سرویس گرجستان/خبرگزاری آران
نویسنده:دكتر بهرام امیراحمدیان
خبرگزاری آران / سرویس گرجستان : اخیرا روابط بین روسیه و گرجستان بشدت تیره شده و به نقطه بحرانی رسیده است. حتی دیدار چند ماه پیش روسای جمهور دو کشور در مسکو نیز نتوانست به این تیرگیها پاسخ دهد. دعوت پوتین ازروسای جمهور کشورهای عضو CISبرای شرکت در اجلاس غیر رسمی در مسکو نیز از سوی رئیس جمهور گرجستان بدون پاسخ ماند.
روی کار آمدن میخائیل ساآکاشویلی پس از پیروزیدر جنبش باصطلاح انقلاب مخملی یا به عبارتی دیگر سرنگونی دولت شواردنادزه در اثرنافرمانی های مدنی هواداران جنبش، روابط دو کشور را هنگامی برهم زد که آمریکاتوانست روابط خود را با گرجستان در تمامی زمینه ها گسترش دهد و حامی قابل اتکاییبرای گرجستان باشد. ادغام گرجستان در ساختارهای یورو آتلانتیکی و تقاضا برای عضویت در ناتو و خروج از مدار روسیه، و دعوت از نیروهای نظامی غربی برای حضور در گرجستانو تخلیه پایگاههای نظامی روسیه از گرجستان، امنیت مرزهای جنوب غربی روسیه را درقفقاز بشدت آسیب پذیر کرده است. به همین سبب روسیه تاب از دست دادن متحد سنتی خوددر قفقاز را ندارد و نمی خواهد شاهد حضور نیروهای غربی در کنار مرزهای آسیب پذیرخود در قفقاز باشد. اهمیت این مرزها تا بدان حد برای روسیه حیاتی است که تا همین اواخر پایگاههای نظامی خود را در آخالکلاکی، تفلیس، باتومی و سوخومی حفظ کرده بودکه با مساعی دولت مرکزی تفلیس و فشار بر آصلان آباشیدزه رهبر آجاریا با کمک متحدان اروپایی، ساآکاشویلی موفق به بازگرداندن آجاریا به زیرپرچم گرجستان شد و بساط حکومت منطقه ای آجاریا برچیده شد. بنابراین پایگاه باتومی با فشاری که از سوی غرب به روسیه وارد می شد بیش از آن قابل نگهداری برای روسیه نبود و ناگزیر از ترک آن شد.
اکنون با تخلیه پایگاههای وازیانی(در تفلیس) و آخالکلاکی، روسیه جای پایی درگرجستان ندارد و تنها نقاط فشار بر گرجستان پایگاه سوخومی است که در دست حکومت جمهوری خودخوانده آبخازیاست. اوستیای جنوبی نیز که از آغاز استقلال همراه باآبخازیا اعلام استقلال و جدایی از گرجستان کرده است، نقاط بحرانی و پاشنه آشیل گرجستان به شمار می روند. در هر دو منطقه، نیروهای حافظ صلحی مستقر شده اند که مورداعتراض دولت مرکزی گرجستان است. بنابراین تغییر ساختار و ترکیب شکل این نیروها و کمرنگ کردن نقش نیروهای روسی مورد درخواست دولت مرکزی گرجستان است که متحدان غربی گرجستان از این تقاضا حمایت می کنند ولی روسیه بشدت به آن اعتراض دارد و حاضر نیست تغییری در ترکیب و تعداد و نیروهای خود بدهد. از این منظر گرجستان روسیه را به هواداری از جدایی طلبان اوستیای جنوبی و آبخازیا متهم می کند. علاوه بر آن صدورپاسپورتهای روسی به ساکنان اوستیای جنوبی و آبخازیا از دیگر مواردی است که گرجستان روسیه را متهم به دخالت در امور داخلی گرجستان و تداوم بحران در دو منطقه جدایی طلبمی کند.
با ادامه بحران در روابط دو کشور و قطع لوله انتقال گاز روسیه(از مقصدتركمنستان) به گرجستان در زمستان گذشته که از قفقاز شمالی به جنوب کوههای قفقازبزرگ در امتداد شاهراه نظامی گرجستان کشیده شده، از موارد تنبیهی روسیه علیه گرجستان در اجازه گرجستان به نیروهای غربی برای حضور در گرجستان قابل ارزیابی است. آنچه در اجلاس سازمان امنیت و همکاری اروپا در اجلاس استانبول بدان تاکید شده بود،تخلیه پایگاههای نظامی روسیه از گرجستان و خروج نیروهای روسیه از قلمرو گرجستان وعدم جایگزینی نیروهای غربی بجای نیروهای روسی است که گرجستان بدان پایبندی نشاننداده است. از اینرو روسیه با گران کردن نرخ انرژی تحویلی و رساندن آن به قیمتهای جهانی و حذف یارانه های دوره شوروی به جمهوریهای پیرامونی از جمله اوکراین وگرجستان که با انقلابهای باصطلاح رنگین در مدار خروج از محور روسیه و ادغام درساختارهای یوروآتلانتیکی گام برداشته اند، رفتار خود را تغییر داده و اراده سیاسی خود را بر آنها تحمیل و در حال نشان دادن اقتدار خود حرکت می کند. حضور تعداد زیادیاز کارگران گرجی که در روسیه کار می کنند، و در آمدهای حاصل از فعالیت خود را به گرجستان می فرستند و نیز وابستگی شدید اقتصاد گرجستان به بازارهای روسیه از جمله صادرات شراب گرجی به روسیه، هر نوع اعمال تحریم روسیه بشدت بر اوضاع اجتماعی وسیاسی گرجستان تاثیر می گذارد. مادمی که این معادله حل نشود و هر دو کشور منافع ملی یکدیگر را در نظر نگیرند بحران در روابط دو کشور نه تنها حل نخواهد شد بلکه بر شدتآن افزوده خواهد شد.
بحران چچن نیز نقش مهمی در تخریب روابط گرجستان و روسیهداشته است. از آنجا که جمهوری خودمختار چچن با گرجستان هم مرز است روسیه گرجستان رابه همکاری با چچنها و پناه دادن به آنها متهم کرده و در برخی موارد جنگنده های روسیدر تعقیب جدایی طلبان چچن حریم هوایی گرجستان را نقض کرده اند که مورد اعتراض رسمی دولت گرجستان قرار گرفته است. در مقابل روسیه گرجستان را به آموزش داوطلبان چچنی دردره پانکیسی و دادن پایگاه به آنها متهم کرده است.
بدین ترتیب ریشه های بحراندر روابط دو کشور شکل گرفته است. از طرفی با ورود گرجستان به ساختارهای غربی منطقه ای حایل بین روسیه و جنوب آن پدید آمده است كه از سوی نیروهای نظامی غربی یا ملی وابسته و متمایل به غرب اشغال شده و عمق ژئواستراتژیك روسیه را تضعیف و محدود كردهاست. به این ترتیب غرب با ورود به گرجستان و از آن طریق آذربایجان و سپس دریای خزرفاصله زیادی بین روسیه و جنوب ایجاد كرده و روسیه را از دسترسی به جنوب محروم كردهاست. ادامه این محور غربی - شرقی به آسیای مركزی كشیده می شود. آنچه در این بازی مهم است حذف ایران و روسیه از دسترسی به یكدیگر و دسترسی آنان به منطقه است كه درسناریوهای غربی نقش محوری دارد. به همین علت روسیه شاهد و ناظر تغییرات ناباورانهای است كه هیچ تمایلی بدان نداشته و ندارد ولی ناگزیر بدان تن می دهد. در این میاناین نقش محوری برای همه این تحولات به عهده گرجستان گذاشته شده است كه حفظ وضعیت موجود یا حل بحران در راستای استقلال اوستیای جنوبی و آبخازیا منجر به گسترش نقشروسیه در منطقه و حل آن به نفع گرجستان سبب افزایش نقش استراتژیك غرب و تضعیف روسیه خواهد شد. اگرچه ارمنستان هنوز به عنوان متحدی استراتژیك و كلیدی برای روسیه باقیمی ماند. ولی تمایل این كشور به پیوستن به ناتو نیز از جمله چالشهای روسیه است. هرچند ارمنستان اعلام كرده است كه پیوستن او به ناتو نه از نوع تركیه ای بلكه ازنوع یونانی آن خواهد بود و به هر حال رابطه خود با روسیه را حفظ خواهد كرد. امانباید از نظر دور داشت كه گرجستان به جهت جغرافیایی در كنار آذربایجان برزخ طبیعی قفقاز را در اختیار دارند همان موقعیتی كه بدست هر قدرت بیافتد بركل منطقه مسلط خواهد بود و ارمنستان اهمیت ژئوپلیتیكی اندكی برای غرب دارد و خارج از این مجموعه است.
تحولات اخیر اوستیای جنوبی بر شدت وخامت اوضاع افزوده است. جدایی طلبان مناطق بحرانی قفقاز با استدلال به آنچه که از نظر حقوقی جمهوریهای متحده را ازشوروی جدا و حقتعیین سرنوشت بدانها اعطاء کرد، خواستار اعطای استقلال از سوی کشورمادر شده اند و آن را حق قانونی خود می دانند. به همین سبب قره باغ، آبخازیا،اوستیا، ترانس دنیستر خواهان استقلال شده اند و در این زمینه پافشاری می کنند.
گرجیها ادعا می کنند که اوستها همان آلانهای ایرانی هستند که از آسیای مرکزی بهدشت قبچاق کوچ کرده و سپس در دامنه های شمالی قفقاز بزرگ ساکن شده اند. تعدادی ازآنها در زمان حمله تیمور در قرن 14 میلادی به دشت قبچاق از قفقاز شمالی به دامنههای جنوبی قفقاز بزرگ به قلمرو گرجستان کوچ کرده و در منطقه اوستیای جنوبی کنونیساکن شده اند. بنابراین آنها نمی توانند ادعای ارضی داشته باشند و اصلا نه گرجیهستند و نه قلمرو ملی دارند. در مقابل روسها ادعا دارند که اوستها از نظر تاریخیجزو امپراتوری روسیه هستند. مواردی از این نوع منجر به ایجاد تنش در روابط دو کشورشده است.
سرنگونی هلی کوپتر حامل وزیر دفاع گرجستان در منطقه اوستیای جنوبی درروزهای آغازین سپتامبر 2006 از سوی نیروهای نظامی اوستیای جنوبی و برگزاری مانورنظامی تحریک آمیز گرجستان در پیرامون این منطقه از عوامل موثر در تنش اخیر در روابطدو کشور شمرده می شود.
برگزاری همه پرسی استقلال اوستیا
بنا به اعلام كمیته مطبوعات و اطلاعات اوستیای جنوبی بدستور ریاست جمهوری آقای ادوارد كوكوئیتی مصوب 11سپتامبر، همه پرسی استقلال اوستیا از گرجستان در 12 نوامبر انجام خواهد شد. در اینهمه پرسی پرسش خواهد شد كه "آیا استقلال حكومت اوستیای جنوبی و شناسایی آن از سوی جامعه بین المللی را تائید می كنید". در باره اعلامیه فوق دولت گرجستان عكس العملینشان نداده است.
گرجستان از اتحادیه اروپا اروپا خواسته است تا روسیه را برایبرقراری وضعیت آبخازیا و اوستیای جنوبی تحت فشار قرار دهد. در عین حال وزیر خارجه گرجستان از اتحادیه اروپا خواسته است در برقراری گفت و گوی مستقیم با طرفهای اوستیو آبخازیا آنها را یاری رساند. این موضوع توسط معاون اول وزیر امور خارجه گرجستانوالری چچه لاشویلی در اجلاس همكاریهای پارلمانی گرجستان و اتحادیه اروپا كه در 12سپتامبر برگزار شد اعلام شده است. او اظهار داشت دولت گرجستان سیاست خود را دربرقراری صلح در مناقشه را تغییر نداده است، هرچند شكل كنونی صلحبانی را به مصلحت نمی داند، بنابراین دولت در همكاری با موسسات بین المللی باید این شكل را تغییردهد. او در این ارتباط اعلام داشت كه پشتیبانی از هیات نمایندگی سازمان امنیت وهمكاری اروپا، در اوستیای جنوبی و نمایندگی سازمان ملل در آبخازیا باید افزیش یابدو از طرف روسیه تضمینهای امنیتی لازم داده شود.
در اثنای این تحولات، اعضای كمیته همكارهای پارلمان اروپا كه در دیدار رسمی از گرجستان بسر می برند و از تعدادیاز اعضای كمیته همكاریهای گرجستان – اتحادیه تشكیل می شوند با كمك هیات نمایندگیسازمان امنیت و همكاریهای اروپا در گرجستان وارد منطقه اوستیای جنوبی شدند. اینهیات قرار است با رئیس جمهور اوستیای جنوبی و نیز فرمانده مشترك نیروهای حافظ صلحدر منطقه درگیری، ژنرال كولاخماتف در دیدار از تسخینوالی، ملاقات داشته باشند.
به نظر می رسد در زمان برگزاری هشتمین اجلاس كمیته همكاریهای پارلمانی گرجستان – اتحادیه اروپا كه از 12 تا 15 سپتامبر در پارلمان گرجستان برگزار خواهد شد به جمعبندیهای مناسبی در راستای كمكهای اتحادیه اروپا در ابتكارات منطقه ای بیانجامد. در برنامه اعضای این كمیته دیدار با وزیر خارجه، وزیر دفاع، وزیر دادگستری، رئیس جمهور گرجستان و بازدید از مناطق بحرانی و دیدار از جاذبه های تاریخی گنجانده شدهاست.
بحران اوستیای جنوبی با آغاز درگیریهای نظامی در اوایل سپتامبر شدت گرفت و با سرنگونی هلی كوپتر ام 8 حامل وزیر دفاع گرجستان متعلق به نیروی هواییگرجستان از سوی نیروهای مسلح اوستیایی شدت گرفت. نیروهای اوستی اعلام داشتند كه مسئولیت این واقعه به عهده وزیر دفاع گرجستان است كه بدون اطلاع قبلی و موافقت وهماهنگی با نیروهای حافظ صلح وارد منطقه شده و بر شدت بحران افزوده است. اما دولتگرجستان انجام هر نوع مانور نظامی و پرواز بر فراز منطقه را حق قانونی و حاكمیتیخود می داند.
به نظر می رسد مذاكرات و گفت و گوهای جدایی طلبان اوستی و آبخازیبا دولت مركزی با میانجیگری سازمانهای بین المللی می تواند در كاهش بحران و رسیدنبه یك راه حل قابل قبول مفید باشد، موردی كه دولتهای مركزی نمی خواهند در این چارچوب حركت كنند، زیرا مذاكره مستقیم با مناطق جدایی طلب را به منزله شناسایی رسمیاین مناطق ارزیابی می كنند موردی كه در قره باغ نیز مصداق دارد و جمهوری آذربایجان هیچگاه قره باغی ها را به عنوان طرفهای درگیر به رسمیت نشاخته است. اما جدایی طلبانادعا می كنند بر همان اساس كه جمهوریهای متحده از اتحاد شوروی جدا شده و استقلال خود را بدست آوردند، این مناطق نیز می توانند بر همان اصول و رویه به اسقلال دستیابند.
آیا براستی تصور فروپاشی اتحاد شوروی و استقلال جمهوریهای قفقاز میتوانست تبعات این چنینی را به ذهن متبادر كند؟ اگر این چنین می بود بایستی برای این موارد راه حل های از پیش تعیین شده موجود می بود.
پایان پیام.