چین در حال انجام اقدامات محتاطانه برای تثبیت موقعیت خود در منطقه دریای سیاه است. توافقنامه مشارکت استراتژیک که توسط پکن و تفلیس در ۳۱ ژوئیه اعلام شد، بسیاری را در گرجستان و غرب شگفت زده کرد.
آران نیوز : گزارش و تحلیل
با توجه به تمرکز قدرت‌های غربی در جنگ اوکراین، به نظر می‌رسد چین در حال انجام اقدامات محتاطانه برای تثبیت موقعیت خود در منطقه دریای سیاه است. توافقنامه مشارکت استراتژیک که توسط پکن و تفلیس در ۳۱ ژوئیه اعلام شد، بسیاری را در گرجستان و غرب شگفت زده کرد. هرچند این پیشرفت دیپلماتیک در میان روابط سنتی گرم بین چین و گرجستان که در سال ۲۰۱۷ توافقنامه تجارت آزاد را امضا کردند، رخ می دهد، اما دلایل و زمان انتشار سند همکاری استراتژیک وضعیت سیال ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی را نمایان می‌کند.
تلاش چین برای پیشبرد موقعیت خود در منطقه بی‌ثبات قفقاز؛ و مهمتر از آن، تلاش گرجستان برای مانور بین غرب و شرق، به ویژه پیش از تصمیم مهم اتحادیه اروپا در مورد اعطای وضعیت نامزدی مورد علاقه تفلیس در این همکاری تاثیر زیادی دارد.
این سند که در جریان سفر ایراکلی گاریباشویلی، نخست وزیر گرجستان به چین امضا شد، چشم انداز گسترش همکاری‌های اقتصادی و سیاسی دوجانبه و همچنین زیرساخت‌ها و آموزش ترسیم می‌کند. دو طرف توافق کرده‌اند که «هماهنگی و همکاری در امور منطقه‌ای و بین‌المللی» از جمله در پروژه‌های جهانی چین مانند کمربند و جاده و ابتکارات امنیت جهانی را تقویت کنند.
برای چین، گسترش روابط با گرجستان می‌تواند راه را برای حضور گسترده‌تر در قفقاز جنوبی هموار کند. پکن به طور سنتی این منطقه را بخشی از حوزه نفوذ روسیه میداند و تمایلی به برداشتن هر گونه گام بزرگی در آنجا ندارد. بطوریکه قفقاز جنوبی حتی در میان کریدورهای تحت پوشش طرح «کمربند و جاده» قرار نداشت.
با این حال، منطقه وسیع‌تر دریای سیاه ثابت کرده که یک منطقه ژئوپلیتیکی حیاتی است که در آن رقابت بین روسیه و غرب، زمینه مساعدی را برای دیگر قدرت‌های بزرگ ایجاد می‌کند تا نفوذ خود را افزایش دهند. همچنین برای پکن عقلایی است که نقش بیشتری را در منطقه دنبال کند زیرا به دنبال گسترش حضور دریایی خود در سراسر جهان است. بسیاری بر این باورند که همکاری گسترده با تفلیس بر ساخت بندر آناکلیای گرجستان متمرکز خواهد شد که در کوتاه ترین مسیر بین چین و اروپا قرار دارد.
فشار چین برای روابط نزدیکتر با گرجستان را شاید باید از منظر آسیای مرکزی نیز دید. این منطقه برای نزدیک به دو قرن با زیرساخت‌هایی که به طور انحصاری از شمال به روسیه وصل بود به جهان خارج متصل است. اکنون، چین با توسعه اتصال شرق به غرب از طریق راه‌آهن، جاده‌ها و تجارت، این الگو را مختل می‌کند. آسیای مرکزی بازار بزرگی است، اما گسترش نفوذ در این منطقه اولین گام در راستای هدف بزرگ‌تر پکن برای اتصال به غرب است که از طریق ایجاد پیوندهای زمینی متعدد به اتحادیه اروپا به عنوان جایگزین مسیر روسیه عمل می‌کند که کارایی آن پس از حمله روسیه به اوکراین و تحریم‌های غرب تضعیف شده است.
قفقاز جنوبی یکی از این گزینه‌هاست. از نظر جغرافیایی، کوتاه‌ترین اتصال از سین کیانگ در چین به کشور عضو اتحادیه اروپا یعنی رومانی است. کریدور میانی که از آسیای مرکزی و دریای خزر و سپس از طریق دریای سیاه یا زمینی از ترکیه می‌گذرد، اکنون به‌عنوان جایگزین مناسبی برای مسیر سنتی شمالی از طریق روسیه دیده می‌شود.
چین در ابتدا برای حمایت از کریدور میانی تردید داشت، چون امیدوار بود که جنگ اوکراین به زودی به پایان برسد، اما با گذشت زمان، نیاز به یافتن یک جایگزین باثبات شد. پیشرفت آزمایشی در راه‌آهن چین، قرقیزستان و ازبکستان که مدت‌ها متوقف شده بود، اولین حرکت قوی از سوی پکن بود. در اوایل سال ۲۰۲۳، سفیر چین در گرجستان از ایده توسعه کریدور میانی حمایت کرد که باعث تعجب بسیاری شد. علاوه بر این، تفاهم نامه‌ها و رایزنی‌های سیاسی مختلفی برای تسهیل ترانزیت بین گرجستان و ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و ازبکستان امضا و برگزار شده است. از همین روی، نخست وزیر گرجستان پس از سفر خود به چین، به قزاقستان رفت تا در مورد کریدور میانی گفتگو کند.
اگرچه پکن انگیزه زیادی برای ارتقای روابط با گرجستان دارد، اما گرجستان نیز دلایل متعددی برای احیای روابط با چین در حال حاضر دارد. از زمان آغاز جنگ تمام عیار در اوکراین، تفلیس خود را در نقطه دشواری قرار داده است. تداوم اشغال دو منطقه گرجستان توسط روسیه از زمان حمله روسیه در سال ۲۰۰۸ و ترس از تحرکات نظامی مجدد روسیه، تفلیس را به دنبال راه‌حلی غافلگیرکننده سوق داده که عبارت از نزدیکی به روسیه در مسائل امنیتی و تحریمی است. تفلیس اشتیاق عمومی خود برای پیوستن به ناتو را کاهش داده و از تحریم‌های ضد روسیه خودداری کرده است.
بسیاری از سیاست‌مداران این رویکرد را به عنوان خیانت می‌دانند، در حالی که برخی دیگر آن را عمل گرایی می‌نامند. در هر صورت، انتقاد شرکای غربی تفلیس را برانگیخته و تلاش این کشور را برای به دست آوردن وضعیت نامزد اتحادیه اروپا به خطر انداخته است. در اینباره، تصمیم نهایی در اواخر سال ۲۰۲۳ گرفته خواهد شد، اما پیامدهای ناشی از کاهش اعتماد یک ساله بین دو طرف در حال حاضر مشهود است.
گرجستان بتدریج از دلبستگی خود به غرب کاسته و شروع به یافتن جایگزین‌های دیگر کرده است، چون هم به دنبال ایجاد موازنه بالقوه برای روسیه بوده و مهمتر از آن، می‌خواهد با افزایش همسویی خود با سایر قطب‌های ژئوپلیتیکی امتیازاتی را از بروکسل بگیرد.
زمان امضای توافقنامه همکاری راهبردی با چین نشان می‌دهد که تفلیس عمداً در حال افزایش تهدیدات خود است تا اتحادیه اروپا را به سمت تصمیم گیری مثبت در اواخر سال جاری سوق دهد. با این حال، احتمالا شاهد تولد سیاست خارجی چندجانبه گرجستان یا حداقل برخی تلاش‌های اولیه برای آن باشیم.
با این حال، همکاری استراتژیک چین و گرجستان نفوذ بیشتر یا حتی بدون مانع چین در گرجستان را تضمین نمی‌کند چون هنوز شریک اصلی ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. هم واشنگتن و هم بروکسل، به درجات مختلف، پکن را به عنوان یک رقیب سیستمی در نظر می‌گیرند، و طبیعتا برای روابط با تفلیس آسیب خواهد زد. این دوگانگی ژئوپلیتیکی همچنین خطر تضعیف عملکرد مؤثر کریدور میانی را به همراه دارد که در حال حاضر توسط اتحادیه اروپا و چین حمایت می‌شود. منافع مشترک آنها در حالت ایده آل می‌تواند به عنوان یک محرک اصلی در توسعه مسیر عمل کند، هرچند تضمین شده نیست. بروکسل و پکن احتمالاً برنامه‌های متفاوتی در مورد داشتن نقش عمده در توسعه زیرساخت‌ها در گرجستان، آذربایجان و سایر نقاط در طول مسیر خواهند داشت.
روسیه نیز احتمالا از اقدامات چین استقبال نخواهد کرد. اگرچه مسکو قفقاز جنوبی را بخشی از حوزه نفوذ بلامنازع خود میداند، کرملین شاهد فرسایش تدریجی قدرت و اعتبار خود در منطقه بوده است. قدرت‌هایی مانند ترکیه، ایران و اکنون چین با بهره‌گیری از مشغله‌ی مسکو در جنگ اوکراین، برای پر کردن خلاء در حال ظهور، به قفقاز جنوبی نفوذ کرده‌اند. در نتیجه، قفقاز جنوبی چندجانبه پدید آمده و توافق اخیر چین و گرجستان این روند را بیشتر تشدید می‌کند.
منبع: اندیشکده کارنگی