نیروهای حافظ صلح روسیه کنترل کریدور لاچین را که نقش کلیدی برای کل منطقه قره‌باغ ایفا می‌کند و قره‌باغ کوهستانی و ارمنستان را به هم متصل می‌کند، به جمهوری آذربایجان واگذار کردند.
به گزارش آران نیوز به نقل از خبرگزاری تسنیم، جنگ دوم قره‌باغ، 44 روز به طول انجامید و در 10 نوامبر 2020 پایان یافت. در آن روز الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان بیانیه مشترکی را با میانجیگری ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه امضا کردند که در واقع پایه اصلی برای صلح قره‌باغ بود.
هم‌زمان با بازگرداندن اراضی آذربایجان در اطراف قره‌باغ کوهستانی که از سال 1994 تحت کنترل نیروهای مسلح ارمنستان بود، علی‌اف و پاشینیان در مورد اینکه با کریدور لاچین، تنها سرزمین مسیری که جمهوری خودخوانده قره‌باغ کوهستانی را به ارمنستان متصل می‌کند، توافق کردند.
در پایان این جنگ، لاچین شهر کوچکی که در دامنه جنوب غربی رشته‌کوه قره‌باغ قرار داشت و در زمان اتحاد جماهیر شوروی ده‌ها هزار نفر در آن زندگی می‌کردند، پس از حدود 30 سال به آذربایجان بازگشت، اما کنترل این شهر و جاده ارمنستان به قره‌باغ توسط نیروهای حافظ صلح روسیه با مأموریت 5 ساله بود.
این کار در ابتدا کار آسانی نبود. اگرچه این قلمرو رسماً به آذربایجان تعلق داشت، اما در حین «ترانزیت» فقط کسانی که گذرنامه ارمنی داشتند، می‌توانستند بدون توافق وارد لاچین شوند و ارتش آذربایجان باید با روس‌ها در مورد هر گذرگاهی در طول کریدور به توافق می‌رسید. حتی در صورت توافق، کاروان آذربایجان را نیروهای حافظ صلح روسیه همراهی می‌کردند.
درگیری‌های پس از آتش‌بس، اغلب در این جاده کوهستانی که فقط چند کیلومتر طول داشت رخ می‌داد. آذربایجانی‌هایی که از آنجا عبور می‌کردند، پرچم‌های ملی خود را از شیشه اتومبیل‌های خود آویزان کرده و نشان می‌دادند که این منطقه قلمرو آن‌هاست و هنگامی که ارمنی‌ها کاروان آذربایجان را می دیدند، به آنها پاسخ می دادند.
با گذشت زمان، این بحران آرام تر شد. در پاییز سال 2021، گذرگاهی از طریق راهرو لاچین برای اتومبیل‌های شخصی باز شد. با این حال، نیروهای حافظ صلح روسی همچنان در طول راهرو نظارت دقیقی داشتند.
در آن زمان، در سال 2021، تنها 80 نفر در گذرگاه لاچین زندگی می‌کردند. بسیاری از آنها با وحشت از این موضوع صحبت می‌کردند که به مردم محلی فرصت بسیار کمی داده می‌شد تا در روستاهای مجاور که تحت کنترل آذربایجان بودند جمع شوند و از آنجا خارج شوند. بیشتر آنها جایی برای رفتن نداشتند. اندک ساکنان لاچین نمی‌خواستند جایی بروند. اما حالا ممکن است مجبور شوند.
6 ماه پس از پایان جنگ را می‌توان دوران بدون جنگ و بدون صلح توصیف کرد. درگیری‌های محلی منظم وجود داشت.
تشدید تنش عمدتاً متوجه آذربایجان بود که حتی در ماه مارس سال جاری کنترل یک شهرک و ارتفاع دیگر در منطقه درگیری را به دست گرفت.
با این حال، در پایان ماه جولای، وضعیت در قره‌باغ به طور قابل توجهی بدتر شد. حکومت خودخوانده قره‌باغ، اعلام کرد که آذربایجان تلاش کرده تا از خط تماس عبور کند.
سپس نیروهای حافظ صلح روسیه از «سه مورد نقض رژیم آتش‌بس» توسط آذربایجان خبر دادند. بعداً طرفین با متهم کردن طرف مقابل، به یکدیگر شلیک کردند. در این تیراندازی چندین سرباز کشته شدند.
برخی از کارشناسان مستقل در آن زمان گفتند که مرحله جدید درگیری مربوط به تمایل الهام علی‌اف برای فشار آوردن به ایروان برای حل هر چه سریع‌تر مسائل مورد مناقشه است و زمان مناسبی برای این کار انتخاب کرده است، چراکه در حالی که روسیه درگیر جنگ در اوکراین است و تمام جهان در حال تماشای اتفاقات است، آذربایجانی‌ها تصمیم گرفتند بدون توجه به نیروهای حافظ صلح روسی، تهاجمی‌تر عمل کنند.
مشکل اصلی حل نشده، کریدور لاچین بود که آذربایجان می‌خواست در آینده نزدیک آن را کنترل کند.
بر اساس قراردادهای پایان جنگ، ارمنستان و آذربایجان باید در مورد طرحی برای ساخت مسیر جدید با دور زدن لاچین تصمیم می‌گرفتند. نیروهای حافظ صلح روسیه باید مسیر جدیدی را در پیش می‌گرفتند. برای این کار سه سال مهلت داده شد و این مدت هنوز تمام نشده است. با این حال، مذاکرات و توافقات به درازا کشید.
پس از تشدید تنش شدید در 3 آگوست، «آرمن گریگوریان» دبیر شورای امنیت ارمنستان، درخواست‌های باکو برای کریدور لاچین را غیرقانونی خواند و عنوان کرد که ارمنستان هنوز با هیچ طرحی برای ساخت جاده جدید موافقت نکرده است.
اما این امر آذربایجان را منصرف نکرد. تا آن زمان، بخشی از مسیر را که از مرز منطقه لاچین با ارمنستان شروع می‌شود و به بزرگراه شوشا - جاده خانکندی متصل می‌شود، تکمیل کرده بود. اکنون آنها اعلام کرده‌اند که جاده برای استفاده کامل در بخش آذربایجان آماده است.
در آذربایجان معتقدند که ارمنستان در تمام این مدت به عمد تصویب طرح و ساخت‌وساز در خاک خود را به تعویق می‌اندازد. در مقابل ایروان اصرار داشت که باید 3 سال صبر کرد.
با این حال، پس از تشدید وضعیت در اواخر ژوئیه و اوایل آگوست، روند تسریع شد. جمهوری خودخوانده قره‌باغ کوهستانی اعلام کرد که آذربایجان خواستار تخلیه روستای لاچین و زابوخ تا 5 آگوست است. کمی بعد، تاریخ به 25 آگوست منتقل شد.
ارمنی‌ها همچنان در سرزمین‌هایی که تحت کنترل آذربایجان بود، به زندگی خود ادامه می‌دهند. بسیاری از آنها نمی‌توانند با مقامات ارمنی در مورد حل‌وفصل به توافق برسند.
جمهوری خودخوانده قره‌باغ قول داده که مسکن موقت به آنها بدهد، اما همه موافق نیستند. وضعیت اسکان موقت برای خیلی‌ها مناسب نیست، در حالی که دیگران از اینکه همه وعده‌ها فقط حرف است، عصبانی هستند.
ساکنان محلی که در بلاتکلیفی کامل به سر می‌بردند، نمی‌دانند کجا خواهند رفت، کجا می‌توانند بمانند و اگر چنین است، چه اتفاقی برای آنها خواهد افتاد.
در آغاز ماه آگوست، مقامات جمهوری قره‌باغ کوهستانی به ساکنان ارمنی روستاهای لاچین، سوس و زابوخ اعلام کردند که باید تا 25 آگوست خانه‌های خود را ترک کنند و این سرزمین‌ها در نهایت باید تحت کنترل آذربایجان قرار گیرد. این اعلامیه برای روستاییان بسیار غیرمنتظره بود. اکثر مردمی که در جریان جنگ دوم قره‌باغ به آنجا گریختند به امید ادامه زندگی در روستاهای خود به خانه‌های خود بازگشته بودند.
اهالی محلی تا لحظه آخر باور نداشتند که واگذاری به آذربایجان امکان‌پذیر است، چراکه پس از جنگ سال 2020، مدرسه روستاها دوباره تجهیز شد، دیوارها تعمیر و رنگ‌آمیزی شدند، میزها نوسازی شدند. معلمان جدید از ارمنستان برای تدریس به اینجا آمدند، اما اکنون مدرسه نیز باید رها شود.
مردم لوازم خانگی خود را برداشتند و لوازم غیرضروری را سوزاندند. حتی ویدئوهایی در اینترنت وجود دارد که نشان می‌دهد چگونه برخی از ساکنان برای جلوگیری از تحویل خانه‌های خود به آذربایجانی‌ها، آنها را آتش زدند. البته مقامات جمهوری خودخوانده قره‌باغ هشدار دادند که در این صورت مردم غرامت دریافت نخواهند کرد.
جمهوری خودخوانده قره‌باغ برای هر نفر 40 هزار درام (حدود 99 دلار) و حواله 10 میلیون درام (حدود 24 هزار و 600 دلار) برای خرید یا اجاره آپارتمان به آنها پیشنهاد داده‌اند. البته این پول در خود ارمنستان فقط برای اجاره کافی است، نه برای خرید خانه.
علاوه بر این، ساکنان سابق لاچین که چنین حواله‌ای را دریافت کرده بودند، با مشکلاتی مواجه شده‌اند؛ بانک‌های ارمنستان به چنین اسنادی مشکوک هستند و اغلب آنها را نمی‌پذیرند.
الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان علاقه‌ای برای حضور ارامنه در لاچین ندارد و اعلام کرده: افراد غیرقانونی اسکان داده شده باید از شهر لاچین، روستاهای زابوخ و سوس خارج شوند. این طبیعی است. اقامت آنها در آنجا در واقع جنایت جنگی است، زیرا این برخلاف قوانین کنوانسیون ژنو است. از سکونتگاه‌های غیرقانونی در اراضی اشغالی جلوگیری کنیم.
پس از واگذاری کریدور لاچین، این سؤال مطرح شد که در صورت واگذاری جاده به کنترل آذربایجان، جمهوری خودخوانده قره‌باغ چگونه باید با ارمنستان ارتباط برقرار کند؟ خبرنگاران ارمنی پس از بازدید از این منطقه، می‌گویند راه جایگزینی وجود دارد.
اندکی قبل از انتقال کریدور لاچین، مقامات ارمنی قره‌باغ پیشنهاد کردند که مردم از مسیر جایگزین استفاده کنند و اعلام کردند: مردم می‌توانند از جاده‌ای که از نزدیک شوشا می‌گذرد و تحت کنترل نیروهای حافظ صلح روسی است استفاده کنند.
با این حال، مشکل به طور کامل حل نخواهد شد. چراکه ارمنستان و جمهوری خودخوانده قره‌باغ کوهستانی هنوز باید تیرهای برق و خطوط ارتباطی را به کریدور موقت جدید منتقل کنند.
البته برای ساکنان قره‌باغ، مشکل اصلی همچنان خط لوله گاز است. این خط لوله تا حدی از سرزمین‌های تحت کنترل آذربایجان می‌گذرد و این مشکل هنوز حل نشده است.
نویسنده: حمید قدسی آذر کارشناس مسائل قفقاز و ترکیه