سرویس گرجستان/خبرگزاری آران
خبرگزاری آران / سرویس گرجستان : مرکز مطالعات آسیاى میانه و قفقاز دانشگاه تهران، هفته گذشته در نخستین نشستسال تحصیلى جدید به بررسى ریشه ها و پیامد هاى جنگ در گرجستان پرداخت. در این نشست دکتر بهرام امیر احمدیان استاد دانشگاه و کارشناس مسایل آسیاى مرکزى و دکتر الهه کولایى عضو هیات علمى دانشگاه تهران سخنرانى کردند.
مرکز مطالعات آسیاى میانه و قفقاز دانشگاه تهران، این هفته در نخستین نشست سال تحصیلى جدید به بررسى ریشه ها و پیامد هاى جنگ در گرجستان پرداخت. در این نشست دکتر بهرام امیر احمدیان استاد دانشگاه و کارشناس مسایل آسیاى مرکزى و دکتر الهه کولایى عضو هیات علمى دانشگاه تهران سخنرانى کردند.
دکتر کولایى: آنچه که درقفقاز اتفاق افتاد را مى توان مساله اى درامتداد تحولات شوروى دانست و امر چندان بى سابقه اى به حساب نمى آید. اگر تحولات مربوط به سیاست بین المللى و منطقه اى روسیه را به ویژه در زمینه نگاه به جمهورى هاى پیشین و الگوى رفتارى آن در قفقاز درنخستین سالهاى پس از فروپاشى(1993-1994) بنگریم، درخواهیم یافت که این رفتار و حادثه چندان عجیب نبود. ولى آنچه به طور حتم مى توان بر آن تاکید کرد اشتباه محاسبه اى ساکاشویلى در زمینه اقدام نظامى در اوستیا است.پاسخ روسیه نشان دهنده اراده روسیه در اداره حوزه منافع حیاتى با استفاده همه ابزارها بود که این امر نیز جدید نبود و در آیین نامه نظامى روسیه مصوب سال 2000 مد نظر قرار گرفته بود و آیین جدید سال 2008 روسیه در زمینه دفاع از منافع حیاتى و ملى خود، اقدام نظامى را حق خود دانست. البته در فضاى خوشبینانه پس از فروپاشى اتحادیه شوروى این رفتار براى برخى از ناظران تا حدوددى غیر منتظره بود. اما از سال 1994 به بعد شواهدى از تغییر سیاست منطقه اى روسیه دیده شد و تبدیل آرمانگرایى به وافع گرایى وعمل گرایى که در زمان پوتین تعمیق شد نشان ازعجیب و غیر منتظره نبودن این رفتار دارد.
دکتر امیراحمدیان: با حوادثى که به وقوع پیوست، یازده سپتامبر جدیدى درمنطقه اتفاق افتاد که سرآغاز یک عملیات و روند جدید به حساب مى آید. مدتى بین روسیه و گرجستان تنش وجود داشت اما پیش از گرجستان، غرب براى روسیه تنش به وجود آورده بود. گسترش ناتو به سمت شرق، استقرار سپر دفاع موشکى در روسیه همه تهدید براى روسیه به حساب مى آمد. وقوع انقلاب هاى رنگین در مناطق پیرامونى روسیه و جمهورى سابق شوروى نیز این امر را تشدید مى کرد. استقرار سپر دفاع موشکى در روسیه، عکس العمل هاى مختلف این کشور را در پى داشت. در ابتدا اعتراض، سپس تهدید و در آخر پیشنهادات روسیه که در مجموع آنها کارساز نبودند. غرب تصمیم خود را دنبال مى کرد روسیه تهدید کرد که در صورت استقرار سپر دفاع موشکى، کشورهاى میزبان را هدف حمله قرار خواهد داد. بدین ترتیب روسیه در حال نمایش توان استراتژیک خود بود. روسیه به مدت 11سال هواپیماى توپولف نظامى را به پرواز در آورد، بمب خلا و موشک هاى بالستیک دور پیماى خود را آزمایش کرد. به تعبیرى روسیه در پى نمایش دادن توان نهفته و مانور نظامى خود است.
گرجستان به عنوان همسایه روسیه، حرکت هاى صورت داد که موجب نارضایتى روسیه شد. آمادگى میزبانى استقرار سپر دفاع موشکى و پیوستن به ناتو باعث اعتراض روسیه شد. چرا که مرزهاى شمالى گرجستان منطبق بر کوهاى قفقاز بزرگ جزء مرزهاى جنوب غربى روسیه است و روسیه نیز براى اداره سرزمین بزرگ خود براى این کوه ها اهمیت نظامى و استراتزیک قائل است. هر تحرک و رخنه اى دراین مرزها موجب برهم خوردن نظم استراتژیک در منطقه و شروع نارضایتى ها خواهد بود.
اعلام استقلال کوزوزو به رسمیت شناخته شدن آن توسط امریکا نیز موجب اعتراض روس ها شد.
سرانجام در هشتم ماه اوت و همزمان با افتتاح بازى هاى المپیک چین، گرجستان به اوستیاى جنوبى حمله کرد. اوستیا یک استان خود مختار است با اقوامى نامتجانس با گرچى ها. ابخازیا هم همین شرایط را داراست. از آغار فروپاشى شوروى، مساله این دو منطقه بین المللى شده است و این دو واحد خودمختار، به وضعیت خود اعتراض کرده و خواهان ایجاد دولت مرکزى شده اند. توجیه آنها نیز این گونه بود که ما براى جدایى از گرجستان از همان قانونى استفاده خواهیم کرد که به گرجستان اجازه جدایى از شوروى را داد. ازسال 1992آتش بسى در اوستیاى جنوبى برقرار شد و واحدهایى امنیتى در منطقه مستقر شدند که ترکیبى از سه گردان 500گرجى، 500روس و 500 سرباز از اوستاى شمالى در فدراسیون روسیه بود. سازمان امنیت و همکارى اروپا نیز شرایط را مانیتورینگ مى کرد .
واما بررسى شرایط گرجستان، گرجستان درسال 2003 با انقلاب رز که انقلابى آرام و بیشتر یک نافرمانى مدنى مواجه شد. در سال 2004و در پس حوادث این انقلاب، ساکاشویلى همراه با وعده هاى زیادى چون اعاده حاکمیت گرجستان بر مناطق جدا شده بر سر کار آمد. وى برآورد نادرستى از شرایط داشت و نتوانست وعده هاى خود را عملى سازد. به تدریج گروهى از یاران و طرفداران ساکاشویلى او را متهم به دیکتاتورى کردند و از وى جدا شدند. ساکاشویلى در داخل با مشکلات عدیده اى روبرو شد. سرمایه خارجى به این کشور جذب نمى شد. آرمانگرایى هاى غیر واقعى رواج داشت. ثبات اقتصادى و سیاسى وجود نداشت. آثار و نتایج مثبت حاصله ازانقلاب رز تنها در شهر تفلیس دیده مى شود..در سایر شهرها شرایط نامناسب اقتصادى به خوبى مشهود است. گرجستان در زمان اتحادیه شوروى صنعت پیشرفته اى داشت. بعد از فروپاشى ساختارهاى آن برهم ریخت و ثباتى برقرار نبود و دولت تنها براى اعاده حاکمیت خود هزینه مى کرد بنابراین توسعه اى صورت نگرفت.
گرجستان روسیه را به کمک به مناطق جدا شده متهم مى کند که این امربه حاکمیت ملى گرجستان صدمه مى زند. گرجى ها خواهان برهم خوردن ترکیب روسى نیروهاى مستقردرمناطق حائل بودند. روسیه نیز نسبت به اقدامات گرجستان اعتراض داشت و آنرا متهم به کمک نظامى از طریق مرزهاى خود به جدایى طلبان مى کرد. گرجستان درخارج از عرف دیپلماتیک روسیه را مورد اتهام قرار مى داد و برخى دیپلمات هاى روس به جرم جاسوسى از گرجستان اخراج شده بودند. بدین ترتیب درگیرى ها در طى سالهاى متمادى ادامه داشته است.
آیا براى حمله گرجى ها آمادگى قبلى در دو طرف وجود داشته است؟ براساس گفته پوتین، اکراین کمک هاى نظامى زیادى به گرجستان در چند ماه اخیر کرده بود. روس ها هم در بهارسال 2008در قفقاز شمالى مانور گسترده نظامى و دریایى اجرا کرده بود .
روسیه گرجستان را متهم به کشتن سربازان پاسدار صلح کرد و معتقد بود شهروندان روس در اوستیا جنوبى وجود داشتند و براى حفظ و حمایت از آنها وارد عمل شده اند و قصد تجاوز ندارند. روسیه حتى به تفلیس و گورى حمله مى کند.گرجستان را محاصره دریایى کرده تا کمک نظامى نتواند بگیرد. کرجستان در این شرایط عقب نشینى کرد و طرح شش ماده اى سارکوزى مطرح و اتحادیه اروپا وارد عمل شد.
گرجستان هیج گاه در تاریخ خود دولت واحدى نداشته است. ابخازیا نیز هیچ گاه نمى خواستند در مرزهاى گرجستان قرار گیرند اما به دلیل اینکه مرزهاى تعریف شده بین المللى وجود نداشت مجبور به این کار شدند. درمنطقه جنوب شرقى گرجستان، ارامنه ساکن هستند که نسبت به پیوستن به ارمنستان اعتراض دارند. در مناطق شرقى، آذرى ها خواهان پیوستن به آذربایجان هستند. دولت جوان گرجستان باید با همه مسائل دست پنجه نرم کند.
پس از حمله در اروپا نیز اختلافات وعکس العمل هاى متفاوت وجود داشت. مهم ترین نظر این بود که روسیه توانست روند استقلال اوستیا و آبخازیا را تسریع کند. این مساله در دوماى دولتى روسیه، شوراى فدراسیون تصویب در اعلامیه ریاست جمهورى مورد اعلام شناسایى بین المللى قرار گرفت. و شاید این مساله در پاسخ به اروپا وامریکا براى اعلام شناسایى و استقلال کوزوو صورت گرفت.
در ابتکارات صلحى که در اتحادیه اروپا مطرح مى شود، صحبت از بازگشت به موقعیت پیش از هشتم اوت است. به صراحتى سخنى از باطل کردن اعلامیه استقلال به میان نیامده و صحبت از مذاکره این وضعیت در کنفرانس هاى بین الملى است. اتحادیه اروپا برخوردى دو پهلو با این قضیه داشته است. روسیه اعلامیه را اجرا کرده است و نیروهاى خود را به آبخازیه و اوستیا براى برقرارى رابطه دیپلماتبک فرستاده است.
در اتحادیه اروپا برخى مخالف بودند و برخى موافق. اکثریت تمایلى به برخورد با روسیه ندارند. کشورهاى اروپاى شرقى عضو پیمان سابق ورشومخالف روسیه هستند.
ترکیه وارد مساله شده و ائتلاف قفقاز را مطرح مى کند. در سفرى که گل به ارمسنتان داشت، ایران را از این ابتکار حذف کرد.ارمنستان و روسیه با این طرح مخالفت کرده اند.
بدین ترتیب رویه جدیدى درمنطقه پیش آمده که چون درسایر مناطق اوراسیا استعداد چنین مسائلى وجود دارد، ترس از سرایت مساله وجود دارد.
دکترکولایى: با حادثه فروپاشى اتحادیه شوروى در سال (92دى ماه 70) مفهوم جدا شدن و استقلال یافتن با گذشت چند سال زیر سوال قرار گرفت. روسیه در میان جمهورى هاى باقیمانده شوروى میراث دار اتحادیه شوروى در محیط بین الملل شناخته شد. طبیعى است که نگاهى که در روسیه نسبت به فروپاشى جمهورى ها وجود داشت به سرعت متحول شد. جدایى طلبى قفقاز، مولداوى نگاه رهبران مسکو را به روابط تغییر مى دهد
همزمان با تغییر نگاه مسکو به جمهورى هاى پیرامون، ما با یک نگرش در امریکا براى مهار روسیه در مرزهاى فدراسیون مواجه هستیم. امریکا به صراحت مهار روسیه وجلوگیرى ازتوسعه نفوذ روسیه خارج از مرزهاى فدراسیون را مطرح کرد. ما با یک تعارض رو به گسترش از سالهاى 94 به بعد مواجه هستیم. روسیه جمهورى هاى سابق را حوزه منافع حیاتى خود مى داند. از طرفى امریکا مهار روسیه در مرزهاى فدراسیون را مطرح مى کند
برخى گمان مى کردند با از بین رفتن نظام کمونیستى، اختلافات غرب با روسیه نیز حل شده و تعارض وجود ندارد ولى روند تحولاتى که مطرح شد باعث شد تا نگاه خوش بینانه به بدبینى و عدم اعتماد تبدیل شود.
میراث شوروى در روسیه است و این میراث تنوع قومى در سراسر جمهورى هاست.
مسکوابزارهاى زیادى براى نفوذ خود در جمهورى ها دارد. من جمله نقشى که درجنگ ابخازیا بازى مى کند: روسیه براى فشار بر گرچستان جنبش جدایى طلب آبخازیا را مورد توجه قرار مى دهد.درسال 93نیز همین سیاست را با فشار بر تفلیس اجرا کرد.
از سال 1994به بعد قرار داد انتقال نفت به غرب توسط طرف هاى اروپایى و امریکایى و ترک صورت گرفت نفت باکو براى انتقال به غرب از مسیر باکو- تفلیس -جیجان عبور کرد. این دومین نقش تفلیس بود و اگر اجازه اینکار را نمى داد مساله انتقال و دسترسى یه نفت خزر منتفى بود.
تحولات ناشى از انقلاب هاى رنگى، تمایل جایگزینى ساکاشویلى که گرایش به غرب داشت را با فردى متعادل ایجاد کرد. تا روابط با مسکو در حد تعادل قرار گیرد.
روسیه به صراحت خط قرمز مرزهاى جمهورى هاى شوروى در شرق را مطرح کرده است. تمامى توافقات روسیه با ناتو تا زمانى است که ناتو در مرزهاى جمهورى ها متوقف بماند. روسیه به صراحت مرزهاى جمهورى ها را حوزه منافع حیاتى خود مى داند و گرجستان براى این گناه نابشخودنى انتقال نفت خزر به مرزهاى غربى که به معنى زیر سوال بردن نفوذ روسیه در آسیاى مرکزى و پیرامون خزربود بایست هزینه مى پرداخت. روسیه مایل نیست که در حوزه منافع حیاتى او بازیگران دیگر راه پیدا کنند. اهمیت جنگ گرجستان در ژئوپلتیک منطقه مطرح مى شود.حمله گرجستان نشان داد که نه سازمان ملل، نه سازمان همکارى اروپا و نه ناتو قادر نیستند در شرایط فعلى در برابر تهدیات مورد نظر اتلانتیک گرایان اقدام عملى انجام دهند.
و نکته آخر نقش امریکا و اسرائیل در حمایت لجستیک گرجى هاست. امریکا به صراحت براى دفاع مسیر انتقال نفت بحث آموزش نظامیان گرجى را مطرح مى کند. گزارش ها حاکى از ایفاى نقش امریکا و اسرائیل در این بین است. البته امریکا بهانه این کار را برقرارى امنیت مسیر انتقال نفت و مقابله با تروریزم مطرح مى کند. همراهى گرجستان در مبارزه با تروریزم در عراق و حضور نیروهاى نظامى گرجى در عراق نیز نشان از این امر دارد.
بحث احیاى حنگ سرد با ویژگى ها و ابعاد و عمق دوران شوروى بحث واقع بینانه اى نیست. تجربه شوروى را روس ها مایل به تکرار نیستند. ما بایست با ارزیابى واقعى به این مساله بنگریم و ازساده سازى خود دارى بکنیم و نبایست رفتارهایى در پیش گیریم که به تامین منافع دیگر بازیگران منجر شود.
پایان پیام.