اگر ناکارآمدی دولت پاشینیان در سیاست‌های داخلی را شرط لازم برای بروز اختلافات در میان جناح‌های سیاسی این کشور بدانیم، قطع به‌یقین، شکست در جنگ ۴۴ روزه در سال گذشته را باید شرط کافی و عامل تسریع بخش در این زمینه قلمداد کرد.
به گزارش آران نیوز به نقل از خبرگزاری تسنیم، شکست سنگین ارمنستان از جمهوری آذربایجان در نبرد 44 روزه قره‌باغ بیش از همه برای نخست‌وزیر غرب‌گرای این کشور، آقای نیکول پاشینیان بسیار گران تمام شد و پس از ماه‌ها درگیری و اعتراضات خیابانی علیه نخست‌وزیر این کشور و درخواست افسران عالی ارتش برای استعفا، وی سرانجام از قدرت کناره‌گیری کرد. پاشینیان اعلام کرد که به‌منظور برگزاری انتخابات پیش از موعد در ارمنستان، از منصب خود (البته با حفظ سرپرستی برای برگزاری انتخابات زودهنگام در ماه ژوئن) استعفا می‌کند. مطابق قانون اساسی ارمنستان، انتخابات زودهنگام پارلمانی تنها در صورت استعفا نخست‌وزیر و معرفی شدن نشدن نخست‌وزیر جدید امکان‌پذیر است. در این یادداشت مختصر دلایل این استعفا بررسی شود:
رخدادهای شتابان ارمنستان
روی کار آمدن نیکول پاشینیان به‌موازات جنبش اعتراضی «نه به سرژ» در سال 2018 و حمایت تمام‌قد غرب از آن، در سیاست داخلی و خارجی ارمنستان تغییرات محسوسی را به وجود آورد. از جمله این تغییرات می‌توان به افزایش همکاری با آمریکا و اروپا، تلاش در راستای کاهش وابستگی به روسیه، افزایش همکاری‌ها با ناتو، ایجاد رابطه و تأسیس سفارتخانه در سرزمین‌های اشغالی اشاره کرد.
اما نقطه عطف این سیاست‌ها بروز جنگ 44 روزه قره‌باغ در سال گذشته با جمهوری آذربایجان بود که منجر به کشته شدن سربازان ارمنی، شکست سنگین از آذربایجان و درنهایت از دست دادن شهرهای اشغالی تحت سیطره ارمنستان در قره‌باغ شد. پاشینیان به‌رغم مقاومت چندماهه در مقابل اعتراضات مردمی و نیز نخبگان سیاسی و نظامی، سرانجام از مدیریت تحولات شتابان ارمنستان کنار نشست و با کناره‌گیری رسمی از نخست‌وزیری شانس خود را برای انتخاب مجدد از سوی مردم باز گذاشته است. به نظر می‌رسد آقای پاشینیان در گام نخست از مدیریت این تحولات و رخدادهای شتابان داخلی و بین‌المللی دو سه سال اخیر ارمنستان جای مانده است.
ناکارآمدی دولت پاشینیان در داخل
همچنین اولین تمرین دموکراسی غربی در سپر داخلی ارمنستان نیز نتایج قابل قبولی نداشت و پاشینیان برخلاف شعارهای انتخاباتی نه‌تنها نتوانست اجماع داخلی را در کشور به وجود آورد، بلکه با اتخاذ برخی اقدامات مانند تسویه حساب‌های سیاسی از احزاب قدیمی، زندانی‌کردن مقامات متنفذ سابق به اسم مبارز با فساد و دخالت در امور داخلی قره‌باغ کوهستانی، زمینه بروز و گسترش اختلافات درونی را در ارمنستان به وجود آورد.
علاوه بر این، کابینه نخست‌وزیر علی‌رغم برخورداری از اکثریت دوسوم پارلمان و حمایت قاطع رأی‌دهندگان، نتوانست به وعده‌های خود در مورد عدالت، اصلاحات اقتصادی، سیاسی و قضایی به‌طورکلی عمل کند. همچنین اصلاح قانون اساسی، تغییر قانون انتخابات و اصلاحات دیگر را به تعویق انداخت.
همه این مسائل باعث بروز اختلافات در نزد نخبگان سیاسی قدیم و جدید در ارمنستان شد و به‌مرور مخالفت‌ها علیه گروه پاشینیان رنگ و بوی جدی‌تری به خود می‌گرفت. یکی از نمودهای بارز این تنش‌ها، اختلاف میان سارکسیان رئیس‌جمهور و پاشینیان در برکناری «اونیک گاسپاران» رئیس ستاد کل ارتش ارمنستان از سوی نخست‌وزیر این کشور بود که منجر به فرجام‌خواهی «آرمن سارکیسیان» رئیس‌جمهوری ارمنستان، به دادگاه قانون اساسی متوسل شد. در اوایل سال جدید میلادی، به دنبال آنکه جمعی از فرماندهان ارتش ارمنستان خواستار استعفای پاشینیان از مقام نخست‌وزیری شدند، وی با بیان اینکه ارتش ارمنستان قصد کودتا دارد حکم برکناری رئیس ستاد مشترک را صادر اما رئیس‌جمهور با این اقدام مخالفت کرد و آن را به دادگاه قانون اساسی ارمنستان ارجاع داد.
شکست در جنگ 44 روزه
اگر ناکارآمدی دولت پاشینیان در سیاست‌های داخلی را شرط لازم برای بروز اختلافات در میان جناح‌های سیاسی این کشور بدانیم، قطع به‌یقین، شکست در جنگ 44 روزه در سال گذشته را باید شرط کافی و عامل تسریع بخش در این زمینه قلمداد کرد. کشته شدن تعداد قبال توجه سربازان ارمنی و از دست دادن هفت شهر اشغالی تحت سیطره ارمنستان در قره‌باغ کوهستانی باعث گسترش تنش و التهابات خیابانی در ایروان شد که حتی تا به اشغال ساختمان پارلمان ارمنستان نیز کشیده شد. بروز درگیری‌های خیابانی میان طرفداران و مخالفین پاشینیان، مداخلات کشورهای خارجی در این درگیری‌ها و فشارهای جناح‌های مخالفت برای استعفا، عرصه را روزبه‌روز برای نیکول پاشینیان تنگ‌تر می‌کرد تا نهایت منجر به تصمیم پاشینیان برای کناره‌گیری شد.
جمع بندی
استعفای پاشینیان از مسند نخست‌وزیری ارمنستان را می‌توان محصول دو عامل ناکارآمدی دولت وی در بهبود شرایط اقتصادی و اجماع داخلی و همچنین شکست در جنگ 44 روزه قره‌باغ دانست.
به‌بیان‌دیگر، تجمیع این دو عامل، منجر به افزایش نارضایتی‌های اجتماعی و خشونت سیاسی در ارمنستان و نهایت به استعفای نخست‌وزیر انجامید. با توجه به اوضاع پیش رو و تداوم وضع موجود باید گفت که انتخابات ماه آینده ارمنستان از اهمیت فراوانی برای دو طیف روس‌گریان و غرب‌گریان برخوردار است و می‌توان پیش‌بینی کرد که پاشینیان در انتخابات زودهنگام 30 خردادماه، از شانس پایینی در داخل برخوردار خواهد بود، مگر اینکه حمایت‌ها بایدن و اروپا از وی بتواند دوباره موج جدیدی را به نفع او به وجود آورد.
برای مثال، استعفای رسمی پاشینیان یک روز پس‌ازآن صورت گرفت که رئیس‌جمهور آمریکا جو بایدن کشتار ارامنه در زمان امپراتوری عثمانی را به‌عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت شناخت، اقدامی که ارامنه در سراسر جهان از آن استقبال کرده و توسط ترکیه محکوم گردید.
پاشینیان نیز روز شنبه در توئیتی در توصیف این اقدام بایدن گفت: «آمریکا بار دیگر تعهد تزلزل‌ناپذیر خود به حفاظت از حقوق بشر و ارزش‌های جهانی را به نمایش گذاشت». این اقدام آمریکا برای شکست ائتلاف و فشارهای چند ماه اخیر آذربایجان و ترکیه در قفقاز جنوبی برعلیه دولت پاشینیان برای وی بسیار امیدبخش و اهمیت داشت. این نکته را باید مدنظر قرار داد که در آن‌سوی میدان نیز روسیه با حمایت از احزاب قدیمی و نزدیک به مسکو سعی خواهد کرد طیف روس‌گریان در ارمنستان مجدداً قدرت را در دست گیرند.
نویسنده: وحید شربتی، پژوهشگر گروه سیاست خارجی پژوهشکده تحقیقات راهبردی