حضور آیت الله دکتر سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران در صدر هیاتی بلندپایه در بیست و یکمین اجلاس سازمان همکاری شانگهای را می توان بخشی از رویکرد سیاست خارجی متوازن، پویا و دیپلماسی هوشمندانه دولت سیزدهم بر شمرد.
آران نیوزا، بیست و یکمین نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با حضور ۱۲ نفر از مقام های بلندپایه کشورهای منطقه از جمله رئیس جمهوری اسلامی ایران در حالی به میزبانی شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان در روزهای ۲۵ و ۲۶ شهریور برگزار می شود که این نشست نخستین سفر رئیس جمهوری اسلامی ایران به تاجیکستان و این اجلاس خواهد بود.
سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱ میلادی (۱۳۸۰) تاسیس شد، دارای هشت عضو اصلی روسیه، چین، هند، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان است و کشورهای جمهوری اسلامی ایران، مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر آن را تشکیل می دهند.
کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای نه تنها یکی ازبزرگ‌ترین مجموعه ها و نهادهای اقتصادی، نظامی، هسته‌ای و فضایی جهان را دارا هستند، بلکه بیشترین تولیدکننده و مصرف کننده انرژی در جهان نیز می‌باشند. در این رابطه، تقویت حضور جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای را می توان نمادی از سیاست متوازن منطقه ای ایران تحلیل کرد.
پیش از این، آیت الله سید ابراهیم رئیسی در آیین تحلیف در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه جهان در حال دگرگونی است، تاکید کرد که تامین منافع ملت‌ها منوط به درک جهان جدید و تعامل راهبردی با قدرت‌های نوظهور بوده و سیاست خارجی موفق، سیاست خارجی متوازن خواهد بود.
همچنین «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه ایران نیز در نشست سفرا و روسای نمایندگان خارجی مقیم تهران گفت: عنوان سیاست خارجی دولت جدید ایران، سیاست خارجی متوازن، فعال، پویا و هوشمند است.
سیاست خارجی متوازن یکی از موارد مهم در سیاست خارجی است و کشورها در عرصه بین الملل با اتخاذ این سیاست تلاش می کنند روابط متوازن و چندجانبه ای را با بازیگران مختلف در عرصه منطقه ای و بین المللی فارغ از قطب بندی های رایج برقرار کند.
سازمان همکاری شانگهای؛ ۲۰ سال پس از تاسیس
سازمان همکاری شانگهای که در سال ۲۰۰۱میلادی با هدف بسترسازی برای همکاری های اقتصادی- سیاسی منطقه ای میان اعضای آن تاسیس شد، امروز بعد از ۲۰ سال از آغاز فعالیت آن، روندهای متفاوتی را براساس منطقه گرایی جدید شکل داده و توانسته است علاوه بر افزایش همکاری های منطقه ای، سطحی از تاثیرگذاری بین المللی را نیز نشان دهد.
امروز در حالی ۲۰ سال اول فعالیت این سازمان به پایان می رسد که مناسبات جهانی تغییرو تحولات گسترده ای را به خود دیده است؛ مناسباتی که در آغاز هزاره سوم با رویکردهای یکجانبه گرا قوام یافته بود، با واکنش بسیاری از کشورهای جهان مواجه شد که این واکنش ها در حوزه های مختلف جغرافیایی با تاسیس نهادهای منطقه ای همانند سازمان همکاری شانگهای همراه بود.
اگرچه منطقه گرایی و ایجاد نهادهای منطقه ای در واکنش به روندهای یکجانبه گرایی قوام یافت اما تلاش برای گسترش همکاری های منطقه ای از جمله اهدافی بوده که کشورهای مختلف جهان در حوزه های مختلف جغرافیایی دنبال می کرده اند و این تنها به یک منطقه جغرافیایی محدود نمی شود.
سازمان همکاری شانگهای در این دوره ۲۰ ساله تلاش کرده تا بستری از چارچوچوب های توازن منطقه ای را ایجاد نماید که طیفی از عناصر اقتصادی تا امنیتی را در بر می گیرد و این عناصر، شاخص هایی را با خود به همراه داشته که توانسته ادامه حیات آن را تضمین نماید.
بر میراث چنین بستری به نظر می رسد که کشورهای اصلی تشکیل دهنده آن مانند چین و روسیه در دوره جدید نظام بین الملل که شاخصه اصلی آن "مشارکت گرایی"، "موازنه گرایی" و "منطقه گرایی" است، تلاش خواهند داشت تا از طریق سازمان همکاری شانگهای، فرایندی را شکل دهند که نه تنها تاثیرات منطقه ای در بر داشته باشد، بلکه بر قاعده مندی ساختار جهانی کمک کند. ایجاد چنین فرایندی از سوی این سازمان به معنای بازیگری در عرصه مناسبات جهانی خواهد بود. بر این مبنا، اعضای دیگر این سازمان و حتی اعضای ناظر می توانند با مشارکت در چنین چارچوبی عملا رویکردهای خود را نیز به درون الگوهای روندساز بین المللی تزریق نمایند.
سازمان همکاری شانگهای در سیاست خارجی متوازن دولت سیزدهم
جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴) که به عنوان عضو ناظر به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمده، رویکردهای اصولی خود را پیگیری کرده است.
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در برابر نهادهای منطقه ای همچون شانگهای توسعه همکاری متوازن بوده است. اما تفاوت عمده ای که این سازمان با دیگر نهادهای منطقه ای دارد، حضور دو کشور چین و روسیه بعنوان اعضای اصلی است. در واقع حضور این دو کشور و نیز کشورهای دیگر منطقه ای به همراه جمهوری اسلامی ایران، هند و پاکستان این سازمان را برای ایجاد ترتیبات جدید منطقه ای و بین المللی آماده کرده و حضور قاعده ساز در چنین ترتیباتی به جمهوری اسلامی ایران اجازه می دهد تا علاوه بر بهره گیری از گسترش روابط اقتصادی با اعضای آن، در یک فضای تعاملی، راهبردهای سیاسی خود و از جمله ایجاد مناسبات متوازن را نیز دنبال کند.
در این زمینه سفر ایت الله ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران به شهر دوشنه پایتخت تاجیکستان برای شرکت در بیست و یکمین اجلاس سران همکاری شانگهای را می توان آغازی برای تقویت همکاری های چندجانبه و متوازن با کشورهای حوزه اوراسیا و شرق اسیا تحلیل کرد.
به نظر می رسد که حضور فعال ایران و دولت سیزدهم در این سازمان و تلاش برای مشارکت در یک ساختار چندجانبه گرا می تواند شکل عملی تری به رویکرد سیاست خارجی متوازن ایران دهد، به ویژه اینکه سازمان همکاری شانگهای در راهبرد نگاه به شرق ایران از اهمیت گسترده ای برخوردار است.
افزون بر این، حضور ایران در این سازمان می تواند نقش بین المللی جمهوری اسلامی ایران بعنوان یک قدرت منطقه ای را در حوزه اوراسیا و شرق آسیا افزایش دهد.