تلاش آمریکا و اتحادیه اروپا جهت ایجاد صلح با قابلیت ضمانت منافع غرب در قفقاز جنوبی و مقابله با نفوذ روسیه و قدرتهای شرقی با توجه به سرعت پیچ تاریخی جهان از تک قطبی به چند قطبی تشدید شده است
به گزارش آران نیوز برای قرن‌ها، قفقاز که بخشی از امپراتوری روسیه و اتحاد جماهیر شوروی بود، عرصه تعامل و مبارزه بین منافع مختلف سیاسی و اقتصادی اغلب متضاد بوده است. این منطقه که در تقاطع اروپا و آسیا قرار دارد، پایگاه مناسبی برای گسترش نفوذ ایالات متحده و اتحادیه اروپا در خاورمیانه و همچنین در حوزه دریای خزر، سیاه و مدیترانه است که میتواند در نقش پیونددهنده بین این مناطق نیز عمل کند.
بنابراین، تعجب‌آور نیست که ایالات متحده و اتحادیه اروپا توجه خود را به منطقه افزایش داده‌اند که اهداف اصلی آن افزایش چشمگیر برنامه‌های کمکی مختلف با هدف تشدید وابستگی جمهوری‌های قفقاز جنوبی به ارزش‌های غربی و جدایی آنها از روسیه است. به ویژه، برنامه «مشارکت شرقی» اتحادیه اروپا بر کشورهای شوروی سابق که قفقاز جنوبی نیز بخشی از آن بوده، متمرکز است. علیرغم اینکه امروزه این برنامه بسیار کمتر مورد بحث قرار می‌گیرد، فعالیت سازمان‌های اروپایی در ارتباط با گرجستان، ارمنستان و آذربایجان عاملی است که هم بر ثبات داخلی این کشورها و هم در روابط بین دولتی تأثیر می‌گذارد.
علاوه بر مخالفت فعال نخبگان سیاسی در واشنگتن و بروکسل با روسیه و روابط سنتی آن با قفقاز جنوبی در سال‌های اخیر، منافع اروپایی‌ها در گروه اقدامات عمل‌گرایانه اقتصادی است که عبارتند از توسعه بازارهای محلی، استفاده از منابع طبیعی، رفع موانع در کاربست خطوط لوله و کریدورهای حمل و نقل جایگزین مانند زنگزور، تشدید جنگ گازی اوکراین و روسیه، تقویت زیرساخت‌های نفوذ بر نخبگان محلی.
سیاست اروپا در محور قفقاز از برنامه‌های TRASECA تا مشارکت شرقی دچار تحول خاصی شده است و ویژگی‌های متمایز خود را در رابطه با کشورهای مختلف منطقه دارد. جهت‌گیری اروپایی برای کشورهای قفقاز جنوبی با سیاست خارجی چندجانبه بسیار مهم است.
در ژانویه 2001، ارمنستان به عضویت شورای اروپا درآمد که نشان دهنده تمایل این کشور برای ادغام در ساختارهای اروپایی بود. حزب مردم اروپا که در اواسط دهه 1970 تأسیس شد، یکی از شرکای مهم حزب جمهوری‌خواه ارمنستان بود. اما این آرزوی ایروان ریشه‌های تاریخی نیز دارد: ارمنستان متعلق به منطقه تمدن بیزانس بود و فرهنگ آن از بسیاری جهات به اروپا نزدیک است. مبنای دیگر مذهب مشترک مسیحی است که در قرون وسطی برای ارمنیان اهمیت زیادی پیدا کرد. از همین روی برای ایروان، ادغام با اروپا توسط دیاسپورای بزرگ ارمنی در کشورهای اروپایی تسهیل می‌شود.
اتحادیه اروپا شریک اصلی اقتصادی ارمنستان است، بطوریکه کشورهای اتحادیه اروپا حدود 40 درصد از گردش تجاری آن را به خود اختصاص می‌دهند. بنابراین، از نظر اقتصادی، ارمنستان در حال حاضر کاملاً به اروپا نزدیک است و اروپایی‌ها نیز این رویکرد را دارند.
همچنین دیاسپورای ارامنه در ایالات متحده احتمالاً مهمترین عامل در روابط ایروان و واشنگتن است. امروز روابط ایالات متحده و ارمنستان نسبت به روابط ارمنستان و روسیه زیاد عمیق نیست، اما در مرحله فعالی قرار دارد. ایالات متحده سالانه چندین میلیون دلار برای نوسازی ارتش ارمنستان اختصاص می‌دهد.
انقلاب مخملی که منجر به تغییر قدرت در ارمنستان شد، امیدهای خاصی را برای تغییر ریشه‌ای در سیاست خارجی ارمنستان در غرب ایجاد کرد. مهمترین ابزار برای دستیابی به این هدف استفاده از عامل مذهبی و سازمان‌های غیرانتفاعی بود که با کمک آنها واشنگتن و متحدانش امیدوارند ارمنستان را از روسیه جدا کنند. در مجموع، 5000 سازمان غیرانتفاعی به طور فعال در ارمنستان تحت کنترل و حمایت مالی ایالات متحده فعالیت می‌کنند که واشنگتن سالانه تنها از طریق برنامه‌های رسمی حدود 250 میلیون دلار برای حفظ آنها اختصاص می‌دهد. دلیل وجود سفارت بزرگ آمریکا در خاک ارمنستان از این منظر کاملا قابل درک است.
با این وجود؛ تاکنون هیچ تغییری در جهت‌گیری مقامات ارمنستان از روسیه به ایالات متحده یا اتحادیه اروپا مشاهده نشده است، اما تعداد نمایندگان واشنگتن و بروکسل که خواهان این جایگزینی هستند افزایش شدیدی داشته است. در سال 2019، ارمنستان 60 میلیون یورو کمک بلاعوض از اتحادیه اروپا دریافت کرد. البته در مقایسه با گرجستان، مطمئناً ده‌ها برابر کمتر است، اما تردیدی نیست که این پول در درجه نخست صرف تبلیغات ضد روسی خواهد شد. در نتیجه، غرب بارها سیاست روسیه در قفقاز را محکوم کرده و مصرانه پیشنهاد می‌دهند که ارمنستان اصلاحات در سیاست خارجی خود در راستای نزدیک شدن به غرب ایجاد کند.
ایالات متحده تمایل خود را برای بیرون راندن ارمنستان از حوزه نفوذ روسیه پنهان نکرده است و به منظور تقویت تلاش‌های خود، واشنگتن قصد دارد تغییراتی در کارکنان سفارت خود در ایروان ایجاد کند. با توجه به شرایط حساس کنونی، واشنگتن تصمیم گرفته است فعالیت‌های خود را در ارمنستان افزایش دهد. یکی از این موارد در 15 ژوئیه 2022 رخ داد که ویلیام برنز، رئیس سیا برای گفتگوهای فوری با نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان به ایروان فرستاده شد. بلافاصله پس از سفر ویلیام برنز به ایروان، سرگئی ناریشکین، مدیر سرویس اطلاعات خارجی روسیه نیز به پایتخت ارمنستان سفر کرد.
همچنین، ایالات متحده در توسعه سیاست روس هراسی که توسط دولت بایدن دنبال می‌شود، اقدامات خود را برای بیرون راندن روسیه از جنوب قفقاز تشدید کرده است. واشنگتن تاکید ویژه‌ای بر حذف حضور نظامی روسیه در ارمنستان و قره‌باغ دارد که به تعبیر آمریکایی مانع حل و فصل نهایی ارمنی-ترکیه و ارمنی-آذربایجانی بر اساس الگوهای آمریکایی می‌شود. به هر حال، طبق برنامه‌های واشنگتن، اگر مرزهای بین ارمنستان و آذربایجان و همچنین بین ترکیه و ارمنستان باز شود، حضور پایگاه نظامی 102 روسیه در ارمنستان، نیروهای مرزبانی روسیه و نیروهای حافظ صلح روسیه در قره‌باغ معنای خود را از دست می‌دهند و سپس ایالات متحده میتواند فشار بر خروج آنها از ارمنستان را افزایش دهد.
از این رو، واشنگتن در روابط ارمنستان با آذربایجان و ترکیه «به سبک آمریکایی» دخالت می‌کند. اگر به اصطلاح «معاهدات صلح» بین طرفین امضا شود، خطر درگیری مسلحانه دیگر وجود نخواهد داشت و سپس واشنگتن خواهد توانست به سمت اجرای برنامه‌های خود در حذف حضور نظامی روسیه در ارمنستان را پیش ببرد.