آخـرین اخــبار، تحلیـل هـا و مقـالات در خصـوص منطـقه قفــقاز

با وجود تاریخچه ایران، روسیه و چین و رقابت‌های سه کشور بر مسیر‌های تجاری آسیا، سیاست‌های یکجانبه آمریکا همچون اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران و روسیه و سیاست‌های ستیزه جویانه آن علیه چین و رقابت بر سر فناوری ساخت چیپ‌های کامپیوتر، در ماهیت روابط این سه تغییرات گسترده‌ای ایجاد کرده است و پکن، تهران و مسکو پیوند‌های اقتصادی قوی‌تر را اساس اتحاد خود می‌دانند.
در سال ۲۰۲۰، دو سال پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام، تحریم‌های اقتصادی مجددی علیه کشورمان اعمال شد و با وجود همکاری‌های کشورمان با آژانس انرژی اتمی براساس قوانین بین‌المللی، آژانس انرژی اتمی و غرب ضمن نادیده گرفتن نقش آمریکا برای از بین رفتن برجام، ایران را مقصر شرایط کنونی جلوه می‌کنند و همچنان به بهانه برنامه هسته‌ای صلح آمیز کشورمان، در جهت محدودسازی توانمندی‌های ایران، تحریم‌های گسترده‌ای علیه ملت ایران اعمال می‌کنند. روسیه و چین نیز بعنوان دو قدرت دیگر خواستار تغییر نظم جهانی از تحریم‌ها و سیاست‌های قهرجویانه غرب مستثنی باقی نمانده اند.

در سال ۲۰۲۲ پس از حمله به اوکراین، روسیه تحت تحریم‌های غرب قرار گرفت و به‌تازگی تشدید شده است. در همین حال، چین با محدودیت‌هایی به شکل تحریم‌های سرمایه و فناوری مواجه است که در صورت پیروزی دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا در ماه نوامبر، این شرایط می‌تواند بسیار سخت‌تر شود. در چنین شرایطی، غرب و نظم جهانی تک قطبی تحت راهبری آمریکا، دشمن مشترک سه کشور چین، ایران و روسیه محسوب می‌شود. برهمین اساس، هر سه کشور متعهد شده ان تا “حمایت از جهان چند قطبی که دیگر تحت سلطه آمریکا نیست” را بعنوان یک سیاست خارجی مشترک پیش ببرند.

چین و روسیه درباره همکاری بدون محدودیت صحبت کرده‌اند و ایران و چین در سال ۲۰۲۱ یک توافق راهبردی ۲۵ ساله امضا کردند. همانطور که پیشتر ذکر شده بود، هر سه کشور عضو نهاد‌های بین‌المللی چندجانبه مانند بریکس هستند و تجارت دوجانبه آنها در حال رشد است. برای آمریکا و متحدانش، این موضوع یک کابوس است.  یک محور ضدغرب قدرتمند می‌تواند تحریم‌ها را خنثی سازد، در جنگ‌ها پیروز شود و بازیگران دیگری را به اتحاد خود اضافه کند.

اما بریکس چیست؟

بریکس نام گروهی از کشور‌ها به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است و عنوان آن کوته‌نوشتی است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشور‌های موسس آن، یعنی برزیل(B)،  روسیه(R)،  هند(I)،  چین(C) و آفریقای جنوبی (S) ساخته شده‌است. در ابتدا نام این گروه بریک نام داشت، اما پس از پیوستن آفریقای جنوبی، به بریکس تغییر نام یافت. در ۲۴ اوت ۲۰۲۳ و در نشست ژوهانسبورگ اعلام شد که از ۱ ژانویه ۲۰۲۴، شش کشور آرژانتین،  اتیوپی،  امارات متحده عربی،  ایران، عربستان سعودی و مصر می‌توانند به جمع این گروه اضافه شوند و در نهایت، با شروع سال جدید میلادی، همه کشور‌های مذکور به جز آرژانتین، دعوت عضویت را پذیرفتند و بریکس به بریکس پلاس یا بریکس ۱۰ ارتقا یافت.

هرچند پنج کشور مؤسس گروه بریکس همگی در ردهٔ کشور‌های درحال توسعه یا اقتصاد‌های درحال ظهور هستند، اما عموماً به واسطهٔ اقتصاد‌هایی با رشد پرشتاب و فراگیر و نفوذ تأثیرگذار بر امور جهانی و منطقه‌ای از دیگر کشور‌ها متمایز می‌شوند. بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت جهان است و ۲۸٪ قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارد. در سال ۲۰۱۸ ترکیب‌بندی اسمی تولید ناخالص داخلی این گروه، حدود ۵۷ تریلیون دلار آمریکا بود.

قرار بود کشور‌های عضو بریکس در اجلاس ۲۰۲۳ در آفریقای جنوبی پیرامون امکان ایجاد یک ارز مشترک یا چیزی مشابه آن بحث کنند. به گفته میکاتکیسو کوبایی، کارشناس بریکس، مزایایی، چون منصفانه‌تر شدن و آسان‌تر شدن تجارت خارجی و همچنین کاهش عمده در هزینهٔ معاملات می‌تواند از جمله دلایل تشکیل یک اتحادیهٔ ارزی باشند و با گذشت چندین ماه از آن نشست و حضور پررنگ اعضای جدید بریکس در ساز و کار این گروه، صحبت ها درباره ایجاد چنین ساز و کارهایی بسیار جدی تر شده است.

بطوریکه در ۲۴ مارس ۲۰۲۴، محسن کریمی، معاون امور بین الملل بانک مرکزی در نخستین جلسه وزرای اقتصاد و رؤسای بانک‌های مرکزی عضو گروه بریکس در سال ۲۰۲۴ با تشریح پیشنهاد‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران برای تاسیس سه نهاد “رتبه بندی اعتباری بین المللی”، ” نهاد مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم مستقل بریکس” و  همچنین ایجاد نظام پیام رسان بانکی (مشابه سوئیفت) برای اعضای گروه بریکس گفت: این پیشنهاد‌ها که چندی پیش توسط بانک مرکزی ایران به رئیس دوره‌ای گروه بریکس ارائه شده بود در هیات مدیره این گروه با آنها موافقت شد و در دستور کار نخستین نشست وزرای اقتصاد و روسای بانک‌های مرکزی عضو گروه بریکس و نشست‌های آتی جهت بحث و بررسی قرار گرفت.

در همین راستا و به علت شتاب گرفتن آشکارتر شدن اهداف بریکس برای ایجاد نظم جهانی نویم و رقابت مستقیم با غرب، کارشناسان و مقامات آمریکایی نیز نگرانی های خود درباره گسترش بریکس را ابراز کردند. بطوریکه جوزف سالیوان، مشاور ارشد سابق کاخ سفید، در مجلهٔ آمریکایی فارین پالیسی نوشت: ارز مشترک بریکس چیز متفاوتی خواهد بود، چون همگی کشور‌های عضو آن از رقبای نظام بین‌المللی هستند که غرب رهبری آن را بر عهده دارد. در حال حاضر وزن این کشور‌ها از نظر شاخص تولید ناخالص داخلی، نه تنها مجموعاً بر هژمون حاکم، یعنی ایالات متحده، بلکه بر کل کشور‌های گروه هفت در کنار هم برتری دارد. از نظر سالیوان، بریکس امکان دستیابی به سطحی از خودکفایی در تجارت بین‌الملل را دارد که دیگر اتحادیه‌های پولی مثل منطقه یورو آرزوی آن را داشتند. دلیل این مسئله تنوع جغرافیایی کشور‌های عضو است که امکان تولید کالا‌ها و خدمات متنوع‌تری را در اختیار می‌گذارد.

نقش بریکس در مقابله با هژمونی غربی

در سراسر جنوب جهانی، بسیاری از کشور‌ها درخواست رسمی خود برای پیوستن به بریکس را به روسیه، رئیس دوره‌ای بریکس اعطا کرده اند. اندونزی، نیجر، پاکستان و ویتنام نیز خواستار عضویت در بریکس پلاس یا همان بریکس- ۱۰ هستند. براساس گزارش پپه اسکوبار، کارشناس و تحلیلگر مسائل سیاسی، یمن نیز یکی از کاندیدا‌های مورد نظر برای عضویت در بریکس است.

در همین راستا، سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه در مصاحبه‌ای با خبرگزاری روسی تاس گفت: تصمیمات کلیدی برای گسترش و توسعه بریکس پلاس از نشست این گروه در کازان روسیه در ماه اکتبر مشخص خواهند شد. اما هدف کنونی بریکس، توسعه ساز و کار‌های کنونی بین کشور‌های تازه عضو شده است تا بریکس پلاس، بعنوان گروهی قدرتمند بسیار توانمندتر و پربازده‌تر از بریکس فعالیت کند.



وی در ادامه گفت: فقط و فقط پس از تسهیل ساز و کار‌های کنونی، بریکس پلاس و ۱۰ کشور عضو درباره آینده گروه و توسعه آن تصمیم خواهند گرفت. ریابکوف همواره در سخنان خود گوشزد می‌کند که عضویت ۵ کشور جدید در بریکس در تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۲۴، یک واقعه نادر در همه ساختار‌های بین‌المللی است.

همچنین یوری اوشاکوف در گفتگوی خود با تاس درباره اولویت‌های سال ۲۰۲۴ بریکس در دوره ریاست دوره‌ای روسیه و چشم‌انداز توسعه این گروه گفت: افزایش دو برابری تعداد اعضای گروه بریکس، بدون شک چشم‌انداز‌های وسیعی را برای تقویت بیشتر نقش‌آفرینی و اقتدار این گروه در سطح بین المللی می‌گشاید. 

حرکت در مسیر نظم جهانی چندقطبی

وی همچنین در مصاحبه‌ای جداگانه با تاس که به تازگی منتشر شده است اعلام کرد که گروه بریکس قصد دارد یک سیستم پرداخت مبتنی بر فناوری ارز‌های دیجیتال ایجاد کند. اوشاکوف گفت: این سیستم با تحولات سیاسی تغییر نخواهد کرد و به برنامه‌های ملی یا ارز‌های ثابت کشور‌ها در سراسر جهان وابسته نخواهد بود.

 

نکته کلیدی در سخنان اوشاکوف این است که بریکس، به جای ایجاد پولی واحد همچون یورو برای اتحادیه اروپا، روی ایجاد ساز و کار‌های پرداختی مختلف برای مقابله با نظام اقتصادی تحت سلطه غرب تمرکز کرده است، که این مسئله، برای کشور‌هایی همچون ایران، روسیه، چین و هرکشور دیگری که درحال مقابله با غرب است، مزیتی غیرقابل جایگزین محسوب می‌شود. البته با توجه به اینکه کشور‌های عضو گروه بریکس ۵۸.۹ تریلیون دلار از اقتصاد جهان، بیش از یک سوم از خشکی زمین (۳۶ درصد)، ۴۵ درصد از جمعیت جهان (۳.۶ میلیارد نفر)، بیش از ۴۰ درصد از کل تولید نفت و حدود یک چهارم از صادرات جهان را به خود اختصاص داده‌اند، قدرت گرفتن بریکس و ساز و کار‌های مالی این گروه، به معنای تضعیف نظام اقتصادی غرب و ارش دلار در بازار جهانی است.

در همین راستا، بانک‌های مرکزی کشور‌های عضو و غیرعضو بریکس، شروع به خرید بی سابقه طلا کرده اند. علت این مسئله، هراس کشور‌های جامعه جهانی از عواقب سقوط دلار و در هم شکسته شدن نظام اقتصادی جهان است.



علاوه بر پیشروی‌های بریکس پلاس در حوزه ایجاد ساز و کار‌های پرداختی و تجارت بین کشور‌های عضو از طریق ارز‌های ملی کشورها، میزان بدهی دولت آمریکا، پشتوانه اصلی نظام اقتصادی کنونی دنیا، از ۳۴ میلیارد دلار فراتر رفته است و دولتمردان واشنگتن همچنان تاثیرات این بدهی هنگفت روی اقتصاد آمریکا را نادیده می‌گیرند.

اما، پیتر شیف، نویسنده، سرمایه‌گذار و یکی از برجسته‌ترین تحلیلگران اقتصادی آمریکا و جهان این سیر تحول را نادیده نگرفته و در گزارشی نوشت: بانک‌های مرکزی بسیاری از کشور‌ها با خرید طلا، درحال آماده شدن برای سقوط دلار هستند. وی تصریح کرد: تنها هدف بانک مرکزی کشور‌های خارجی از خرید طلا، مقابله با ریسک‌های سیاسی نیست، بلکه آنها درحال آماده شدن برای بحران اقتصادی پیش روی آمریکا به علت بدهی هنگفت دولت آن هستند.

از طرفی، با توجه به سیاست‌های یک جانبه آمریکا و اروپا همچون استفاده از تحریم‌های اقتصادی و سواستفاده از قدرت‌های سیاسی خود در جوامع بین‌المللی علیه کشور‌هایی که تهدیدی علیه قدرت غرب به حساب می‌آیند (همچون ایران، روسیه، یمن، چین، ونزوئلا و غیره)، به اذعان کارشناسان امور اقتصادی، خرید طلا، استفاده از ارز‌های ملی در تجارت‌های کشور‌های عضو بریکس و شکل گرفتن ساز و کار‌های پرداختی و بانکی در مقابل سوویفت، به معنای کاهش ارزش دلار و پشتوانه اقتصادی هژمونی غرب در جهان است.

در چنین شرایطی و با توجه به چنین رخداد‌هایی است که مقامات آمریکایی درباره خطرات ناشی از اتحاد فزاینده چین، روسیه و ایران علیه هژمونی غربی هشدار می‌دهند و به باور کارشناسان انتظار می‌رود با توسعه هرچه بیشتر گروه بریکس و گسترش همکاری‌های بین تهران، مسکو و پکن در بریکس، شورای همکاری شانگهای و دیگر حوزه‌های همکاری سه کشور، هر سه، بیشتر از گذشته به قطب‌های اساسی نظام جهانی چندقطبی تبدیل شوند.

از طرفی، عملیاتی شدن سامانه مستقل پرداخت بریکس برپایه کاپیتوکارنسی ها، عملا اعلام جنگ رسمی بریکس علیه دلار و هژمونی غرب و فرصتی برای قدرت گرفتن کشور‌های جنوب جهانی و کشور‌های خواستار درهم شکسته شدن نظم جهانی تحت سلطه غرب در راستای همکاری این کشور‌ها با کشور‌های عضو بریکس پلاس است و همین مسئله و چشم انداز موفقیت های فزاینده بریکس و کشورهای عضو آن یکی از دلایل اصلی خواست درحال گسترش کشورهای متعدد برای عضویت در این گروه است.

با این تفاسیر، همانطور که حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه کشورمان در گذشته گفته است: تکثر همکاری‌ با سازوکارهای متنوع بین‌المللی می‌تواند یک انتخاب مناسب و دارای منافع حداکثری برای کشورها باشد. خروج غیرقانونی آمریکا از برجام، جنگ اوکراین و دیگر تحولات بین‌المللی اخیر به خوبی نشان داد که کارکرد ائتلاف‌های بین‌المللی سنتی گذشته که صرفا مبتنی بر موضوع امنیت یا اقتصاد شکل گرفته بودند، دچار اخلال است؛ بنابراین پیوند منافع ملی کشورها به فرجام و سرنوشت دیگران و یک ساختار بین‌المللی خاص، خطای راهبردی است. گروه بریکس به عنوان یک ساختار چندوجهی، تمایل زیادی برای نقش‌آفرینی مستقل و موثر در عرصه جهانی دارد و از این جهت می‌تواند یکی از اهداف مطلوب کشورمان برای پیگیری چندجانبه‌گرایی در کنار دیگر ائتلاف‌ها و ساختارهای مهم مانند شانگهای، اوراسیا، سیکا، آسه‌آن و… در عرصه‌ سیاست خارجی و روابط بین‌الملل باشد.