیراب شود.
وى علاوه بر تحصیل در محضر فرهیختگان علم، به تدریس پرداخت و به نشر و گسترش معارف اهل بیت(علیهم السلام) همّت ورزید.
در سال 1078 هـ .ق. پس از رحلت شاه عبّاس دوم، فرزندش صفى دوم بر تخت سلطنت نشست و او را «شاه سلیمان» نامیدند. وى پادشاهى عادل بود و به تعمیر وتذهیب قبّه مطهّر رضوى همّت گماشت.
شاه سلیمان که از عالمان بزرگ عتبات عالیات و دیگر شهرها دعوت می نمود به سبب آشنایى قبلى با موقعیت ممتاز میرزاى شیروانى، از ایشان نیز دعوت کرد چرا که حضور فقیهان جامع الشّرایطى چون میرزا، پایه هاى حکومت شیعى را تقویت نموده و ناهنجارى هاى اجتماعى (اخبارى گرى، تصوّف و غیره) را برطرف مى ساخت.
مجتهد شیروانى در سال 1091 هـ .ق. به اصفهان مراجعت کرده و از سوى حکومت صفویه، دانشمندان و مردم، مورد تجلیل و احترام شایانى قرار گرفت. بدین ترتیب دگربار، مجلسِ درس، مناظره و موعظه میرزا پر رونق شده و پروانگان حریم معارف، از انوار گفتار و نوشتار آن فقیه، محدّث، متکلّم و دانشمند بزرگ بهره مند شدند.
میرزاى شیروانى براى فراگیرى علوم گوناگون، نزد بزرگان حوزه به شاگردى پرداخته است. در اینجا نام استادان برجسته او را یادآور مى شویم:
1- ملاّمحمّد تقى مجلسى، (1003 ـ 1070 هـ .ق.)
میرزا مدّت زیادى از محضر ایشان بهره مند شده
2- آقا حسین بن جمال الدّین،
معروف به محقّق خوانسارى (1016 ـ 1098 هـ .ق.) میرزا شاگرد ارشد و ممتاز مباحث فلسفى استادش بود از این رو هنگام درس، اشکالات زیادى مطرح مى کرد و با محقّق خوانسارى به مناظره علمى مى پرداخت. وى کتاب هاى استادش را پس از مطالعه دقیق، نقد مى نمود و در ردّ برخى از مطالب و نظرات ایشان رساله هایى مى نگاشت و متقابلا محقّق خوانسارى هم به دفع اشکالات شاگردش همّت مى ورزید .
برخى از شاگردان مکتب میرزاى شیروانى عبارتنداز:
1- ملاّمحمّد باقر مجلسى (1037 ـ 1110 هـ .ق .)
2- امیر محمّد صالح خاتون آبادى (1058ـ 1116 هـ .ق)
3- آقا محمّد اکمل اصفهانى، پدر علاّمه وحید بهبهانى ( زنده در حدود 1135 هـ .ق)
4- میرزا عبدالله افندى اصفهانى (1066ـ 1130 هـ .ق)
5- شیخ حسن بلاغى نجفى
میرزاى شیروانى که در فنون مختلف به مطالعه و پژوهش پرداخته بود اندوخته ها، تجارب و نظرات خود را در مجموعه هایى گرد آورى کرد که بیشتر آنها به زبان عربى است.
کتاب ها :
1- اثبات عصمة الائمة(علیهم السلام)، تفسیر آیه (انّ الابرار لفى نعیم)
2- اثبات النبوّة و الامامة
3- الاجتهاد و الاخبار، (مصادر الانوار)
4- اصالة البرائة
5- اصول دین(مباحث کلامى در توحید، نبوّت و امامت)، فارسى.
6- انموذج العلوم
7- الجبر و الاختیار
8- الجمع بین الاخبار المتعارضة
9- جیش اسامة، (رسالة اسامة)
10- دیوان شعر.
رساله‌ها:
1. رساله الآصفیه
2. رساله البداء
3. رساله‌ای در استحقاق ثواب و عقاب
4. رساله‌ای در دفع شبهه ابن کمونه
5. رساله‌ای در رد فخر رازی
6. رساله‌ای در شکیات (الخلل)
7. رساله‌ای در کائنات جو
8. رساله‌ای در کذب
9. رساله‌ای در هندسه
10. رساله شبهه الاستلزام
11. رساله شبه المرکب
میرزاى شیروانى همچون فقیهان دیگر، داراى سجایاى اخلاقى از قبیل عبادت، تقوا، سخاوت و شجاعت بوده امّا آنچه که وى را از بسیارى دیگر ممتاز نموده، دقّت علمى و تشکیل مجالس بحث و جدل است.
یک روز برای شاگردان خود، هفتاد دلیل می آورد که حوض مدرسه، آب ندارد! طلبه‌ها با وجود این که می‌‌دانستند و می‌‌دیدند حوض پر آب است، ولی در مقابل استدلال استادشان پاسخی جز سکوت نداشتند. میرزا با مشاهده عجز و ناتوان آنان، برخاسته و مقداری از آب حوض برداشت و در هوا پاشید، آن گاه فرمود: «همین، در ابطال آن دلائل کافی است». یعنی وجود عینی آبی، حکایت‌گر این است که ادله، مغالطه بوده نه استدلال عقلی.
این عالم بزرگ در نگارش به زبان عربی بیش از فارسی توانایی داشته و زبان مادری وی ترکی بوده است.
میرزا محمد شیروانی در ظهر روز جمعه 29 ماه مبارک رمضان سال 1098 هـ .ق. در سن 65 سالگی، چشم از جهان بست.
پیکر مطهّر این بزرگمرد عرصه علم و فقاهت از سوى مقامات کشورى و لشکرى و دانشمندان، خصوصاً علاّمه مجلسى و مردم، بسیار باشکوه تشییع شده و سپس به جانب مشهد مقدّس منتقل گردید. جنازه آن حکیم پرآوازه در مشهد رضوى نیز با شکوهى خاص تشییع شد و پس از اقامه نماز و طواف به دور ضریح منوّر امام رضا(علیه السلام)، در مدرسه میرزا جعفر دفن گردید.
منبع : مجموعه گلشن ابرار، جلد 5، زندگی نامه "ميرزا محمد شيروانی"