آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

به گزارش آران نیوز،  فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ منجر به ظهور ۱۵ کشور مستقل شد. سه مورد از آنها یعنی ارمنستان، جمهوری آذربایجان و گرجستان، یک منطقه جغرافیایی کاملاً تعریف شده را تشکیل می‌دهند که برای اکثر مردم به نام قفقاز جنوبی شناخته می‌شود. هند با این منطقه به عنوان بخشی از اوراسیا برخورد می‌کند، زیرا در چهارراه اروپا و آسیا قرار دارد. در دوران مدرن، هند در به رسمیت شناختن استقلال ارمنستان، گرجستان و آذربایجان و برقراری روابط دیپلماتیک در سال ۱۹۹۲ به سرعت عمل کرد. اما برای چندین سال، این منطقه تا حدی به دلیل تمرکز بر روسیه و آسیای مرکزی تا حدودی در کانون توجهات هند قرار نداشت.
در مرحله اولیه استقلال، هر یک از این سه کشور هویت اروپایی را انتخاب کرده بودند. در حال حاضر، تنها گرجستان به طور کامل متعهد به ادغام کامل خود با ساختارهای یورو-آتلانتیک، به ویژه اتحادیه اروپا و ناتو است. آذربایجان آشکارا تنها به همکاری اقتصادی علاقه‌مند است، اما نه به یکپارچگی سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی با غرب. ارمنستان بین غرب و روسیه گیر کرده و تقریباً از ابتدا سعی کرده از سیاست تعامل چندگانه از جمله با هند پیروی کند. با این حال، وابستگی ارمنستان به روسیه اگر کامل نباشد همچنان سنگین است.
هند سیاست یکسانی در قفقاز جنوبی بر اساس سیاست نگاه به شرق یا سیاست اتصال آسیای مرکزی و غیره ندارد. با هر کشوری به طور جداگانه بر اساس سیاست خارجی آن برخورد می‌کند.
اما در این میان، نزدیکی آذربایجان با پاکستان که باکو بارها روایت پاکستان در مورد کشمیر را تبلیغ کرده است، از منظر هند یک عامل تحریک کننده دائمی است. هند به طور کلی موضع متعادلی در مورد مناقشه ارضی آذربایجان با ارمنستان بر سر قره باغ کوهستانی اتخاذ کرده است. نتیجه اینکه هند سیاست یکسانی در قفقاز جنوبی بر اساس سیاست نگاه به شرق یا سیاست اتصال آسیای مرکزی و غیره ندارد. با هر کشوری به طور جداگانه بر اساس سیاست خارجی آن برخورد می‌کند.
منافع هند در منطقه با منافع دیگر بازیگران جهانی برابری نمی‌کند. با این حال نمی‌توان اهمیت منطقه را نادیده گرفت. موقعیت جغرافیایی آن به عنوان یک کریدور مناسب برای ارتباط هند با روسیه و اروپا از طریق آسیای مرکزی و ایران مهم است. ارمنستان و آذربایجان اعضای کریدور حمل و نقل بین المللی شمال جنوب (INSTC) هستند. همچنین، هند از پیشنهاد ارمنستان برای گنجاندن بندر چابهار در INSTC حمایت می‌کند. این منطقه پتانسیل بالایی دارد که برخی از نیازهای هند به مواد خام و فناوری، از جمله نفت و گاز، مواد معدنی و حتی طلا و اورانیوم طبیعی را در برخی مراحل برآورده کند.

دوستان قدیمی و شراکت‌های جدید

روابط امنیتی پاکستان با آذربایجان اهمیت تاکتیکی دارد تا استراتژیک. بطوریکه که اسلام‌آباد در طول جنگ ۴۴ روزه در قره‌باغ، مستشاران نظامی خود را به آذربایجان اعزام و تجربیات جنگ کوهستانی منتقل کرد. همچنین براساس ادعای برخی منابع؛ پاکستان از سال ۲۰۱۶ به آموزش واحدهای نظامی آذربایجان پرداخته است.
با بازتاب روابط نظامی پاکستان و آذربایجان، مشارکت هند و ارمنستان در حال افزایش است تا خلاء روسیه را پر کند. در این میان خلأ اقتصادی به وضوح یک فرصت در قفقاز است. با بازتاب روابط نظامی پاکستان و آذربایجان، مشارکت هند و ارمنستان در حال افزایش است تا خلاء روسیه را پر کند. در این میان خلأ اقتصادی به وضوح یک فرصت در قفقاز است. کشورهایی مانند گرجستان و ارمنستان توانسته‌اند از متخصصان روسی فناوری اطلاعات و شبکه‌ها، داده‌ها، زیرساخت‌ها، دانش و سرمایه‌شان سود ببرند. مانند ترکیه و هند، این کشورها نیز از تجارت ترانزیتی و کاهش نرخ انرژی بهره می‌برند. هند و ترکیه بدون ترس از تحریم‌ها در اوراسیا رقابت می‌کنند. پس از عقب نشینی ناتو از افغانستان بدون توجه اندک به منافع هند، هیچ تردیدی در مورد پیگیری سیاست اقتصادی «اول هند» وجود ندارد. مانند ترکیه، هند از تخفیفات نفت و گاز و فرصت صادرات بیشتر بهره می‌برد.
با این حال در هند، خلاء امنیتی روسیه چالش‌هایی را به همراه دارد. ۷۰ تا ۸۰ درصد پلتفرم‌های نظامی هند روسی هستند: تفنگ‌های AK-۴۷، تانک‌ها، سیستم‌های موشکی، هلیکوپترها، جنگنده‌های جت‌ها، زیردریایی‌ها و حتی یک ناو هواپیمابر. از لحاظ تاریخی، روس‌ها سیستم‌های ارزان‌تری را بدون محدودیت‌های دیپلماتیک و شرایط مالی بهتر به اشتراک فناوری می‌پردازند. بنابراین، عقب نشینی روسیه در زمینه تدارکات نیازمند تحول داخلی سیستم‌های تسلیحاتی و مشارکت‌های جدید هند است.
چالش امنیتی ارمنستان بیشتر ماهیت وجودی دارد. روسیه در طول تاریخ به ارمنستان و آذربایجان تسلیحات می‌فرستاد. ایروان قیمت‌های بهتر و شرایط اعتباری مطلوب‌تری داشت و وابستگی منحصر به فرد آن به روسیه از جنگ ۴۴ روزه قره باغ بیشتر شد تا اینکه جنگ در اوکراین عرضه تسلیحات به ارمنستان را مختل کرد. این موضوع بلافاصله امنیت ملی را تضعیف کرد زیرا ارمنستان با احتمال حمله به ۱۴۰ کیلومتر مربع در منطقه سیونیک جنوبی این کشور مواجه است.
در این زمینه، هند فرصت مناسبی پیدا کرده است. مجتمع نظامی-صنعتی دهلی نو قادر است سلاح‌های فن‌آوری پیشرفته روسی را تحویل دهد و می‌تواند برای ربودن مشتریان وابسته به این زنجیره ارزش، از اوگاندا تا ارمنستان، وارد عمل شود. مشتری مانند ارمنستان یک تغییر دهنده بازی برای هند نیست، در واقع، ارمنستان در حال تهیه طیف وسیعی از سکوهای مهم استراتژیک مانند هویتزر، موشک انداز، و سامانه‌های موشکی زمین به هوا است که بیشتر آنها با روسیه و همچنین با اسرائیل توسعه یافته‌اند. حتی قبل از جنگ ۲۰۲۰ در قره باغ، ایروان هند را به عنوان یک شریک معرفی کرد که می‌تواند ارتقاء کیفی سیستم‌های خود را با سفارش رادار (۲۰۲۰) تسهیل کند و اخیراً اولین سفارش بین‌المللی پهپادهای هندی را ثبت کرده است.
این مشارکت نوظهور در تدارکات نظامی، طیف وسیع‌تری از گزینه‌های دیپلماتیک را در اختیار ارمنستان قرار می‌دهد. افکار عمومی کمتر تحت تاثیر مزایای عضویت ارمنستان در سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه است. اگرچه ایروان همچنان به روسیه بعنوان یک نیروی حافظ صلح در قره باغ نگاه می‌کند، اما دولت پاشینیان در حال فاصله گرفتن از مسکو است.
در واقع درگیری هند در قفقاز براساس اصل «دشمن دشمن من، دوست من است». بدون شک، تحلیلگران امنیتی هند پان ترکیسم و پان‌ اسلامیسم را برای به منافع ملی خود در آسیای جنوبی و مرکزی خود تهدید می‌دانند. پاکستان نیز ارمنستان را به عنوان یک کشور به رسمیت نشناخته و با آذربایجان و ترکیه تقریباً به همه قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل در مورد مسائل قره باغ و کشمیر رأی می‌دهد. ائتلاف «سه برادر» در حال بررسی به رسمیت شناختن جمهوری ترک قبرس شمالی است. دیپلماسی هند با هماهنگی با ارمنستان در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، تمایل دارد پاسخی مشابه بدهد و همتایان هندی او از قره باغ کوهستانی به عنوان یک «مشابه برای کشمیر» بالقوه یاد می‌کنند. مرز ایران و ارمنستان برای هند نیز از برخی جنبه‌ها حیاتی است، چون در صورت قطع آن اتصال هند به دریای سیاه تنها از طریق آذربایجان میسر خواهد بود که روابط راهبردی با رقیب آن یعنی پاکستان دارد

روابط تجاری با قفقاز

بدون شک ارمنستان نزدیکترین شریک هند در قفقاز جنوبی است. دیدار نخست وزیر مودی با همتای ارمنی خود در نیویورک در سپتامبر ۲۰۱۹، انگیزه تازه‌ای برای تعامل سیاسی ایجاد کرد. ارمنستان بزرگترین دریافت کننده کمک‌های توسعه‌ای هند است. همچنین، ارمنستان علناً موضع هند را در مورد حل و فصل مسئله کشمیر به صورت دوجانبه تأیید و از پیشنهاد هند برای کرسی دائمی در شورای امنیت سازمان ملل متحد حمایت می‌کند.
در مقابل هیچ دیداری در سطح رئیس دولت و معاون رئیس جمهور بین هند و گرجستان و آذربایجان وجود نداشته است. تعامل سیاسی با این دو کشور تا حد زیادی به سازوکارهای نهادی مانند مشاوره وزارت امور خارجه و کمیسیون‌های بین دولتی در سطوح مقامات ارشد محدود می‌شود، با این تفاوت که هند قصد خود را برای تعامل با گرجستان در سطوح بالاتر سیاسی زمانی که وزیر امور خارجه هند در سال ۲۰۲۰ از گرجستان بازدید کرد، نشان داد.
در همین حال، تمرکز بر تجارت و سرمایه‌گذاری‌ها باقی می‌ماند که تحت تأثیر سطوح روابط سیاسی قرار نگرفته و عمدتاً توسط بخش خصوصی هدایت می‌شود. دولت به نوبه خود با امضای توافقنامه‌هایی مانند اجتناب از مالیات مضاعف، حمایت از سرمایه گذاری دوجانبه با ارمنستان، مذاکره در مورد توافقنامه تجارت آزاد با گرجستان، سعی در ایجاد چارچوب قانونی توانمندساز کرده است. ارزیابی هند این است که تجارت دوجانبه با ارمنستان به محض منعقد شدن توافقنامه تجارت آزاد (FTA) بین هند و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) که در حال مذاکره است، سود خواهد برد. البته در سال‌های اخیر توافق‌نامه‌های مهمی در زمینه تدارکات دفاعی از هند به ارمنستان صورت گرفته است.
همچنین شرکت هندی ONGC Videsh Limited در بخش انرژی آذربایجان سرمایه گذاری کرده و واردات نفت خام هند از آذربایجان در سال ۲۰۲۱ به ارزش ۵۸۴ میلیون دلار بوده است. یا صنعت داروسازی هند در آذربایجان جای پای خود را باز کرده است.

کریدور زنگزور

یکی از موارد مهم اختلاف بین باکو و ایروان ایجاد کریدور زنگزور است که با ادعای باکو از توافق آتش بس، باید استان سینویک ارمنستان برای ایجاد این مسیر به باکو واگذار شود. موضوعی که از همان ابتدا با مخالف صریح تهران روبه رو شد، چون می‌تواند پیامدهای ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی سنگینی برای ایران داشته باشد. در این میان، دهلی نیز به نوعی با موضع تهران همسویی نشان داد و خواستار به رسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی ارمنستان شد. باید توجه داشت که مرز ایران و ارمنستان برای هند نیز از برخی جنبه‌ها حیاتی است، چون در صورت قطع آن اتصال هند به دریای سیاه تنها از طریق آذربایجان میسر خواهد بود که روابط راهبردی با رقیب آن یعنی پاکستان دارد. از سوی دیگر، در بحث کریدور شمال-جنوب نیز نقش ارمنستان با ایجاد کریدور زنگزور تقریبا حذف خواهد شد. بنابراین وجود مرز مشترک ایران و ارمنستان برای دهلی اهمیت بالایی دارد که در افزایش کمک‌های اخیر نظامی به ارمنستان نمود پیدا می‌کند.