آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

آران نیوز؛ حکمت حاجی‌اف، معاون رئیس جمهور و رئیس بخش سیاست خارجی ریاست جمهوری آذربایجان، می‌گوید که ژئوپلیتیک آذربایجان رویکردی چندجانبه به سیاست خارجی دارد. در همین راستا، پرسشی که مطرح می‌شود اینکه سیاست خارجی باکو پس از حمله روسیه به اوکراین چگونه تغییر کرده است؟ از یک سو، آذربایجان از تمامیت ارضی اوکراین حمایت می‌کند و از سوی دیگر، در مورد خشم کرملین به خاطر امنیت ملی خود محتاط است. با توجه به این معضل، باکو چگونه سیاست خارجی چندوجهی خود را دنبال می‌کند؟ برای پاسخ به این سؤالات، باید به دیپلماسی آن پیش و پس از جنگ بین روسیه و اوکراین نگاهی بیندازیم.
در آغاز سال ۲۰۲۲، که حمله روسیه به اوکراین قریب الوقوع بود، الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان در یک سفر رسمی به کیف رفت. در این دیدار شش سند همکاری دوجانبه در زمینه کشاورزی، انرژی و تجارت به دست آمد. علاوه بر این، بیانیه‌ مشترک امضا شده توسط رئیس جمهور علی‌اف و ولودیمیر زلنسکی، حمایت از استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت یکدیگر را منعکس می‌کند. این بیانیه که بر اهمیت باکو برای اوکراین در موارد فوق تاکید می‌کرد، برای کیف نیز بسیار مهم بود چون در آستانه مواجهه با تهدید حمله روس‌ها بود. همچنین به عنوان مدرک دیگری بر پایبندی آذربایجان به اصل تمامیت ارضی عمل کرد.
با وجود این، پیش از جنگ، باکو با مسکو نیز به توافق رسید. در بند اول این سند تاکید شده که روابط دو کشور بر اساس احترام متقابل به استقلال، حاکمیت دولت و تمامیت ارضی استوار است. به گفته رئیس جمهور علی‌اف، این بیانیه روابط آنها را به سطح بالا ارتقاء داد. این توافق تنها چند ساعت پس از آن صورت گرفت که کرملین استقلال جمهوری‌های مردمی دونتسک و لوهانسک را به رسمیت شناخت. اگر این امر به دست دولت دیگری رخ می‌داد، باکو بدون تردید این اقدام را محکوم می‌کرد. با این حال، آذربایجان از اظهار نظر در مورد آن خودداری کرد تا به روابط خود با مسکو آسیب نرساند.
بنابراین، باکو عمل متعادل کننده سیاست خارجی خود را دنبال کرد. از یک سو، این کشور رسما این تهاجم را محکوم نکرده و در رای گیری برای پایان دادن به عضویت روسیه در شورای اروپا شرکت نکرده است. در همین راستا، این کشور همچنین تصمیم گرفت به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای تعلیق روسیه از شورای حقوق بشر رأی ندهد. باکو نه تنها در سازمان‌های بین‌المللی که روسیه به‌طور گسترده محکوم می‌شد، کمرنگ بود، بلکه در زمانی که کنسولگری افتخاری آذربایجان در خارکیف آسیب جدی دید، سکوت در پیش گرفت. 
با حملات هوایی روسیه در داخل کشور، صدها آذربایجانی در روز ۲۷ فوریه در مقابل سفارت اوکراین در باکو، پایتخت آذربایجان تجمع کردند تا با مردم اوکراین ابراز همبستگی کنند. با توجه به نادر بودن استفاده مردم از حق تجمع خود در آذربایجان، اجازه دادن به مردم برای سر دادن شعار به نفع اوکراین پیامی حیاتی برای هر دو طرف متخاصم بود. اما مقامات آذربایجان تظاهرات در مقابل سفارت روسیه در باکو را ممنوع اعلام کرد که می‌توان آن را یکی دیگر از عناصر متعادل کننده سیاست خارجی باکو دانست. اما همزمان، دولت آذربایجان به طور مرتب کمک‌های بشردوستانه را به اوکراین ارسال. علاوه بر این، دولت به سوکار - شرکت نفت دولتی خود - دستور داده تا سوخت رایگان برای آمبولانس‌ها و سایر خودروهای خدمات اضطراری دولتی در پمپ بنزین‌های خود در اوکراین فراهم کند.
علاوه بر اوکراین و روسیه، آذربایجان نیز تلاش‌های قابل توجهی را برای گفتگو با چندین بازیگر منطقه‌ای دیگر انجام داده و از این موقعیت برای ارتقای جایگاه خود به عنوان یک قدرت مسئول و قابل اعتماد استفاده کرده است. به عنوان مثال، اعلامیه شوشا را با آنکارا امضا کرده است تا روابط دوستانه و برادرانه خود را با ترکیه تقویت کند. همچنین در مارس ۲۰۲۲، باکو تصمیم مهم دیگری گرفت و توافقنامه‌ای با تهران امضا کرد. این قرارداد ایجاد شبکه‌های حمل و نقل و برق جدید را در نظر دارد که بخش غربی قلمرو اصلی آذربایجان را از طریق شمال غرب ایران به جمهوری خودمختار نخجوان متصل می‌کند. این یک حرکت به موقع بود تا نگرانی تهران را کاهش داد.
در مورد پروژه‌های حمل‌ونقلی که آذربایجان پس از جنگ دوم قره‌باغ توسعه داد و فرصت‌های لازم را برای ایران فراهم کرد تا بخشی از هاب ترانزیتی نوظهور با همسایه شمالی خود باشد. علاوه بر این، آذربایجان با امضای یادداشت تفاهم جدید در مورد مشارکت استراتژیک در زمینه انرژی در ۱۸ جولای روابط دوجانبه خود با اتحادیه اروپا را تقویت کرد. این توافق علاوه بر افزایش اعتبار باکو پس از انتقاد از نقض حقوق بشر، به تلاش‌های اتحادیه اروپا برای دور شدن از سوخت‌های فسیلی روسیه کمک می‌کند.
 نتیجه
در مجموع، به نظر می‌رسد که باکو از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین، توانسته است، اگر نگوییم تقویت، سیاست خارجی چندجانبه خود را حفظ کند. به طور مشابه، آذربایجان روابط خود را با ترکیه تقویت کرده است تا مسکو را در قفقاز جنوبی متعادل کند. همچنین روابط با تهران را نادیده نگرفته و مشارکت آن را در پروژه‌های جدید منطقه‌ای تقویت کرده است. در عین حال، باکو قصد دارد روابط خود با اتحادیه اروپا را با بهره‌مندی از بحران انرژی ناشی از جنگ روسیه علیه اوکراین تقویت کند. همچنین باکو به دقت به ایروان فشار می‌آورد تا خواسته‌های خود را به این کشور دیکته کند و همچنین از چالش‌های نظامی و سیاسی روسیه به دلیل تهاجم به اوکراین با آن‌ها بهره می‌برد. آنچه که هنوز مشخص نیست این است که آیا آذربایجان یک پیروزی قاطع از سوی هر یک از طرفین را ترجیح می‌دهد یا خیر، که به طور بالقوه می‌تواند رویکرد چندجانبه آن را در سیاست خارجی به چالش بکشد.

دکتر ورستان کارشناس مسائل قفقاز